Του Αλέξη Παπαδόπουλου*
Ανάγνωση περιοχής
Η εγκατάσταση των πρώτων βιομηχανικών μονάδων στην περιοχή που ξεκίνησε από τις αρχές του περασμένου αιώνα, αποτέλεσε κάλεσμα για εισαγωγή εργατικού δυναμικού από τα χωριά της επαρχίας Λεμεσού. Σε συνδυασμό με την γενικότερη τάση για αστυφιλία, παρατηρούμε στα μέσα του αιώνα αυτού την πρώτη σημαντική αύξηση του πληθυσμού της Λεμεσού και την επέκταση της πόλης κυρίως προς τα δυτικά. Στην περιοχή δραστηριοποιήθηκαν για πολλά χρόνια μεγάλες βιομηχανίες που απασχόλησαν για δεκαετίες πολλούς ανθρώπους. Η κάκιστη διαχείριση των αποβλήτων και αργότερα η υποβάθμιση ή και εγκατάλειψη των περισσότερων βιομηχανιών προκάλεσαν την υποβαθμισμένη έως αποκρουστική εικόνα της περιοχής που βλέπουμε σήμερα.
Λόγω της έλλειψης ελέγχου από τα θεσμικά όργανα, γεννήθηκε ένας εναλλακτικός, απροσδιόριστος αστικός χώρος που μερικές φορές προκαλεί ένα δυσνόητο αίσθημα αποκρουστικής γοητείας. Είναι μήπως εκεί κρυμμένο το υποσυνείδητο της πόλης;
Μέσα στο χάος που επικρατεί λίγα διαμάντια της αρχιτεκτονικής του μοντέρνου κινήματος στέκονται ακόμα εμβληματικά και έχουν κερδίσει την προστασία τους από την πολιτεία. Ωστόσο κάποια σημαντικά κτίσματα όπως οι φούρνοι του Κεραμείου κατεδαφίστηκαν μια Κυριακή μήπως και μπουν στην σχετική λίστα.
Διακύβευμα
Τα μεγάλα τεμάχια, η θέα στην θάλασσα, η στρατηγική θέση στο κέντρο της πόλης, σε συνάρτηση με τις προσδοκίες των επενδυτών για αυξημένα κίνητρα για οικοδομική ανάπτυξη, συνθέτουν παρά την κακή εικόνα του σήμερα, ένα πολύ ελκυστικό σύνολο. Μια περιοχή που είχε αφεθεί στην τύχη της και που σήμερα εμφανίζεται ως η νέα μεγάλη διέξοδος μια νέα δυναμική στην εύθραυστη και μυωπική οικονομία της πόλης ή σε μια νέα μορφή βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτή η δυναμική, αν δημιουργηθεί σε στέρεες βάσεις, δεν μπορεί να προσμετρηθεί μόνο σε τοπική κλίμακα αλλά θα γίνει αισθητή σε Παγκύπρια κλίμακα.
Στην τοπική κλίμακα όμως η περιοχή μπορεί να δώσει μια γερή ανάσα στις δυτικές συνοικίες της πόλης οι οποίες είναι και οι πιο πυκνοκατοικημένες, αφού θα λάβουν άμεση διέξοδο προς την θάλασσα. Η ποιότητα ζωής στην Λεμεσό δύναται να βελτιωθεί κατακόρυφα.
Είναι πολλοί οι παράγοντες που διεκδικούν την προνομιακή περιοχή και είναι εύκολα κατανοητό, ότι, αν δεν εκπονηθεί ένα ειδικό σχέδιο για την βιωσιμότητα της περιοχής, πολύ σύντομα το χάος θα οξυνθεί με την προσθήκη νέων αναπτύξεων και η πόλη θα βρεθεί ξανά προ τετελεσμένων.
Ειδικό σχέδιο περιοχής
Κάτω από την πίεση της αγοράς που άρχισε να γίνεται πολύ πιεστική, η πολιτεία οφείλει να προστατεύσει κάποια από τα πλεονεκτήματα της περιοχής και να μην αφήσει την λογική TabulaRasa να επικρατήσει. Ταυτόχρονα το ειδικό σχέδιο περιοχής πρέπει να έχει σκοπό να οργανώσει την ομαλή ενσωμάτωση της πρώην βιομηχανικής ζώνης στην πόλη. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως για πολλές δεκαετίες αυτή η περιοχή δεν αποτελούσε οργανικό μέρος της πόλης και ότι οι παρεμβάσεις της πολιτείας πρέπει να κινούνται στην κατεύθυνση της δημιουργίας συστημικών συνδετικών κρίκων με την πόλη σε πολλά επίπεδα.
