Γράφει η Θέκλα Κυρίτση*
Η ιστορία των κυπρίων γυναικών είναι εξίσου εντυπωσιακή. Υπάρχει μια κοινή πεποίθηση ότι στην Κύπρο δεν έγιναν ποτέ σημαντικοί αγώνες για τη γυναικεία χειραφέτηση και ότι η κοινωνική και πολιτική ιστορία των γυναικών της Κύπρου είναι κάθε άλλο παρά αξιόλογη. Σύμφωνα με αυτή την πεποίθηση, αν θέλουμε να βρούμε γενναίες και ηρωικές γυναίκες, πρέπει να στραφούμε σε ιστορίες άλλων χωρών· στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γαλλία, στη Ρωσία.
Στο πλαίσιο αυτό, στα βιβλία Κυπριακής ιστορίας του γυμνασίου και του λυκείου, δίπλα στα πολλά αντρικά ονόματα, γίνεται αναφορά σε μόλις τέσσερις γυναίκες: τη βασίλισσα Ελισάβετ, τη βασίλισσα Βικτώρια και την Παναγία, ενώ η τέταρτη είναι η Κύπρια Πολυξένη Λοϊζιάς, η οποία αναφέρεται ως ποιήτρια, αν και ήταν πολύ περισσότερα.
Έχουμε γράψει βλέπετε την ιστορία μας έτσι που να μαθαίνουμε μόνο τα «σημαντικά» γεγονότα και τους «σημαντικούς» ανθρώπους. Με άλλα λόγια, η ιστορία που επιλέγουμε να πούμε δείχνει έναν κόσμο που αναγνωρίζει την οικονομική δύναμη, τη στρατιωτική υπεροχή και την πολιτική εξουσία και στον οποίο μόνο όσοι πληρούν ένα από αυτά τα κριτήρια αξίζει να μνημονευθούν. Η κοινωνική ιστορία ευρύτερα, και η ιστορία των γυναικών ειδικότερα, δεν αναγνωρίζεται ως άξια λόγου.
Στο πλαίσιο αυτό, ποιος/ποια γνωρίζει ότι η πρώτη γυναικεία οργάνωση ιδρύθηκε στην Κύπρο ήδη από το 1898; Και ότι αυτή υπήρξε η πρωτοβουλία της Πολυξένης Λοϊζιάς, της γυναίκας που μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη Κύπρια φεμινίστρια; Και ότι η Λεμεσός είχε τη δική της γυναικεία εφημερίδα ήδη από το 1906, η οποία δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει «τας πνευματικάς ανάγκας του γυναικείου φύλου»;
Ποια έχει ακούσει ότι η Περσεφόνη Παπαδοπούλου ήταν η πρώτη Κύπρια συντάκτρια και ιδιοκτήτρια εφημερίδας, της γυναικείας εφημερίδας Εστιάδες που κυκλοφόρησε το 1913 στην Αμμόχωστο με το σλόγκαν «Μορφώσατε και ανυψώσατε την γυναίκα και θα ιδήτε μετά θαυμασμού ολόκληρον αναγέννησιν της ανθρωπότητος»;
Ποιος ξέρει ότι η πρώτη φορά που εντοπίζουμε μια γυναίκα να συμμετέχει σε παράσταση θεάτρου ήταν το 1891, σε παράσταση που ανέβηκε στο Παρθεναγωγείο Φανερωμένης από έναν ερασιτεχνικό θίασο; Και ότι η γυναίκα αυτή ήταν η μαθήτρια Πολυξένη Φυσεντζίδη που ανέβηκε στη σκηνή παρά την επικριτική στάση της κυπριακής κοινωνίας;
Πόσοι γνωρίζουν ότι το 1925 οργανώθηκε από την Κλειώ Χριστοδουλίδου ο πρώτος μαρξιστικός όμιλος γυναικών, πριν ακόμα από το επίσημο ιδρυτικό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου (ΚΚΚ); Και ότι η ίδια η Χριστοδουλίδου δεν κατάφερε να παρευρεθεί στο ιδρυτικό συνέδριο του κόμματος της λόγω της αυστηρής επιτήρησης του πατέρα της; Και ότι η μόνη γυναίκα που συμμετείχε σε εκείνο το συνέδριο, η δασκάλα Κατίνα Νικολάου, ήταν αρραβωνιασμένη με τον μετέπειτα σύζυγο της για περισσότερα από 10 χρόνια για να μην χάσει τη δουλειά της, επειδή δεν επιτρεπόταν στις δασκάλες να εργάζονταν αν ήταν παντρεμένες.
Πόσες ξέρουν ότι οι πρώτες γυναίκες που φυλακίστηκαν για εργατικούς αγώνες στην Κύπρο ήταν οι ηγέτιδες της μεγάλης απεργίας των υφαντουργίνων που έγινε το 1938 στην Αμμόχωστο και η οποία είχε οδηγήσει σε απεργία αλληλεγγύης των εργατών ολόκληρης της πόλης;
Ότι η πρώτη «Ένωση Εργαζομένων Γυναικών» έγραφε το 1939 στη σφραγίδα της «Η εργασία είναι τιμή» για να χτυπήσει την προκατάληψη που υπήρχε για τις γυναίκες που εργάζονταν εκτός σπιτιού;
Ότι η πρώτη Κύπρια βουλεύτρια ήταν Τουρκοκύπρια, η Ayla Halit Kazim (στο κοινοβούλιο του 1963);
Αυτές και πάρα πολλές άλλες ιστορίες ζωντανεύουν στο Αρχείο Ιστορίας Γυναικών – CLIO for Gender (clioforgender.com), ένα ανοικτό διαδικτυακό αρχείο για την ιστορία των κυπρίων γυναικών στα χρόνια της αποικιοκρατίας, το οποίο έχει ξεκινήσει πρόσφατα να δημιουργείται από το Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας, σε συνεργασία με το Κέντρο Ισότητας και Ιστορίας του Φύλου και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας.
Μπροστά στη συνειδητοποίηση ότι «κάθε φορά που ένα κορίτσι ανοίγει ένα βιβλίο ιστορίας χωρίς γυναίκες, μαθαίνει ότι αξίζει λιγότερο» , το αρχείο αυτό αποτελεί όχι μόνο μια απόπειρα αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας αλλά και πηγή έμπνευσης και ενδυνάμωσης των γυναικών σήμερα.