Του Φειδία Παυλίδη
Η πολυκατοικία Ακταία κτίστηκε το 1972-1974 και βρίσκεται στην τουριστική περιοχή της Λεμεσού, και συγκεκριμένα της Γερμασόγειας, κατά κυριολεξία πάνω στην ακτογραμμή. Αρχιτέκτονας αυτού του τοπόσημου ήταν ο Φοίβος Πολυδωρίδης (1926-2019). Λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του Πολυδωρίδη είχα τη χαρά και την τιμή να έχω μια συνομιλία μαζί του, κατά την οποία μου έδωσε αρκετές πληροφορίες για την Ακταία, τον σχεδιασμό και την κατασκευή της. Αν και ήταν τότε σε μεγάλη ηλικία, παρέμενε οξύνους και ευπροσήγορος. Θυμόταν απίστευτες λεπτομέρειες σε σχέση με τα έργα του και ήταν έτοιμος να τις μοιραστεί μαζί με τον συνομιλητή του. Του ζήτησα να μου δώσει όσες περισσότερες πληροφορίες για την παραθαλάσσια αυτή πολυκατοικία και με χαρά μου έδωσε ενδιαφέροντα στοιχεία, για να μπορέσω να ετοιμάσω αυτό το άρθρο. Όλες οι φωτογραφίες εποχής που παρουσιάζω εδώ είναι από το αρχείο του Φοίβου Πολυδωρίδη και είναι τραβηγμένες από τον γνωστό φωτογράφο της τότε εποχής Varouj Voskeritchian (1920-2006).
Η ιστορία της πολυκατοικίας «Ακταία»
Λίγα χρόνια πριν την εισβολή και ενώ η κυρίως τουριστική ανάπτυξη λάμβανε χώρα στην Αμμόχωστο, οι Λεμεσιανοί άρχισαν να ανακαλύπτουν τη θάλασσά τους και να δημιουργούν τη δική τους τουριστική περιοχή. Την ίδια περίοδο που κτιζόταν η Ακταία, η οικογένεια Λανίτη, με αρχιτέκτονες τον Φώτη Κολακίδη και το αμερικάνικο γραφείο TAC, έκτιζε το ξενοδοχείο Αμαθούς (1973) στην Αμαθούντα, ενώ κάπου μεταξύ Ακταίας και Αμαθούς η A. Pieris Estates Ltd., με αρχιτέκτονες τους Λαγούτη και Χαραλάμπους, έκτιζε μια σειρά από παραθαλάσσιες πολυκατοικίες. Τα παραθαλάσσια διαμερίσματα στη Λεμεσό πωλούνταν τότε στα δύο τρίτα των τιμών σε σχέση με τα αντίστοιχα διαμερίσματα στην Αμμόχωστο. Παρόλα αυτά, οι Λεμεσιάνοι πίστευαν από τότε στις προοπτικές της πόλης τους. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως τότε άρχισε και η «καταστροφή» της ακτογραμμής της Λεμεσού. Ωστόσο θα μπορούσαμε να πιστώσουμε τις τότε αναπτύξεις με κάποιας μορφής ευαισθησία, ανάλογη της οποίας αδυνατούμε να εντοπίσουμε σήμερα. Για παράδειγμα, ο Φοίβος Πολυδωρίδης εδράζει την Ακταία πάνω σε μια αρκετά ψηλή pilotis, για να παραμείνει ανεμπόδιστη η θέα της θάλασσας στους χρήστες (πεζούς και αυτοκίνητα) του παραλιακού δρόμου.
Ο Φοίβος Πολυδωρίδης μας αφηγείται σε σχέση με την Ακταία:
«Η πολυκατοικία κτίστηκε το 1972-1974 και τελείωσε λίγο πριν γίνει η εισβολή. Ιδιοκτήτης της Ακταίας ήταν η εταιρεία ΛΟΚΑΦΙΑ. Μέτοχοι στην εταιρεία ήμουν εγώ (Φοίβος Πολυδωρίδης), ο Ανδρέας Δρουσιώτης (που ήταν υπάλληλος στον Παρασκευαίδη), ο Λουκής Νίκης (φίλος που ήρθε από το Κόγκο της Αφρικής) και ο Χριστάκης Κακούτας, που ήταν μηχανικός στον Παρασκευαίδη. Εξού και το ακρωνύμιο της εταιρείας, από τα ονόματα των μετόχων, δηλαδή. Αν και, στα σχέδια του έργου αναγράφονται τα ονόματά μας ως ιδιοκτήτες και όχι το όνομα της εταιρείας. Ο Κακούτας ήταν ο υπεύθυνος της J+P Ltd. στη Λεμεσό. Αναθέσαμε, λοιπόν, το έργο στην εταιρεία του Παρασκευαίδη.