Οι λύσεις και προτάσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους την μακροκλίμακα και την μικροκλίμακα. Να εμβολιαστεί με ζωή η περιοχή μεν, αλλά και να χρησιμεύσουν ως μοχλός μεταμόρφωσης και για τις γειτονικές περιοχές της Λεμεσού. Το κυριότερο όμως, να αλλάξουν την παθητική εικόνα που διατηρεί η πολιτεία ως προς την δημιουργία των αστικών συνθηκών.
Το ειδικό σχέδιο περιοχής να είναι πρωτοπόρο και να προτείνει αειφόρες λύσεις ανάπτυξης. Να υιοθετεί την φιλοσοφία και τις προτάσεις του Σχεδίου Αστικής Κινητικότητας για την Λεμεσό και να θέτει για πρώτη φορά τον πεζό και τις βιώσιμες μορφές κυκλοφορίας ως πρωταγωνιστές σ ένα τόσο μεγάλο κομμάτι κυπριακής πόλης. Αυτός ο σχεδιασμός να αποτελεί το παράδειγμα για την εξέλιξη της κυπριακής πόλης.
Κοιτάζοντας το έργο μέσα από την προοπτική μιας επανενωμένης χώρας, το ειδικό σχέδιο να στοχεύει και στην ενσωμάτωση της τουρκοκυπριακής περιοχής που γειτνιάζει στα βόρεια.
Να στοχεύει στην ανάπτυξη σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο. Όπου ο αστικός χώρος να παρουσιάζει ένα μείγμα διαφορετικών βιοτόπων, τους φυσικούς βιότοπους στο ρέμα του Γαρύλλη και τους τεχνητούς αστικούς βιότοπους να τείνουν να εναρμονίζονται, δημιουργώντας ένα συνονθύλευμα διαφορετικών τοπίων. Τα φυσικά στοιχεία που διέρχονται από την πόλη (χείμαρροι, ήλιος, άνεμος) να αξιοποιηθούν και να ικανοποιήσουν ανησυχίες σχετικά με την εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας, την αύξηση της βιοποικιλότητας και την πιο υγιή διαβίωση στην πόλη.
Η υπάρχουσα ποικιλομορφία πρέπει να τονιστεί απολύτως. Η επέμβαση δεν πρέπει να βλάψει τη βιομηχανική κλίση της περιοχής αλλά ταυτόχρονα να παρέχει τις προϋποθέσεις έτσι ώστε να γίνει επίσης ένας χώρος διαβίωσης για όλους. Σήμερα, πόλεις όπως η Βαρκελώνη και η Κοπεγχάγη έχουν καταφέρει να εντάξουν σταθμούς απολύμανσης υδάτων μέσα στον αστικό ιστό, πόσο μάλλον εμείς που καλούμαστε να διαχειριστούμε ελαφρά βιομηχανία.
Η περιοχή παρουσιάζει μια εξαιρετική ποικιλία χρήσεων που περιγράφει και τον πλούτο που κρύβει κάτω από την φαινομενική κατάντια. Το 2006 στα πλαίσια της διπλωματικής μου εργασίας, είχα καταγράψει 11 κατηγορίες χρήσεων πέρα από την βιομηχανική και την οικιστική. Δεν συνάντησα τόση μεγάλη ποικιλία χρήσεων σε κανένα άλλο αντίστοιχο σε μέγεθος κομμάτι πόλης. Το πρόβλημα είναι ότι με την γενική υποβάθμιση οι χρήσεις αυτές δεν αναδεικνύουν τις ενδιαφέρουσες διαδράσεις που μπορούν να έχουν. Οι πολλές χρήσεις σε μια περιοχή εξασφαλίζουν δραστηριότητα στους δημοσίους χώρους σε όλη την διάρκεια του 24ώρου χαρακτηριστικό που κάνει μια πόλη συναρπαστική, ασφαλή και χωρίς έντονες ώρες αιχμής. Η πολιτεία λοιπόν δεν πρέπει να επιτρέψει την αποψίλωση των χρήσεων και της ποικιλίας των μορφών που προκύπτουν, να διασφαλίσει την αναζωογόνηση τους και με τα πολεοδομικά εργαλεία που διαθέτει, να αναδείξει την κληρονομική πολυπλοκότητα που θα αποδεικνύουν στο μέλλον την ιστορική συνέχεια.
