Photography credits © Yvonne Zachariou
Γράφει ο Θοδωρής Κούρος
Τι είναι 1100 μέτρα; Η προφανής απάντηση είναι ότι πρόκειται για την απόσταση από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β. Όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό παρά μόνο ως μια σύμβαση, μια κατασκευή, πιθανόν των φυσικών επιστημών, ως μια αφηρημένη ιδέα, που δεν χαρακτηρίζει κανένα πραγματικό τόπο. Ο χώρος στον οποίο εστιάζει η εγκατάσταση εκτείνεται σε μια απόσταση 1100 μέτρων, επί της οδού Αγίου Ανδρέου, στο κέντρο της Λεμεσού. Αποτελεί ίσως την παλαιότερη οδό της πόλης και ιστορικά ήταν ένας χώρος όπου κυριαρχούσε το εμπόριο. Ωστόσο, το ερώτημα είναι, είναι η Αγίου Ανδρέου πραγματικά ένας τόπος; Ως ανθρωπολογική έννοια, ο τόπος γίνεται κατανοητός από τους ανθρώπους που τον χρησιμοποιούν και τον φαντάζονται. Ο τόπος ισούται με χώρο που έχει επενδυθεί με κοινωνικό νόημα. Τα άτομα και οι ομάδες κάνουν τους χώρους σχετικούς και ουσιαστικούς μέσω των πράξεων και των ιδεών τους και τους μετατρέπουν σε τόπους.
Οι εμπορικοί δρόμοι όπως η Αγίου Ανδρέου συχνά παρουσιάζονται ως σύμβολα μιας πόλης και ως μικρόκοσμοι κοινωνικών σχέσεων. Δεν αποτελούν μόνο μια «σκηνή» για διαφορετικούς δρώντες που παίζουν διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους, αλλά συνδυάζουν επίσης διάφορους τύπους και κλίμακες χώρου –λιανικού εμπορίου και οικιακών χώρων, εμπορικής δραστηριότητας και κοινότητας, δημόσιου και ιδιωτικού– με τρόπο που είναι μοναδικά ανοιχτός σε αλλαγές και μετασχηματισμούς. Πρόκειται για έναν δρόμο πολυπολιτισμικό, έναν δρόμο που συμπυκνώνει διάφορες πτυχές της Κυπριακής κοινωνίας και των μετασχηματισμών της. Το παλιό αρχοντικό μετατρέπεται σε πολυτελές εστιατόριο, το παλαιοπωλείο γίνεται κομμωτήριο και το περίπτερο χώρος συλλογικής προσευχής εν ριπή οφθαλμού.
Ένας δρόμος, ανεξάρτητα από το πόσο αποτελεσματικά είναι σχεδιασμένος ή «όμορφος», καθίσταται κενός νοήματος χωρίς ανθρώπους. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που θα πάρουν τα άδεια κελύφη των κτιρίων και θα τα κάνουν να λειτουργήσουν. Που θα διακοσμήσουν τις βιτρίνες και τα πεζοδρόμια, που θα υψώσουν κάγκελα γύρω από ένα κτίριο. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που με άλλα λόγια παίρνουν το χώρο και τον μετατρέπουν σε τόπο. Αγκυροβολούν την πόλη στο χρόνο, έστω και για μια φευγαλέα στιγμή. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που καθιερώνουν, αναπαράγουν αλλά και σπάνε τις παραδόσεις της πόλης. Είναι εκείνοι που τη ζωντανεύουν και της δίνουν νόημα. Επιπλέον, είναι αυτοί που «τακτοποιούν» το χώρο της πόλης, καθιστώντας τον πραγματικό αλλά και χρηστικό για τον εαυτό τους. Στην πραγματικότητα, η πόλη παρέχει πένα, μελάνι και χαρτί και οι άνθρωποι «γράφουν» την ιστορία. Δίνουν ζωή στην πόλη. Βρίσκονται στο επίπεδο του εδάφους και κοιτάζουν προς τα κάτω, και κατά ειρωνικό τρόπο αυτοί «γράφουν» το «αστικό κείμενο» χωρίς να μπορούν να το διαβάσουν ως όλον. Με χιλιάδες άτομα να γράφει ο καθένας τη δική του ιστορία και να δίνει τη δική του ερμηνεία, η πόλη καθίσταται ένα συνονθύλευμα, ένα πάπλωμα με την τεχνική του «patchwork» από μεμονωμένες οπτικές γωνίες και απόψεις. «Η δημιουργημένη τάξη είναι παντού διάτρητη και σκισμένη από ελλείψεις, παρασύρσεις και διαρροές νοήματος: είναι μια τάξη κόσκινου», λέει ο Michel de Certeau σχετικά. Χρειάζεται μια μόνο πόλη για να δώσει το ερέθισμα, αλλά απαιτεί ένα πλήθος ανθρώπων –που δεν γνωρίζουν τον ρόλο τους στη δημιουργία της πόλης– για να προσδώσουν το νόημα.