Ο σχεδιασμός των έργων τότε ήταν με βάση την εμπορικότητα των χρήσεων και ανάλογη με το σχήμα του οικοπέδου. Ως εταιρεία από χρόνια ασχολούμασταν με οικόπεδα και κτήρια. Εδώ το κόστος θεμελίωσης μέσα σε νερό της θάλασσας ήταν σημαντικό. Ο Κακούτας ήταν έμπειρος, αφού είχε μόλις αποπερατώσει το σταθμό της ΑΗΚ στη Μονή. Και αποφασίσαμε για διαμερίσματα, παρόλο που στη «μόδα» τότε ήταν μικρά παραθαλάσσια ξενοδοχεία. Μόλις άρχιζε ο τουρισμός, αλλά δεν κατείχαμε αυτό το αντικείμενο. Να το αναθέταμε σε άλλους και να τους βουρούμεν ξωπίσω;».
Ο Φοίβος Πολυδωρίδης μας αφηγείται στη συνέχεια τη διαδικασία ανέγερσης της Ακταίας:
«Η περιοχή εκείνη ήταν μάντρες τότε. Οι λεγόμενες μάντρες του Σκούταρη. Αγοράσαμε το παραθαλάσσιο τεμάχιο από κάποιον που είχε εκεί το εστιατόριο «Κηφισιά», με αποβάθρα μέσα στη θάλασσα, με τραπέζια πάνω στην αποβάθρα. Έξτρα ρομαντικό! Η απέναντι πλευρά του δρόμου ήτο κατάφυτη με κυπαρίσσια και ψηλά αγριόχορτα, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες της εποχής. Για νερό είχε μια γεώτρηση βάθους 2 μέτρων. Ήταν το λεγόμενο «νερό των περιβολιών», που επιπλέει πάνω από το νερό της θάλασσας, πολύ γνωστό στην παραθαλάσσια περιοχή μας.
Είχαμε πολλά προβλήματα με την ακριβή χάραξη του δρόμου. Τα τοπογραφικά σχέδια που είχαμε ήταν σε κλίμακα 1:2500. Οι του Κτηματολογίου δεν μπορούσαν ούτε οι ίδιοι να «βγουν από μέσα». Τους εξηγούσα πως το αποτύπωμα του κέντρου, τα κυπαρίσσια και η γεώτρηση ήταν μέσα στη χάραξη του παραλιακού δρόμου και ότι το τεμάχιο ήταν νοτίως του δρόμου. Μετά από αρκετές συζητήσεις καταφέραμε να οριοθετήσουμε το τεμάχιο.».
Σχετικά με τη μέθοδο κατασκευής, ο Φοίβος Πολυδωρίδης μας δίνει τις πιο κάτω λεπτομέρειες:
«Πολιτικός Μηχανικός του έργου ήταν ο Χριστάκης Κακούτας. Αρχικά μέχρι και τον 1ον όροφο ακολουθήσαμε την παραδοσιακή κατασκευή με σκελετό μπετόν αρμέ και τοίχους πλήρωσης με διάτρητα τούβλα. Τόσο ο Κακούτας, όσο κι εγώ, είπαμε αφού έχουμε γερανό στο εργοτάξιο (σπάνιο πράγμα την εποχή εκείνη!), γιατί να μην κάνουμε προκατασκευή των τοίχων πλήρωσης και να τους ανεβάζουμε από το έδαφος πάνω στους ορόφους; Είχα κάποια πείρα σε σχέση με τις προκατασκευές, καθώς μαθήτευσα κοντά στο Διευθυντή Σπουδών της Αρχιτεκτονικής Σχολής της Γενεύης (της Σχολής που ήμουν φοιτητής). Ο αρχιτέκτονας αυτός είχε χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της προκατασκευής σε ένα έργο που ανεγειρόταν τότε κοντά στο Παρίσι. Τη φοιτητική στέγη Cité Antony. Έτσι προχωρήσαμε μέχρι την οροφή με προκατασκευασμένους εξωτερικούς περιμετρικούς τοίχους από μπετόν. Για επιπλέον θερμομόνωση κτίζαμε στην εσωτερική πλευρά του τοίχου μια «φόδρα» από διάτρητα τούβλα. Με τη μέθοδο αυτή πετύχαμε η περιμετρική πλήρωση να συνδέεται με τον περιμετρικό σκελετό, μέσω αναμονών οπλισμού στις κολόνες και τις δοκούς που ηλεκτροκολλούνταν στον οπλισμό των προκατασκευασμένων τοίχων. Έτσι ολόκληρο το εξωτερικό κέλυφος λειτουργούσε ως ένα Faraday Cage (Κλωβός του Φαραντέι, μια ανακάλυψη του 1836). Το κλουβί αυτό λειτουργεί ως γείωση. Αποτελεί ένα κλειστό μεταλλικό φλοιό που μεταφέρει το ηλεκτρικό ρεύμα από κεραυνούς κάτω στη γη, προστατεύοντας τους ενοίκους, καθώς ο κλωβός δεν αφήνει το ηλεκτρικό ρεύμα να περάσει από τον περιμετρικό φλοιό στο εσωτερικό του κτηρίου. Θεωρητικά, το κτήριο, έχοντας αυτό το σύστημα, δεν χρειαζόταν και αλεξικέραυνο. Παρόλα τούτα, τοποθετήσαμε δύο αλεξικέραυνα στην πολυκατοικία, αφού δεν μπορούσαμε να πείσουμε τους αγοραστές διαμερισμάτων πως ο κλωβός ήταν αρκετός!
