Μια μέρα του Απριλίου το 2013, οι ειδησεογραφικές πηγές άρχισαν να αναφέρουν ότι ένα οκταώροφο κτίριο εργοστασίου ενδυμάτων στο Μπαγκλαντές είχε καταρρεύσει σε αυτό που ονομάστηκε η χειρότερη καταστροφή εργοστασίου ενδυμάτων στον κόσμο. Πάνω από 1.100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι 2.500 τραυματίστηκαν στην καταστροφή του Rana Plaza, με τη διαφθορά και τη δωροδοκία να αναφέρονται ως η βασική αιτία. Έχει συμμαζευτεί έκτοτε η βιομηχανία fast-fashion ή μπορούμε να περιμένουμε και άλλες θανατηφόρες συνέπειες;
Μια ανισόρροπη αντιμαχία
Η βιομηχανία γρήγορης μόδας ή έτοιμων ενδυμάτων, η οποία παρέχει χαμηλού κόστους επιλογές ένδυσης για να είστε στην τάση, βασίζεται σε μια προσεκτικά χορογραφημένη και ταχέως κινούμενη παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού. Στο ένα άκρο αυτής της αλυσίδας βρίσκονται οι μεγάλες μάρκες και στο άλλο οι εργαζόμενοι – με τους προμηθευτές να βρίσκονται ανάμεσά τους. Επειδή υπάρχουν πολλοί προμηθευτές που ανταγωνίζονται μεταξύ τους και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός εμπορικών σημάτων, τα μεγάλα ονόματα της μόδας έχουν συχνά σημαντική διαπραγματευτική δύναμη.
Αυτή η έντονη ανισορροπία ισχύος δημιουργεί ευκαιρίες για διαφθορά – με δυνητικά καταστροφικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων που κατασκευάζουν τα ρούχα μας.
Με τις μεγάλες μάρκες να υπαγορεύουν την τιμολόγηση και τους όρους πληρωμής, μαζί με τον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο τα κέρδη πραγματοποιούνται και διανέμονται κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού, οι προμηθευτές μένουν με ελάχιστα περιθώρια για να πληρώνουν στους εργαζόμενους μισθούς διαβίωσης, να δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας ή να παρέχουν βοήθεια κατά την απόλυση.
Η συνεχιζόμενη πανδημία Covid-19 έχει επιδεινώσει το πρόβλημα. Είναι γνωστό ότι οι μάρκες εκμεταλλεύονται την απελπισία των προμηθευτών ως διαπραγματευτικό χαρτί για να απαιτήσουν ακόμη μεγαλύτερες εκπτώσεις στις τιμές. Οι προμηθευτές αναφέρουν ότι προσφέρουν τιμές χαμηλότερες από το κόστος παραγωγής για να κρατήσουν τις επιχειρήσεις τους ζωντανές. Οι αναδρομικά ακυρωμένες παραγγελίες και οι μάρκες που απαιτούν χρονοδιαγράμματα πληρωμών που εξυπηρετούν τις ιδιοτροπίες τους επιδεινώνουν την κατάσταση αυτή. Όλα αυτά έχουν απειλήσει τη βιωσιμότητα των προμηθευτών και έχουν προκαλέσει εκτεταμένες απολύσεις και κακή μεταχείριση των εργαζομένων σε μια προσπάθεια των προμηθευτών να μειώσουν το κόστος.
Αφορά επίσης το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στην ένδυση – οι οποίοι είναι κυρίως γυναίκες και κορίτσια – αντιμετωπίζουν κάτι περισσότερο από την υποπληρωμή και τις επίπονες συνθήκες εργασίας. Οι κακοποιήσεις στο χώρο εργασίας συχνά περιλαμβάνουν σεξουαλική παρενόχληση και εκβιασμούς.
Θανατηφόρα αποτελέσματα υπήρξαν και στο παρελθόν
Και δεν σταματά εκεί. Η διαφθορά που συμβάλλει στην ελλιπή εφαρμογή των κανονισμών ασφαλείας έχει προκαλέσει θανατηφόρες καταστροφές στον τομέα.
Η κατάρρευση του εργοστασίου ενδυμάτων Rana Plaza στο Μπαγκλαντές υπήρξε η πιο διαβόητη περίπτωση. Ο εκπρόσωπος μιας μεγάλης μάρκας το συνόψισε ως εξής: “έχουμε αυτά τα πολυώροφα εργοστάσια και την πρόσθετη διαφθορά που επιτρέπει την κατασκευή αυτών των εργοστασίων ενώ δεν θα έπρεπε να κατασκευαστούν”. Οι εκθέσεις δείχνουν ότι το Rana Plaza χτίστηκε σε ακατάλληλο οικόπεδο, παραβιάστηκαν οι κανόνες κατασκευής, κόπηκαν οι γωνίες στην προμήθεια οικοδομικών υλικών και οι υπάλληλοι δωροδοκήθηκαν για να κάνουν τα στραβά μάτια. Η διαφθορά δημιούργησε την τέλεια καταιγίδα για να λάβει χώρα η τραγωδία.
