Δεν πρόκειται για αστείο: ο διευθύνων σύμβουλος μιας πετρελαϊκής εταιρείας θα προεδρεύσει στη διάσκεψη COP28 για το κλίμα στο Ντουμπάι τον Δεκέμβριο του 2023. Είναι για να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο. Αντί όμως να απελπιστούμε εντελώς, γιατί να μην μετατρέψουμε αυτόν τον διορισμό, ο οποίος ενσαρκώνει τέλεια τις παγκόσμιες αντιφάσεις και εντάσεις μπροστά στην κλιματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, σε ένα παγκόσμιο ηλεκτροσόκ; Εξηγήσεις.
Είναι σίγουρα για να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο: πώς μπορεί να δεχτεί κανείς ότι η προεδρία της COP28, η οποία θα φιλοξενήσει τις επόμενες διεθνείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα, ανατίθεται σε έναν διευθύνοντα σύμβουλο πετρελαϊκής εταιρείας; Όμως είναι πλέον επίσημο: ο Sultan Al Jaber, υπουργός Βιομηχανίας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και CEO της εθνικής πετρελαϊκής εταιρείας Abu Dhabi National Oil Company (Adnoc), θα προεδρεύσει της 28ης διάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα που θα διεξαχθεί από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου στο Ντουμπάι.
Και ναι, σίγουρα, είμαστε πάρα πολλοί που θα θέλαμε να ουρλιάξουμε “έχουν τρελαθεί;” Διαβάζουμε άλλωστε πολλές τέτοιες αντιδράσεις. Ενέχεται ο κίνδυνος ωστόσο να μεταδοθεί έτσι ένα κλίμα απογοήτευσης γύρω μας και/ή να ακολουθήσουμε το ρεύμα εκείνων που επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά ότι “οι COP είναι άχρηστες”. Λες και η κατάργηση των COP θα μας βοηθούσε να προχωρήσουμε μπροστά: ο αγώνας κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη, με την αναγκαστική διεθνή αλληλεγγύη, απαιτεί ωστόσο διεθνείς διαπραγματεύσεις, τις COP επομένως – αν είναι δυνατόν βελτιωμένες ως προς τη λειτουργία τους και πιο φιλόδοξες ως προς το περιεχόμενό τους – οι οποίες είναι αναμφίβολα το χειρότερο δυνατό διεθνές σύστημα, με εξαίρεση όλα τα άλλα.
Πιο σημαντικό, μου φαίνεται, είναι ότι πίσω από αυτές τις πολυάριθμες αντιδράσεις – τις οποίες καταλαβαίνω και συμμερίζομαι σε μεγάλο βαθμό – κρύβεται η ιδέα ότι μια COP28 στην οποία δεν θα προήδρευε αυτός ο Εμιράτης διευθύνων σύμβουλος θα μπορούσε να μας είχε επιτρέψει να σημειώσουμε ταχύτερη πρόοδο στο ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί πάνω σ’ αυτό το θέμα, και αν αναγνωρίζουμε ότι πρέπει να προχωρήσουμε στο δρόμο προς την έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα (βλ. για παράδειγμα τις πρόσφατες εκθέσεις της IPCC και του ΙΕΑ), τότε τίποτα δεν είναι λιγότερο βέβαιο.
Πράγματι, οι COP δεν είναι εφοδιασμένες για να θέσουν τέλος στα ορυκτά καύσιμα. Θα πρέπει να το παραδεχτούμε αυτό συλλογικά για να προχωρήσουμε: μακάρι ο διορισμός του Sultan Al Jaber να επιταχύνει αυτό το “reality check “. Για να το θέσω αλλιώς, με έναν ελαφρώς προκλητικό τρόπο, αν περιμένατε ότι η COP θα έβαζε τέλος στα ορυκτά καύσιμα – ή ότι θα μας έκανε να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση – τότε δεν καταλάβατε σωστά την ταινία. Κι ας επαναλαμβάνομαι για άλλη μια φορά (δείτε αυτό το σημείωμα που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2021 για πιο λεπτομερείς εξηγήσεις):
– η μείωση της παραγωγής ορυκτών καυσίμων δεν αποτελεί νομικά μέρος της εντολής των διαπραγματεύσεων για την κλιματική αλλαγή: η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), που συντάχθηκε το 1992, δεν κάνει καμία αναφορά στα ορυκτά καύσιμα, ούτε στο ειδικό κεφάλαιο που θέτει τον στόχο της “σταθεροποίησης των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα” (άρθρο 2), ούτε στις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει συλλογικά τα κράτη με αυτή την ευκαιρία (άρθρο 4)·
– οι διαπραγματεύσεις λειτουργούν σαν να ήταν “ουδέτερες” όσον αφορά τις ενεργειακές πηγές και το ενεργειακό μείγμα, καθώς το τελευταίο θεωρείται από τα κράτη ως ένα στοιχείο αδιαπραγμάτευτης εθνικής κυριαρχίας·
– μετά τις ανεξαρτησίες, η αρχή της μόνιμης κυριαρχίας ενός κράτους επί των φυσικών του πόρων εγκρίθηκε από τον ΟΗΕ και εισήχθη σταδιακά στο διεθνές δίκαιο, και φυσικά οι χώρες, συμπεριλαμβανομένων των χωρών του Βορρά, είναι ιδιαίτερα προσηλωμένες σε αυτήν·
– κανένα κράτος, κανένας διεθνής οργανισμός, δεν πρότεινε ποτέ στις COPs για το κλίμα να περιοριστεί στην πηγή η παραγωγή άνθρακα, φυσικού αερίου και πετρελαίου σε σχεδόν τριάντα χρόνια διαπραγματεύσεων·
– η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα δεν αναφέρει τα ορυκτά καύσιμα, ούτε το παγκόσμιο ή εθνικό ενεργειακό μείγμα·
– χρειάστηκε να περιμένουμε την COP26 στη Γλασκώβη για να αναφερθούν τελικά τα ορυκτά καύσιμα στο τελικό κείμενο μιας COP, αν και σε μη δεσμευτική μορφή και με ελάχιστες φιλοδοξίες.