Η κατασκευή μας αποδείχτηκε και αντισεισμική. Στο σεισμό του 1996 μόνο ο 1ος όροφος παρουσίασε ρωγμές, ενώ οι υπόλοιποι όροφοι, όπου η πλήρωση ήταν συνδεδεμένη με αναμονές οπλισμού με το σκελετό, δεν παρουσίασαν καμίαν ρωγμή!».
Οι φωτογραφίες του Varouj Voskeritchian
Μελετώντας αρκετές φωτογραφίες από το αρχείο του Φοίβου Πολυδωρίδη, πρόσεξα ότι όλες σχεδόν είχαν τραβηχτεί από τον φωτογράφο Varouj. Ο Varouj Voskeritchian (1920-2006) ήταν ίσως ο πλέον γνωστός φωτογράφος της Λεμεσού την τότε εποχή. Συνεργάστηκε επαγγελματικά με αρκετούς αρχιτέκτονες, όπως ο Φώτης Κολακίδης και ο Φοίβος Πολυδωρίδης, καθώς και με αρκετούς επιχειρηματίες ανάπτυξης γης της Λεμεσού. Ρώτησα τον Φόιβο Πολυδωρίδη για αυτή τους τη συνεργασία και μου είπε τα εξής:
«Ο Βαρούς Βοσκεριτσιάν ήταν φίλος από τα μαθητικά μας χρόνια, παρόλο που δεν φοιτήσαμε μαζί, καθώς εκείνος ήταν μαθητής της «Σχολής Μαντάμ» (Ιδιωτική Σχολή της Λεμεσού). Ειδικεύετο στη φωτογράφιση κτηρίων. Υπήρξε εξαίρετος καλλιτέχνης και μου έβγαζε πάντα εξαιρετικές φωτογραφίες των όψεων των έργων μου. Όλες οι φωτογραφίες των κτηρίων που έχω είναι δικές του.».
Βιογραφικό του Φοίβου Πολυδωρίδη (06.02.1926 – 28.09.2019)
Ο αρχιτέκτονας Φοίβος Πολυδωρίδης ήταν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Μοντερνισμού στην Κύπρο. Γεννήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1926. Αποφοίτησε από το Ελληνικό Γυμνάσιο Λεμεσού το 1943. Σπούδασε αρχιτεκτονική στην «École d’ Architecture de l’ Université de Genève» (Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου της Γενεύης) από το 1947 μέχρι και το 1953, χρονολογία που επέστρεψε στην Κύπρο. Από το 1954 μέχρι το 1975 εργάστηκε στο Τεχνικό Γραφείο «Τέκτων», με συνεργάτη τον πολιτικό μηχανικό Ανδρέα Παπαδόπουλο. Το 1975 ίδρυσε το δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο, στο οποίο και εργάστηκε μέχρι το 1986.
Ο Πολυδωρίδης, με τα κτήριά του, διαμόρφωσε την εικόνα της μοντερνιστικής Λεμεσού. Σχεδίασε μια σειρά από ιδιωτικές κατοικίες, αλλά και κτήρια όλων των χρήσεων. Στα σημαντικότερά του έργα συγκαταλέγονται το Εργοστάσιο Κόκα-Κόλα στη Λευκωσία (1955), το Μακαρονοποιείο Δωρίτη (Β’ Φάση) στη Λεμεσό (1959), η Φάρμα Λανίτη στη Λεμεσό (1961), η Αποθήκη Χαρουπιών κοντά στο νέο λιμάνι της Λεμεσού (1961), το Τουριστικό Περίπτερο Δημοσίου Κήπου Λεμεσού (1960-1962), το Ξενοδοχείο «Πανόραμα» στην Πλατεία Ηρώων της Λεμεσού (1963) και η πολυκατοικία Ακταία στη Γερμασόγεια (1972-1974).
Ο Φοίβος Πολυδωρίδης απεβίωσε στις 28 Σεπτεμβρίου 2019.
Εν είδει επιλόγου
Η Ακταία στέκει ακόμα και σήμερα αγέρωχη επί της παραλίας της Λεμεσού. Κατά καιρούς δέχεται διάφορες ανακαινίσεις. Στη γύρω περιοχή έχουν ανεγερθεί τα τελευταία χρόνια τεράστιες τουριστικές αναπτύξεις που κάνουν την άλλοτε «ψηλή» πολυκατοικία να μοιάζει σαν νάνος. Πάντως, αν θέλαμε να φωτογραφίσουμε το πώς φαίνεται σήμερα η Ακταία μέσα από τη θάλασσα (με τον τρόπο που δείχνει η φωτογραφία του 1974), πίσω από την Ακταία θα φάνει ένα τεράστιο τείχος από μπετόν και όχι οι λόφοι της Λεμεσού που φτάνουν μέχρι το κύμα. Για τους παλιούς Λεμεσιανούς παραμένει ακόμα ένα τοπόσημο, ένα σημείο αναφοράς. Για την αρχιτεκτονική ιστορία της Κύπρου αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα κυπριακού Μοντερνισμού.