Τέτοια περιστατικά, δυστυχώς, δεν είναι λίγα – παρόμοιες καταστροφές έχουν σημειωθεί και σε άλλα κέντρα παραγωγής ενδυμάτων, όπως η Ινδία και το Πακιστάν.
Έχει επιλύσει τα προβλήματά της η γρήγορη μόδα;
Έχουν γίνει πολλά για να διασφαλιστούν καλύτερες συνθήκες ασφαλείας για τους εργαζόμενους στην ένδυση. Οι περισσότεροι ευρωπαίοι λιανοπωλητές υπέγραψαν τη Συμφωνία του Μπαγκλαντές για την πυρασφάλεια και την ασφάλεια των κτιρίων και τη Συμμαχία για την ασφάλεια των εργαζομένων στο Μπαγκλαντές, η οποία έχει δημιουργήσει πραγματική αλλαγή, καθιστώντας τα εργοστάσια πιο ασφαλή. Μια νέα Διεθνής Συμφωνία που διαπραγματεύονται οι μάρκες και τα συνδικάτα των εργαζομένων το 2021 συνεχίζει το έργο στο Μπαγκλαντές και το επεκτείνει και σε άλλες χώρες.
Ενώ η ασφάλεια των κτιρίων έχει βελτιωθεί μετά την τραγωδία του 2013, η συνολική δομή της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού, με την εγγενή ανισορροπία δύναμης, έμεινε ανέγγιχτη. Στον όροφο του εργοστασίου Rana Plaza, η πίεση για γρήγορη παράδοση φθηνών προϊόντων δημιούργησε μια κατάσταση όπου οι εργαζόμενοι που βρίσκονταν εκεί τη στιγμή του ατυχήματος αναγκάστηκαν να συνεχίσουν να εργάζονται παρά τις ρωγμές που εμφανίστηκαν στο κτίριο.
Η υπόθεση Rana Plaza αποκαλύπτει τι εξακολουθεί να συμβαίνει στα εργοστάσια που εξυπηρετούν την ταχεία μόδα σε όλο τον κόσμο. Η ανταγωνιστική πίεση, οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η χαλαρότητα στην ασφάλεια είναι όλα αποτέλεσμα εγγενών ανισορροπιών εξουσίας που τροφοδοτούν τη διαφθορά.
Το ερώτημα είναι, διορθώνουμε τις ρωγμές όταν τις βλέπουμε – ή περιμένουμε να καταρρεύσει το όλο εγχείρημα;
Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;
Καθώς οι εταιρίες συνεχίζουν να βασίζουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους σε χώρες με χαμηλούς μισθούς και αδύναμη κοινωνική προστασία, εναπόκειται τόσο στο λιανεμπόριο όσο και στις κυβερνήσεις των χωρών υποδοχής να αντιμετωπίσουν το αλληλένδετο φαινόμενο της διαφθοράς και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτίωση των υφιστάμενων νόμων, την προστασία των άτυπων εργαζομένων, την καθιέρωση αποτελεσματικών μηχανισμών καταγγελίας και καταγγελίας, την παροχή δικτύων εργασιακής ασφάλειας – ιδίως στο πλαίσιο της πανδημίας – και την ενδυνάμωση της ραχοκοκαλιάς του κλάδου: των γυναικών.
Οι οικονομίες του παγκόσμιου Βορρά, οι οποίες φιλοξενούν τις μεγαλύτερες μάρκες, θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι εταιρείες τους όχι μόνο πληρούν τα εθνικά και διεθνή πρότυπα εργασίας, αλλά και ότι δεν εμπλέκονται σε διαφθορά κατά την επιχειρηματική τους δραστηριότητα σε άλλες χώρες, κυρίως στον παγκόσμιο Νότο. Πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών, όπως η Εκστρατεία για τα Καθαρά Ρούχα και τα τμήματα της Διεθνούς Διαφάνειας σε κέντρα παραγωγής ενδυμάτων, όπως το Μπαγκλαντές, η Καμπότζη και η Ινδονησία, εργάζονται για μια δικαιότερη βιομηχανία έτοιμων ενδυμάτων.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι μεγαλύτεροι πελάτες της γρήγορης μόδας είναι άνθρωποι με σημαντικά διαθέσιμα εισοδήματα, οι οποίοι μπορούν να ασκήσουν σημαντική δύναμη απαιτώντας ηθικά κατασκευασμένα προϊόντα. Αν είστε ανάμεσά τους, ρωτήστε τη μάρκα που βρίσκεται πίσω από τα ρούχα σας τι κάνει για να κάνει τη βιομηχανία πιο δίκαιη και ασφαλή για όλους.