Γράφει ο Χρήστος Χαραλάμπους
Σε σύγχυση βρίσκονται οι Κύπριοι σε ότι αφορά τους όρους «πρόσφυγας», «αιτητής ασύλου» και «μετανάστης», με επακόλουθο να εκφράζονται και διφορούμενες απόψεις και εκτιμήσεις για την παρουσία των ξένων στην χώρα μας και τον ενδεδειγμένο τρόπο αντιμετώπισης τους από το κράτος και την κοινωνία.
Αυτή και άλλες σημαντικές διαπιστώσεις προέκυψαν μέσα από την έρευνα που έγινε στο διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2022, από το Πανεπιστημιακό Κέντρο Ερευνών Πεδίου του Πανεπιστημίου Κύπρου, εκ μέρους της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) στην Κύπρο. Σκοπός της έρευνας ήταν να μελετήσει τις αντιλήψεις και τις στάσεις του κοινού σχετικά με τους πρόσφυγες, τους αιτητές ασύλου και τους μετανάστες και να καταγράψει τις τάσεις και αλλαγές σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα που έγινε το 2018.
Τα ευρήματα της έρευνας παρουσιάστηκαν από τον καθηγητή του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Χάρη Ψάλτη, στην διάρκεια εκδήλωσης με θέμα «Μετανάστευση και αλληλεγγύη: Χτίζοντας αντιστάσεις, απέναντι στην ξενοφοβία και τον ρατσισμό» που διοργάνωσαν η Συγκλητική Επιτροπή Ισότητας του ΤΕΠΑΚ, το Ερευνητικό Κέντρο «Ηράκλειτος» και το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Όπως καταδεικνύεται μέσα από την έρευνα, η πιο αρνητική αντίληψη που έχουν οι Κύπριοι, αφορά στους αιτητές ασύλου τους οποίους θεωρούν ως την ομάδα που υποφέρει λιγότερο και παράλληλα ως την πιο απειλητική. Αντίθετα, σε ότι αφορά τους πρόσφυγες, αυτή κατηγορία συγκεντρώνει την λιγότερο αρνητική αντίληψη και θεωρείται ως η ομάδα ανθρώπων που υποφέρει περισσότερο (ενδεχομένως αυτό να οφείλεται και στο γεγονός ότι πολλοί Κύπριοι ταυτίζονται με τους πρόσφυγες λόγω του βίαιου εκτοπισμού το 1974). Η ομάδα των μεταναστών βρίσκεται στο ενδιάμεσο.
Επιπλέον, στην έρευνα καταγράφηκε υπερεκτίμηση εκ μέρους των συμμετεχόντων αναφορικά με τα ποσά που δικαιούνται να λαμβάνουν οι αιτητές ασύλου ως μηνιαίο επίδομα και άλλων ποσών από κρατικές οικονομικές δαπάνες.
Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων φαίνεται να αναγνωρίζει ότι ορισμένα εμπόδια στην ένταξη των προσφύγων, όπως η ξενοφοβία και ο ρατσισμός, σχετίζονται με τις στάσεις που διατηρεί ο τοπικός πληθυσμός. Ενώ αυτό το εύρημα υποδηλώνει ότι το κοινό έχει αυξημένη επίγνωση σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν οι αρνητικές νόρμες, ένας σημαντικός αριθμός συμμετεχόντων πιστεύει ότι οι πρόσφυγες και οι αιτητές άσυλου δεν είναι οι ίδιοι πρόθυμοι να ενσωματωθούν στην κυπριακή κοινωνία.
Μέσα από τα ευρήματα της έρευνας , καταγράφεται επίσης μια αυξημένη τάση που ευνοεί την απομόνωση αντί την ενσωμάτωση. Αυξημένα είναι τα ποσοστά των συμμετεχόντων που επιλέγουν τους καταυλισμούς ως τρόπο φιλοξενίας των προσφύγων και των αιτητών, ενώ μειωμένα είναι τα ποσοστά που επιλέγουν την ένταξη στην κοινωνία.
Στα θετικά που κατέγραψε η έρευνα, περιλαμβάνεται το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων αναγνωρίζει ξεκάθαρα τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι αιτητές ασύλου στα κέντρα υποδοχής, τα οποία θεωρούνται επισφαλή και ακατάλληλα για διαβίωση. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων ανταποκρίθηκε θετικά σε εκκλήσεις για υποστήριξη και δωρεές τροφίμων, ρούχων, χρημάτων ή άλλης μορφής υποστήριξης σε καθημερινά ζητήματα. Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν στην πλειοψηφία τους, απροθυμία για χορήγηση υπηκοότητας στους πρόσφυγες.
