Αν δεν περπατήσεις μια πόλη δεν τη γνωρίζεις πραγματικά. Έτσι, ένα μεσημέρι παίρνω τα στενά του Άη Αντώνη…
Κάθε στενό του και μια γραφική εικόνα. Άλλες σαν καρτ-ποστάλ κι άλλες εικόνες εγκατάλειψης και φτώχιας. Ανακαλύπτω σκηνικά από μια Κύπρο του παρελθόντος. Στον μαχαλά όλα λειτουργούν με διαφορετικούς ρυθμούς. Αν και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης παραμένει μια περιοχή ομολογουμένως υποβαθμισμένη και υπανάπτυκτη.
Μέσα σε αυτή τη φθορά κρύβονται βέβαια κι οι θησαυροί της που -ελπίζω- ότι σε μια μελλοντική περαιτέρω αναβάθμισή της περιοχής θα φροντίσει ο Δήμος να τους διατηρήσει και να τους αναδείξει.
Σε ένα δρομάκι συναντώ τη Senay. Η πόρτα της ορθάνοιχτη, έτοιμη να σε υποδεχθεί στο μικρό της σπίτι. Μιλώντας της για λίγο νιώθω πως το ίδιο ορθάνοιχτη είναι και η καρδιά αυτής της γυναίκας. Καρέκλες και τραπεζάκι έξω στο πεζοδρόμιο. Η βεράντα τους είναι σχεδόν επί του δρόμου.
Μιλάμε για τα προβλήματα του μαχαλά. Νιώθει πως τους ξέχασαν.
«Είμαι πάνω που είκοσι χρόνια δαμέ… Πριν εμείνισκα Ζακάτζι τζιαι το 74 έφυα πρώτα για Αγγλία μα ήρτα πίσω. Εγώ είμαι από το Βαρώσι.»
Συνειρμικά σκέφτομαι το άνοιγμα της παραλίας της πόλης της Αμμοχώστου, τις προηγούμενες ημέρες και όσες πληγές έφερε μαζί του.
Είσαι ευτυχισμένη δαμέ; συνεχίζω χωρίς να μοιράζομαι τις δεύτερες σκέψεις μου μαζί της.
«Πολλά καλά δαμέ. Παιθκιά μου, αγγόνια μου, ούλλοι κοντά. Ανάβω τον φούρνο και κάμνω ψουμί. Φωνάζω γείτονες έλα, έλα να φάμε… Άμα πείνας να έρκεσαι να τρώμε…» μου λέει και νιώθω την ειλικρίνειά της στη χροιά της φωνής της.
Το σπίτι της μικρό, στενάχωρο, διακοσμημένο με τρόπο διαφορετικό από ότι έχουν συνηθίσει τα μάτια μου.
Μιλάμε για τον κοντινό κεντρικό δρόμο Μισιαούλη και Καβάζογλου. Έναν χρόνο τον έφτιαχναν, μου λέει με παράπονο. «Μα τωρά θα τον κάμουν κούκλα» συνεχίζει και χαμογελάει με αισιοδοξία.
Αναρωτιέμαι αν ο δρόμος διέσχιζε μια άλλη περιοχή, αν θα τελείωνε νωρίτερα. Με κάποιους μαγαζάτορες που μίλησα ήταν αρκετά απογοητευμένοι από τις συνέπειες της μη εύκολης προσβασιμότητας στα μαγαζιά τους, για τόσο καιρό, και πόσο τους κόστισε αυτό.
Η σκέψη μου επανέρχεται πίσω στη Senay που ακόμα με κοιτάει χαμογελώντας. Μου μιλάει για τα παιδικά της χρόνια, για την καθημερινότητά της, για τη ζωή. «Αρέσκει μου να μοιράζομαι. Έτσι είμαι… Εν επήα σχολείο τίποτε » μου λέει κάνοντας παύση και βλέπω μια στιγμιαία λύπη στην έκφρασή της.
Περνάει μία γειτόνισσά της και εξηγούνται στα τούρκικα ή μάλλον για να είμαι πιο σωστή στα γκουρμπέτσια. Η Senay είναι Κουρπέτισα.
Οι Κουρπέτιδες εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο ενδεχομένως κατά τη Φραγκοκρατία, σύμφωνα με την Χρύσω Πελεκανή, γλωσσολόγο-ακαδημαϊκό, και τα γκουρμπέτσια μιλιούνται μόνο από τους Ρομά της Κύπρου. Αποτελεί προφορική γλωσσική ποικιλία της Τουρκοκυπριακής διαλέκτου. Η διάλεκτος δανείζεται λέξεις από την Περσική, Κουρδική, Αρμενική και Αραβική. Το λεξιλόγιο αφορά στην καθημερινή ζωή και σχετίζεται με τα φαγητά, τα ρούχα, την επίπλωση του σπιτιού, τις οικογενειακές σχέσεις και τις εμπορικές συναλλαγές.