Οι καταστηματάρχες της Αγίου Ανδρέου «γράφουν» μέσα από τις βιτρίνες τους, τις ταμπέλες, τις καρέκλες στα πεζοδρόμια, ακόμη και τη μουσική που παίζουν τα ηχεία και τα ραδιόφωνά τους. Οι κάτοικοι αυτής της πολυπολιτισμικής περιοχής, μέσα από τις γλώσσες που μιλούν, τα τραγούδια που σφυρίζουν, τα σκουπίδια που πετούν στο έδαφος, το ποδόσφαιρο στη χωράφα, τα αυτοσχέδια παραπήγματα των πάρκινγκ, τα φιλιά στο προαύλιο της βιβλιοθήκης, οι «κορούες» που εκδίδονται. Ο δήμος και η εκκλησία, με τους ψηλούς, αδιαπέραστους ιδίως τη νύχτα μαντρότοιχους στη βιβλιοθήκη και την Αγία Νάπα. Έτσι, με μια βόλτα, μπορεί κανείς να «διαβάσει» τα κείμενα που «γράφτηκαν» και «γράφονται», να αφουγκραστεί ιστορίες και να αντιληφθεί έτσι πολλές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.
Πώς καταλαβαίνουμε, πώς αισθανόμαστε πραγματικά έναν δρόμο; Ίσως ο μόνος τρόπος για να τον κατανοήσουμε πραγματικά είναι να τον ζήσουμε από πρώτο χέρι, να τον περπατήσουμε. Όταν κανείς εξερευνά περπατώντας, γίνεται μάρτυρας των φαινομενικά ασήμαντων ιδιοσυγκρασιών που στην πραγματικότητα χαρακτηρίζουν το δρόμο. Αποτυπώνοντας τις δικές τους ιστορίες, οι άνθρωποι δημιουργούν πολιτισμό μέσα από την καθημερινότητά τους. Οι μικροϊστορίες συνθέτουν την αφήγηση του χώρου. Η πόλη καθίσταται λοιπόν ένα παλίμψηστο, όπου γράφονται, σβήνονται και ξαναγράφονται οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων της, πολλές φορές σε πείσμα επίσημων και κρατικών πρακτικών και επιδιώξεων.
Αυτό μας θυμίζει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις και συνεισφορές ατόμων στην Αγίου Ανδρέου που παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ταυτότητα του τόπου ως παλίμψηστο. Ωστόσο, ίσως αυτή η αναφορά στα «άτομα» μπορεί να επεκταθεί πέρα από τα ανθρώπινα όντα και να γενικευτεί σε κάθε «δύναμη» που διαμορφώνει μια πόλη –είτε είναι χρόνος, χώρος ή ανθρώπινο συμφέρον– που συλλογικά σχηματίζουν κάθε στρώμα του παλίμψηστου «κειμένου», όπως οι ανθώνες και γενικά τα φυτά, τα αδέσποτα και δεσποζόμενα ζώα, μια καρέκλα που αποτρέπει το παρκάρισμα. Κατά συνέπεια, όπως τα άτομα δεν μπορούν να «διαβάσουν» το ευρύτερο, συλλογικό «κείμενο» που δημιουργούν, ίσως είναι αδύνατο να κατανοήσουμε πραγματικά μια περίπλοκη αστική περιοχή εξετάζοντας μόνο κάθε μεμονωμένη δύναμη ή μια μεμονωμένη διάσταση. Ίσως μόνο βλέποντας όλα τα στρώματα που έρχονται πριν και μετά από εμάς –δημιουργώντας τελικά αυτό το παλίμψηστο– θα μπορούσαμε πραγματικά να κατανοήσουμε την αληθινή φύση της Αγίου Ανδρέου. Ως αποτέλεσμα, η αντίληψη μιας πόλης ως παλίμψηστου γίνεται ουσιαστική, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε ότι μια πόλη συνεχώς επεκτείνεται και αναδημιουργείται με την προσθήκη ολοένα και περισσότερων στρωμάτων που περιλαμβάνουν πολύ περισσότερα από αυτά που υφαίνουμε εμείς και οι σύγχρονοί μας στα δικά μας περιορισμένα επίπεδα, στην πεπερασμένη διάρκεια της ζωής μας.
*μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Με τον όρο παλίμψηστο περιγράφονται αρχαία κείμενα σε πάπυρους και περγαμηνές ή ζωγραφικοί πίνακες που επικαλύφθηκαν με άλλο κείμενο ή εικόνα σε μεταγενέστερη εποχή για να χρησιμοποιηθούν ξανά ως βάση για τη δημιουργία νεότερων έργων. Εδώ, χρησιμοποιείται με μια πιο μεταφορική έννοια, έτσι ώστε να αναδείξει την πλαστικότητα και τους μετασχηματισμούς του χώρου/τόπου.
Η εμπειρία του περιπάτου που ξεκινά από το Ξυδάδικο και φτάνει στην Δημοτική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη, μέσω της οδού Αγίου Ανδρέου, αποτυπώνεται σε ένα ένας ψηφιακό χάρτη μέσα στο Ξυδάδικο. Η έκθεση συμπληρώνεται με συνεντεύξεις ανθρώπων που δουλεύουν ή δραστηριοποιούνται στην οδό Αγίου Ανδρέου. Ευχαριστούμε την Ελίζα Αναστασίου Μιχαηλίδου, τον Αντρέα Μαργαρίτη, τους Harwinder Singh και Σάββα Θεοδώρου, τον Αντρέα Αχνιώτη, την Demma Ancheta, την Ελένη Σοφοκλέους και την Άντρη Αντωνιάδου για την συμμετοχή τους.
Έλενα Αγαθοκλέους
Η προσωπική, μοναδική εικόνα που έχει η καθεμιά – ο καθένας – το καθένα μας για την πόλη εμπλουτίζεται από την εμπειρία του περιπάτου. Κοιτάζουμε, ακούμε, συναντάμε, βιώνουμε τις αλλαγές και δημιουργούμε τις προσωπικές μας αφηγήσεις.
Ο περίπατος μας τοποθετεί σε μια συνθήκη απόστασης. Μας βοηθά να παρατηρήσουμε και να καταλάβουμε περισσότερα για τη σχέση μας με τον δημόσιο χώρο και τους ανθρώπους. Να αποκωδικοποιήσουμε τις πληροφορίες που καταναλώνουμε ασυνείδητα μέσα στην καθημερινότητα μας, οι οποίες εν τέλει μας επηρεάζουν αισθητικά, πολιτικά και κοινωνικά.
Το project 1100m ασχολείται με τη διαδρομή που ξεκινά από το Ξυδάδικο και φτάνει στην Δημοτική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη, μέσω της οδού Αγίου Ανδρέου η οποία αποτελεί μια μικρογραφία του σημερινού κέντρου της Λεμεσού. Με τη χρήση της τεχνολογίας του υπολογιστή, με φωτογραφίες, video και γραφικά δημιουργείται ένας απρόβλεπτος χάρτης μέσα στο Ξυδάδικο. Η έκθεση συμπληρώνεται με συνεντεύξεις ανθρώπων που δουλεύουν ή δραστηριοποιούνται στην οδό Αγίου Ανδρέου. Ευχαριστούμε την Ελίζα Αναστασίου Μιχαηλίδου, τον Αντρέα Μαργαρίτη, τους Harwinder Singh και Σάββα Θεοδώρου, τους Χάρη και Αντρέα Αχνιώτη, την Demma Ancheta, την Ελένη Σοφοκλέους και την Άντρη Αντωνιάδου για την συμμετοχή τους.
Στο ΜΙΤΟΣ αναπτύσσουμε community-based project ενδυναμώνοντας τη σχέση μας με την κοινότητα, συζητούμε επείγοντα κοινωνικά θέματα μέσα από την τέχνη. Η μεθοδολογία που αναπτύσσουμε με τους περιπάτους/ χάρτες (live ή ψηφιακούς) μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την ταυτότητάς μας ενώ παράλληλα γινόμαστε πιο συμπεριληπτικοί.