36,500 αιτητές ασύλου και 16,400 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες
Επισημαίνοντας την αρνητική στάση των Κυπρίων, ιδιαίτερα για τους αιτητές ασύλου, η εκπρόσωπος της UNHCR στην Κύπρο, Αιμιλία Στροβολίδου, χαρακτήρισε ανησυχητική την διαπίστωση ότι η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα ανέφεραν ότι, ούτε οι αιτητές ασύλου, ούτε οι πρόσφυγες είναι ωφέλιμοι για την τοπική κοινωνία ή για τον πολιτισμό της χώρας. Τονίζοντας ότι ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και οι διακρίσεις αποτελούν βασικές αιτίες προσφυγοποίησης εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως, η κ. Στροβολίδου επισήμανε ότι ένας στους 77 ανθρώπους στον κόσμο έχει εκτοπιστεί βίαια, «ένας αριθμός που έχει υπερδιπλασιαστεί από ότι πριν μια δεκαετία, με τους αριθμούς να συγκλονίζουν και να είναι απαράδεκτοι», όπως χαρακτηριστικά υπέδειξε.
Πολλοί πρόσφυγες συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την μισαλλοδοξία και την απόρριψη σε χώρες ασύλου όπου καταφεύγουν για να αναζητήσουν ασφάλεια, όπως παρατήρησε η εκπρόσωπος του της UNHCR, υποδεικνύοντας ότι «η διεθνής κοινότητα πρέπει να εστιάσει στην εξεύρεση πολιτικών λύσεων για να σταματήσουν οι πόλεμοι και οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά παράλληλα και μέχρι αυτό να γίνει εφικτό, πρέπει να βεβαιώσουμε την προσήλωση μας στην οικουμενική αρχή της παροχής ασύλου σε ανθρώπους που κινδυνεύει η ζωή τους από πολέμους και διώξεις».
Αναφερόμενη ειδικότερα στην Κύπρο, η κ. Στροβολίδου σημείωσε πως σήμερα υπάρχουν περίπου 36,500 αιτητές ασύλου και 16,400 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, ενώ οι νεοαφιχθέντες αιτητές ασύλου αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις τόσο στην πρώτη τους υποδοχή στο Πουρνάρα αλλά και στην μετέπειτα μετάβαση τους στην κοινότητα.
Η διαβίωση τους, όπως είπε, παραμένει εξαιρετικά δύσκολη και αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα τα οποία κυρίως προκύπτουν από τις χρονοβόρες καθυστερήσεις στην εξέταση των αιτήσεων ασύλου, την περιορισμένη πρόσβαση τους στην αγορά εργασίας, τις ελλείψεις σε υποδομές στέγασης, το πολύ μικρό δημόσιο βοήθημα και την περιορισμένη πρόσβαση σε προγράμματα κοινωνικής ένταξης. Τονίζοντας ότι χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ένταξης, εξέφρασε την ελπίδα ότι το σχετικό σχέδιο που εκκρεμεί εδώ και δυο χρόνια, θα υιοθετηθεί σύντομα από τη νέα Κυβέρνηση, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «το βασικό βήμα προς την ένταξη είναι η δημιουργία μιας φιλόξενης κοινωνίας χωρίς διακρίσεις, ξενοφοβία και ρατσισμό».
«Το πιο θανατηφόρο πέρασμα του πλανήτη η Μεσόγειος»
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην κατάμεστη αίθουσα του ΤΕΠΑΚ όπου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση, η πλειοψηφία του ακροατηρίου αποτελείτο από φοιτητές, μαθητές και γενικότερα νέους ανθρώπους οι οποίοι επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα όσα εμπειρικά κατέθεσε ο ακτιβιστής υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των προσφύγων Ιάσωνας Αποστολόπουλος ο οποίος είναι γνωστός παγκοσμίως καθώς ασχολείται με τις διασώσεις προσφύγων όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά γενικότερα στην Μεσόγειο και ειδικότερα στην θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης.
Χαρακτηρίζοντας την Μεσόγειο ως το πιο θανατηφόρο πέρασμα του πλανήτη, ο Έλληνας ακτιβιστής ανέφερε χαρακτηριστικά ότι από το 2015 μέχρι σήμερα, υπολογίζεται ότι πάνω από 23.000 πρόσφυγες έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διασχίσουν την Μεσόγειο για ένα καλύτερο αύριο, κι αυτό, όπως υπέδειξε, ως αποτέλεσμα μιας «συνειδητής πολιτικής επιλογής των ευρωπαϊκών κρατών να μην διασώζουν πρόσφυγες, να αγνοούν τα σήματα κινδύνου, να ποινικοποιούν την διάσωση, να αναγκάζουν τους πρόσφυγες να παίρνουν όλο και μεγαλύτερες διαδρομές και να μην παρέχουν ασφαλή περάσματα».
