Tο νερό που πέφτει σαν καταρράκτης από έναν παγετώνα πλαισιωμένο από εντυπωσιακά γκρίζα σύννεφα είναι μια εντυπωσιακή εικόνα αλλά η ιστορία που αφηγείται είναι μια ιστορία καταστροφής: οι παγετώνες της Γης λιώνουν με πρωτοφανή ρυθμό λόγω της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο.
Ο Καναδός φωτογράφος Paul Nicklen θυμάται ότι τράβηξε αυτήν τη φωτογραφία τον Αύγουστο του 2014 και οι θερμοκρασίες στο Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας ήταν ασυνήθιστα θερμές για την εποχή (21 βαθμοί Κελσίου). Καθώς περνούσε τη γωνία ενός παγοκαλύμματος στο νησί Nordaustlandet, είδε περισσότερους από δώδεκα καταρράκτες να ξεχειλίζουν από την επιφάνειά του.
«Ήταν η πιο ποιητική, όμορφη σκηνή που είχα δει ποτέ, αλλά ήταν επίσης στοιχειωτική και τρομακτική», θυμάται.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία έφτασε να συμβολίζει την πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και είναι η πιο ευπώλητη φωτογραφία του Nicklen. Χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές στο National Geographic αλλά και από τον Αλ Γκορ στις ομιλίες του για το κλίμα ενώ έγινε και εξώφυλλο στο άλμπουμ «Gigaton» των Pearl Jam το 2020, ο τίτλος του οποίου αναφέρεται στη μονάδα που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της μάζας των πάγων.
«Η φωτογραφία είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά και ισχυρά εργαλεία που διαθέτουμε για να αφηγηθούμε πολύπλοκες ιστορίες, και η ιστορία της κλιματικής αλλαγής είναι μια απ’ αυτές».
Το 2014, ο Nicklen, μαζί με τη σύζυγό του Cristina Mittermeier, και αργότερα μαζί με τον Andy Mann (και οι δύο επίσης βραβευμένοι φωτογράφοι), συνίδρυσε τη μη κερδοσκοπική οργάνωση SeaLegacy, η οποία χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο και τη φωτογραφία για να ευαισθητοποιήσει για τα κλιματικά ζητήματα και να βοηθήσει στην προστασία του πλανήτη.
«Η φωτογραφία είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά και ισχυρά εργαλεία που διαθέτουμε για να αφηγηθούμε πολύπλοκες ιστορίες, και η ιστορία της κλιματικής αλλαγής είναι μια απ’ αυτές», λέει η Mittermeier.
Η ίδια έγινε μάρτυρας αυτής της δύναμης με μια δική της φωτογραφία, που τραβήχτηκε τον Αύγουστο του 2017 και έδειχνε μια πολική αρκούδα που λιμοκτονούσε. Αφού δημοσιεύτηκε στο National Geographic, η φωτογραφία και το συνοδευτικό βίντεο έγιναν viral, μοιράστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και από ειδησεογραφικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο.
Προκάλεσε μια παγκόσμια συζήτηση για την κλιματική αλλαγή αλλά και ποικίλες αντιδράσεις που κυμαίνονταν από ανησυχία και κατανόηση έως και άρνηση του προβλήματος. Αλλά δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι συγκλόνισε τον κόσμο: «Οι άνθρωποι εξακολουθούν να τη θυμούνται και να έχουν έντονες αντιδράσεις όταν τη βλέπουν», λέει η Mittermeier.
Οι Nicklen και Mittermeier βρέθηκαν προσκεκλημένοι στη σειρά Call to Earth του CNN και επέλεξαν αυτές τις δύο εικόνες, μαζί με άλλες οκτώ, που πιστεύουν ότι έχουν τη δύναμη να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο για την κλιματική κρίση.
Ο Nicklen συγκρίνει τη φωτογράφιση της κλιματικής αλλαγής με τη φωτογράφηση πολεμικών συρράξεων. «Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή του πολέμου που διεξάγεται εναντίον του πλανήτη μας. Είναι συναισθηματικά εξαντλητικό», λέει.
Τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς οι κλιματικές καταστροφές γίνονται όλο και πιο συχνές και έντονες, οι εικόνες αποτυπώνουν με μεγαλύτερη σαφήνεια τον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης.
Έξι νεκρές καμηλοπαρδάλεις, με κορμιά εξαντλημένα από την έλλειψη τροφής και νερού, φωτογραφημένες από τον Ed Ram, δείχνουν τη φρίκη της παρατεταμένης συνεχιζόμενης ξηρασίας στην Κένυα, η οποία έχει απειλήσει και εκτοπίσει τόσο τα ζώα όσο και τους ανθρώπους. Φωτογραφίες από πυρκαγιές, όπως αυτές που έπληξαν την Αυστραλία το 2019 και το 2020, δείχνουν το μέγεθος της καταστροφής, με τα σπίτια να καίγονται και την άγρια ζωή να βρίσκεται σε απόγνωση.
«Δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν συμβαίνει μόνο κάπου αλλού, αλλά παντού», λέει η Mittermeier. «Ξαφνικά, θα χτυπήσει πολύ πιο κοντά στη δική σας πόρτα».
Η ίδια θυμάται το έργο του καλού της φίλου και μιας από τις μεγαλύτερες επιρροές της, του Gary Braasch, τον οποίο περιγράφει ως «χρονικογράφο της κλιματικής αλλαγής». Ο φωτογράφος, ο οποίος πέθανε το 2016, αφιέρωσε τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του στην καταγραφή του τρόπου με τον οποίο η Γη αλλάζει ως απάντηση στην υπερθέρμανση του πλανήτη – από την Ανταρκτική, με τους παγετώνες που λιώνουν, μέχρι το νησί Bhola στο Μπαγκλαντές, όπου η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η αυξανόμενη διάβρωση έχουν μετατρέψει τα χωριά σε νησιά. Η αφοσίωση του Braasch στον σκοπό αυτό άνοιξε τον δρόμο για φωτογράφους όπως η ίδια και ο Nicklen.
Κατά καιρούς, ωστόσο, η κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι πολύ αργή στην καταγραφή της. Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει κατά μερικά χιλιοστά κάθε χρόνο – μια αύξηση που είναι ελάχιστα ορατή, παρόλο που συμβαίνει με ταχύτερο ρυθμό από ποτέ άλλοτε. Αλλά τέτοιες αλλαγές συναθροίζονται και όταν καταγράφονται οπτικά για χρόνια ή δεκαετίες, ο αντίκτυπος γίνεται σαφής.
«Είναι σαν να φωτογραφίζεις ένα τσουνάμι που κινείται αργά», λέει η Mittermeier. «Συχνά είναι δύσκολο να το διακρίνεις τη στιγμή που το βλέπεις, αλλά όταν δύο εικόνες τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη, είναι δύσκολο να μην αντιληφθείς τον αντίκτυπο που έχει η κλιματική κρίση».
Το έργο του φωτογράφου James Balog υπήρξε καθοριστικό για τη δημιουργία της οπτικής αφήγησης της κλιματικής αλλαγής, λέει η ίδια. Χρησιμοποιώντας ένα δίκτυο από κάμερες time-lapse που καταγράφουν παγετώνες σε όλο τον κόσμο, η Extreme Ice Survey έδειξε πώς οι παγετώνες εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου. Το εκτεταμένο αρχείο φωτογραφιών κάθε παγετώνα που τραβήχτηκαν όλο τον χρόνο σε κάθε ώρα του φωτός της ημέρας αποτελεί επίσης μια βάση από την οποία μπορούν να μετρηθούν οι μελλοντικές αλλαγές.
«Έγινε απλά μια αδιάσειστη απόδειξη», λέει ο Mittermeier. «Αυτή ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή για την κλιματική φωτογραφία».
Οι Mittermeier και Nicklen επέλεξαν επίσης εικόνες όπου ο άνθρωπος και η φύση συγκρούονται. Ένα αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής είναι η δραματική απώλεια της βιοποικιλότητας. Από το 1970, οι πληθυσμοί της άγριας ζωής έχουν μειωθεί κατά 69%, κυρίως λόγω της αλλαγής της χρήσης γης που έχει κατακερματίσει κρίσιμα ενδιαιτήματα, αλλά και λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών, η οποία έχει οδηγήσει σε μαζικά φαινόμενα θνησιμότητας, σύμφωνα με την έκθεση του WWF για τον ζωντανό πλανήτη του 2022.