Η Ακταία Οδός
Ίσως το μεγαλύτερο πολεοδομικό στοίχημα της εποχής να είναι ο σχεδιασμός της φύσης του παραλιακού μετώπου μεταξύ των δύο λιμανιών, αυτό που κάποιοι αρέσκονται να αποκαλούν η Ακταία οδός. Ο δήμος Λεμεσού χρησιμοποίησε στο τοπικό σχέδιο, ένα σχεδιασμό προ 15ετίας που προέβλεπε μια ακόμα παραλιακή λεωφόρο τετραπλής κατεύθυνσης κλώνο του «παραλιακού» σε ενισχυμένη έκδοση αφού δύο κυκλικοί κόμβοι κοσμούσαν τους σχεδιασμούς.
Όπως αντιλαμβάνεστε από το παράλογο, τεχνοκρατικό και παρωχημένο ύφος της πρότασης, αυτό προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις.
Είναι γεγονός ότι τα μεγάλα βιομηχανικά τεμάχια εξυπηρετούνται υπεραρκετά από την λεωφόρο Φρ. Ρούσβελτ με ένα σύστημα κάθετων δρόμων που οδηγεί στην ακτή. Αν απαιτούνται επιπλέον οδικές συνδέσεις οριζόντια, αυτές ας προκύψουν από την υποδιαίρεση των τεμαχίων. Δεν είναι λογικόνα γίνει υπεξαίρεση δημόσιας περιουσίας από το παραλιακό μέτωπο για να κυκλοφορούν αυτοκίνητα.Θα ήταν πραγματικά σπατάλη πολύτιμου χώρου να αφιερωθεί η ελεύθερη έκταση που απλώνεται κατά μήκος της παραλίας για να κατασκευαστεί δρόμος.
Στις προηγμένες πόλεις, η ανάγκη για αναβάθμιση των δημόσιων χώρων και δημιουργία όλο και περισσότερων χώρων συνάθροισης ωθεί τους υπευθύνους να ακολουθήσουν την αντίθετη διαδικασία. Να καταργήσουν δρόμους και να τους μετατρέψουν σε γραμμικά πάρκα και πλατείες. Δεν πρέπει λοιπόν σε καμία περίπτωση να χαθεί αυτή η μεγάλη ευκαιρία για την πόλη μας.
Στην ερώτηση πως θα θέλατε την Ακταία οδό, κάποιοι έφεραν ως παράδειγμα προς μίμηση το Δασούδι όπου ένα κατάφυτο πάρκο αποτελεί ένα πνεύμονα πρασίνου και ένα ιδανικό φίλτρο ανάμεσα στην πόλη και την θάλασσα.
Κάποιοι άλλοι θέλουν να δουν το εξαιρετικό παραλιακό μέτωπο της Θεσσαλονίκης, όπου έχουν δημιουργηθεί πολύ ποιοτικοί δημόσιοι χώροι, και αποτελεί σημαντικότατο σημείο αναφοράς για την πόλη.
θα μπορούσαμε επίσης να αντλήσουμε την έμπνευση μας από την αδελφοποιημένη πόλη της Μασσαλίας, η οποία μάλιστα προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, έριξε τον τοίχο του βιομηχανικού της λιμανιού και μετέτρεψε σε ένα από τους συναρπαστικότερους αστικούς περιπάτους την άλλοτε πιο υποβαθμισμένη περιοχή της Ευρώπης.
Η διαδικασία για ουσιώδεις αλλαγές σε μια πόλη είναι απαραίτητο να περάσει από εντατικό δημόσιο διάλογο και ουσιαστικές συμμετοχικές διαδικασίες, για να εντοπιστούν οι ανάγκες, οι νέες ιδέες, να γίνουν δράσεις από πανεπιστήμια και ομάδες μελετητών, γιατί η πόλη δεν είναι συνονθύλευμα οικοπέδων και δρόμων. Αυτό το κείμενο είναι κάλεσμα για διάλογο.
*Αρχιτέκτονας