Περιγράφοντας στιγμές από τη δράση του όλα αυτά τα χρόνια, προσπαθώντας μαζί με ομάδες άλλων εθελοντών να διασώσουν πρόσφυγες που βολοδέρνουν στην θάλασσα, ο Ιάσωνα Αποστολόπουλος, άφησε να διαχυθεί στο ακροατήριο το τρομακτικό γεγονός της καθημερινής απώλειας τόσων ανθρώπινων ζωών, κάνοντας λόγο και για «αόρατα ναυάγια», αφού, όπως ανέφερε, σε αρκετές περιπτώσεις εντοπίζονται διαλυμένα φουσκωτά σκάφη χωρίς όμως κανένα ίχνος ζωής.
Αναφερόμενος και στα «πλωτά φέρετρα», τις ξύλινες βάρκες όπου δεκάδες και εκατοντάδες άνθρωποι στοιβάζονται στα αμπάρια και κάποιοι πεθαίνουν από ασφυξία, με αποτέλεσμα «η βάρκα να προχωρά για ώρες μεταφέροντας τους ζωντανούς δίπλα στους νεκρούς».
Η διάσωση στην Μεσόγειο είναι ένας συνεχής αγώνας δρόμου, τόνισε και «αν δεν εντοπίσουμε έγκαιρα τις βάρκες, οι άνθρωποι πέφτουν στο νερό και πνίγονται», επισημαίνοντας ότι στην πλειοψηφία τους οι πρόσφυγες είναι άτομα εξουθενωμένα από τα βασανιστήρια στη Λιβύη, που δεν ξέρουν να κολυμπούν αλλά προτιμούν να διακινδυνεύσουν για να ξεφύγουν. Πολλοί από αυτούς, όπως εξήγησε, ξεκινούν από την υποσαχάρια Αφρική και διασχίζοντας την Σαχάρα επιχειρούν να διαφύγουν μέσω της Λιβύης, στην οποίαν δραστηριοποιούνται χιλιάδες ένοπλες δυνάμεις που πολεμούν για τον έλεγχο της χώρας.
Σύγχρονο σκλαβοπάζαρο ελέω Ευρωπαϊκής Ένωσης
Επικαλούμενος σχετικές έρευνες, ο Ιάσωνα Αποστολόπουλος ανέφερε ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους κατατρεγμένους ανθρώπους, χάνουν την ζωή τους στην Σαχάρα καθώς εντοπίζονται από ενόπλους και αφήνονται να πεθάνουν στην έρημο, ενώ όσοι καταφέρουν να φτάσουν στην Λιβύη, συνήθως συλλαμβάνονται και καταλήγουν σε αυτοσχέδια κρατητήρια, όπου βασανίζονται μέχρι να δοθούν λύτρα για την απελευθέρωση τους και σε περίπτωση που δεν έχουν τα οικονομικά μέσα, εκτελούνται ή πωλούνται σαν σκλάβοι.
Επέκρινε, δε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την Ευρωπαϊκή Ένωση που σιωπά για αυτά τα κέντρα κράτησης και «τα έχει εντάξει στον λεγόμενο αντιμεταναστευτικό σχεδιασμό της, τα χρηματοδοτεί και θέλει να κτίσει περισσότερα, αφού είναι επίσημη θέση της Κομισιόν ότι θέλει κέντρα κράτησης στην βόρεια Αφρική για να σταματάνε την μετανάστευση προς την Ευρώπη».
Υποδεικνύοντας ότι «με τη διακήρυξη της Μάλτας, που υπογράφτηκε το 2017 από όλα τα κράτη μέλη, η Ε.Ε. δεσμεύτηκε να χρηματοδοτεί το λιβυκό λιμενικό, που στην πραγματικότητα είναι μια ένωση πολιτοφυλακής της Τρίπολης, η οποία δέχεται έναν πακτωλό χρημάτων για να σταματά τις βάρκες με τους πρόσφυγες και να τους επιστρέφει στα κέντρα κράτησης της Λιβύης, εξέφρασε την εκτίμηση ότι ουσιαστικά η Ε.Ε. «έχει υπογράψει μια συμφωνία με λιβυκές ομάδες για να επιστρέφει πρόσφυγες στα σκλαβοπάζαρα».