Με την Αρκτική να θερμαίνεται σχεδόν τέσσερις φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη, οι πάγοι από τους οποίους εξαρτώνται οι πολικές αρκούδες λιώνουν. Η φωτογραφία του Dmitry Kokh «House of Bears», ενός από τους νικητές του βραβείου 2022 Wildlife Photographer of the Year, δείχνει πολικές αρκούδες να περιφέρονται σε έναν εγκαταλελειμμένο σοβιετικό μετεωρολογικό σταθμό στο νησί Kolyuchin.
Αν και τα κτίρια είχαν εγκαταλειφθεί εδώ και καιρό, η Mittermeier πιστεύει ότι δείχνει το αυξανόμενο πρόβλημα των πολικών αρκούδων που εισβάλλουν σε ανθρώπινους χώρους, καθώς δεν έχουν απομείνει πάγοι για να κυνηγήσουν, οδηγώντας σε τραγικά αποτελέσματα και για τις δύο πλευρές.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πλήττουν ήδη τόσο τα ζώα όσο και τους ανθρώπους. «Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό», λέει η Mittermeier. «Όλοι επηρεαζόμαστε με καταστροφικούς τρόπους και δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τους εαυτούς μας από τα πλάσματα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη».
Η σειρά «The Day May Break» του φωτογράφου Nick Brandt απεικονίζει αυτό το γεγονός, δείχνοντας ανθρώπους και ζώα που επηρεάζονται από την περιβαλλοντική καταστροφή. Στις φωτογραφίες, που έχουν τραβηχτεί σε καταφύγια ζώων σε όλο τον κόσμο, απεικονίζονται άνθρωποι που έχουν εκτοπιστεί από γεγονότα κλιματικής αλλαγής, όπως ξηρασία ή πλημμύρες, και ζώα που έχουν πέσει θύματα καταστροφής βιοτόπων ή παράνομης εμπορίας.
Υπάρχουν όμως και εκείνες οι εικόνες που σηματοδοτούν την ελπίδα. Στο έργο του ο Brandt, επισημαίνει ότι στις εικόνες του, τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα είναι επιζώντες – «και εκεί βρίσκεται η ελπίδα».
Για τους Mittermeier και Nicklen, αλλά και για το SeaLegacy στο σύνολό του, το μήνυμα της ελπίδας είναι ζωτικής σημασίας για την ευρύτερη αποστολή. «Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν ξεκίνησε την περίφημη ομιλία του υπενθυμίζοντάς μας ότι ζούμε σε έναν εφιάλτη – μας είπε ποιο είναι το όνειρο», λέει η Mittermeier. «Πρέπει να επισημάνεις τι είναι αυτό που επιδιώκουμε και να δείξεις πού βρίσκεται η ελπίδα».
Και η ελπίδα βρίσκεται στην άγρια ζωή και στον ωκεανό. Οι άνθρωποι μόλις τώρα αφυπνίζονται και συνειδητοποιούν τον ρόλο που μπορούν να έχουν στον πόλεμο κατά της κλιματικής αλλαγής και η αποκατάσταση της φύσης είναι ζωτικής σημασίας για την αποτροπή της κρίσης.
Για τη Mittermeier, η φωτογραφία ενός θαλάσσιου λιονταριού που ανεβαίνει στην επιφάνεια στα Γκαλαπάγκος –μία από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στον κόσμο– δείχνει πώς η ζωή στον ωκεανό μπορεί να ανθίσει με τη σωστή προστασία. Και η φωτογραφία του Nicklen με μια φάλαινα Bowhead αντιπροσωπεύει γι’ αυτόν έναν από τους μεγαλύτερους συμμάχους μας στην απαλλαγή από τον άνθρακα: όχι μόνο τα σώματα των φαλαινών είναι τεράστιες αποθήκες άνθρακα, αλλά και τα κόπρανά τους τροφοδοτούν το φυτοπλαγκτόν που απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.