Η Χρύσω, που είναι και πρόεδρος του συλλόγου Ρομά Κύπρου, αναφέρει ότι
δημιουργήθηκε η ανάγκη για μια μυστική γλώσσα ούτως ώστε να μην καταλαβαίνουν οι άλλοι τι λένε κι αυτή η ανάγκη ίσως να προήλθε από την καταπίεση, τις διακρίσεις και το ρατσισμό που βίωναν από τους Ελληνοκύπριους, αλλά και από τους Τουρκοκύπριους ως Ρομά.
Η Senay με ρωτάει αν γνωρίζω τη Χρύσω και γνέφω καταφατικά. Μόλις πρόσφατα τη γνώρισα και της εξηγώ πού και πώς.
«Με βοηθά η Χρύσω… Χρύσω παραπάνω που αρφή μου…» μου λέει και χτυπά στο σημείο της καρδιάς τόσο δυνατά που ακούγεται ένα υπόκωφο ντουπ ντουπ. «Η Χρύσω εν δαμέ» και παραμένει η χούφτα της στο στήθος. «Βοηθά τους Τουρκοκύπριους. Μας καταλαβαίνει. Γιατί καταλάβει τη γλώσσα μας. Ξέρει ποιος έχει ανάγκη από δουλειά, ποιος πεινά, ποιος εν άρρωστος».
«Χρυσάφι η Χρύσω για τον μαχαλά», σκέφτομαι και είμαι ανυπόμονη να της στείλω μήνυμα με το που φύγω. «Γιατί καταλάβει τη γλώσσα τους», επαναλαμβάνω στον εαυτό μου και με υπενθυμίζω πως όλα τελικά ξεκινούν -και τελειώνουν ενδεχομένως- από τις λέξεις μας. Είμαστε απόρροια των λέξεων μας, των συνθημάτων μας, των αφηγημάτων μας.
«Σε παρακαλώ…», μου λέει μια κοπέλα που περνάει βιαστική, πολύ ευγενικά και χαμηλόφωνα μην ακούσουν τα μικρά της, «…μόνο να μη γράφουν ότι είμαστε “κιλίντζιροι” και να μας βρίζουν γιατί έχει ξαναγίνει..».
Η δύναμη των λέξεων και πάλι, σκέφτομαι. Των λέξεων που πονάνε.
Πριν φύγω ρωτάω τη σοφή και απλή Senay κάτι τελευταίο… πώς τα πάει με τους Ελληνοκύπριους;
«Μισό μισό» λέει στριφογυρίζοντας τις παλάμες της. «Τα ίδια όπως εμείς… έχει καλούς έχει και κακούς… Εσένα η καρκιά σου εν καλή…» μου λέει κοιτώντας με στα μάτια.
«Εγώ είμαι Τουρκοκύπρια, εν είμαι από Τουρκία. Είμαι από την Κύπρο…» προσθέτει με επεξηγηματικό παράπονο, μα ναι, ίσως και με περηφάνια.
Περπατάω και πάλι ανάμεσα στα δρομάκια του Άη Αντώνη, μιας τόσο ευαίσθητης περιοχής, όπως είχε επισημάνει σε ανάρτησή του στο Facebook ο Άδωνις Φλωρίδης, ο γνωστός Λεμεσιανός σκηνοθέτης, λίγες μέρες προηγουμένως, μετά από ένα ρατσιστικό επεισόδιο σε αυτές τις γειτονιές.
Ναι, είναι μια ευαίσθητη περιοχή και διανύουμε και ευαίσθητες εποχές με τα όσα συμβαίνουν στα κατεχόμενα. Καμία άλλη περιοχή στην πόλη μας δεν συγχωνεύει τόσα διαφορετικά στοιχεία και αποδείξεις συνύπαρξης, θρησκείας και πολιτισμού, του νησιού μας. Άλλες απομεινάρια του παρελθόντος κι άλλες να παραμένουν ζωντανές στο παρόν.
Στον Άη Αντώνη οι αντιφάσεις είναι παντού. Σε μια στροφή αντικρίζεις το τζαμί κι ακούς μεσημεριάτικη προσευχή και στην επόμενη στροφή ένα σωματείο προσφύγων με συνθήματα με κεφαλαία γράμματα κατά του Τούρκου εισβολέα.
Τα ονόματα των δρόμων υπενθυμίζουν σαν λεκτικά απολιθώματα ότι εδώ ήταν/είναι τουρκομαχαλάς. Αρκετές τις γκουγκλάρω να βρω τη σημασία τους. Φτάνω στα Τέσσερα Φανάρια, τα αόρατα σύνορα, στο σημείο που ξεκινάνε περίπου οι ελληνικές ονομασίες των δρόμων να μπερδεύονται με τις τουρκικές και στο τέλος να επικρατούν οι δεύτερες.
Σύντομα φτάνω στην αγαπημένη μου οδό και θεωρώ μη τυχαίο και ελπιδοφόρο το ότι υπάρχει στη διασταύρωση δύο πολιτισμών: οδός Ειρήνης.
Μαρία Ιζαμπέλλα Αχιλλέως