Επομένως, είναι παράλογο να περιμένουμε από την COP28 και μετά να οδηγηθούμε γρήγορα στο τέλος των ορυκτών καυσίμων. Μετά το 1992, τα κράτη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμφώνησαν στην αρχή ότι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής διεξάγεται χωρίς καμία δυνατή διαπραγμάτευση των εθνικών ενεργειακών μείξεων.
Το γεγονός ότι ένας διευθύνων σύμβουλος πετρελαϊκής εταιρείας από μια πετρομοναρχία γίνεται πρόεδρος της COP μάς βάζει στην καρδιά των σημερινών εντάσεων και αντιφάσεων: οι εθνικές (ή περιφερειακές) ενεργειακές πολιτικές που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα, και συνεπώς την επιτάχυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο των COP. Έτσι, σε αυτό το στάδιο, οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν έχουν ποτέ μεταφραστεί σε δεσμεύσεις για τη μείωση της παραγωγής υδρογονανθράκων. Ούτε στην Ευρώπη, ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε στην Κίνα, ούτε στον υπόλοιπο κόσμο. Ούτε πριν από την COP21, ούτε μετά.
Το γεγονός ότι ο εν λόγω διευθύνων σύμβουλος της πετρελαϊκής εταιρείας είναι ταυτόχρονα μεγάλος υποστηρικτής της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (βλ. για παράδειγμα το άρθρο της Audrey Garric στη Le Monde) είναι επίσης σύμπτωμα αυτών των σημερινών εντάσεων και αντιφάσεων. Ο μελλοντικός πρόεδρος της COP28 ίδρυσε τη Masdar, μια εταιρεία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και βοήθησε στη δημιουργία της Masdar City, μιας πρότυπης οικολογικής πόλης που στεγάζει την έδρα του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Irena). Από την άλλη, τα ΗΑΕ επενδύουν κι αυτά σε μεγάλο βαθμό στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως στην ηλιακή ενέργεια, ενώ το ένα τρίτο του ΑΕΠ τους συνδέεται με την εκμετάλλευση των πόρων τους, με τους ηγέτες τους να σχεδιάζουν να αυξήσουν την παραγωγή πετρελαίου κατά περισσότερο από 40% έως το 2030 (5 εκατομμύρια βαρέλια).
Το να δηλώνεις ότι θα αυξήσεις τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενώ συνεχίζουμε να βασιζόμαστε στα ορυκτά καύσιμα δεν διαφέρει ουσιαστικά από:
– αυτό που συμβαίνει στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα και στο ενεργειακό μείγμα κάθε μιας από τις χώρες του πλανήτη: οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ουσιαστικά προστίθενται στο υπάρχον μείγμα και ελάχιστα αντικαθιστούν, σε αυτό το στάδιο, τις ορυκτές πηγές ενέργειας·
– αυτά που κάνουν οι ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία: διαπραγματεύονται νέες συμφωνίες προμήθειας ορυκτών καυσίμων (σχιστολιθικό αέριο των ΗΠΑ, φυσικό αέριο του Κατάρ και της Αλγερίας, ντίζελ των Εμιράτων κ.λπ.), ενώ υπόσχονται στη δημόσια γνώμη τους να επιλύσουν την κλιματική κρίση και να αναπτύξουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· έτσι, η Γαλλία, μέσω του Εμμανουέλ Μακρόν, της Agnès Pannir-Runacher και του Patrick Pouyanné, CEO της TotalEnergies, έσπευσε το καλοκαίρι του 2022 να υπογράψει συμφωνία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για την αύξηση των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων στη Γαλλία την επομένη του πολέμου στην Ουκρανία·
– αυτά που κάνουν οι πολυεθνικές εταιρείες ενέργειας όπως η TotalEnergies: διαφημίζουν δεξιά και αριστερά τις αυξημένες επενδύσεις τους στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ οι επενδύσεις τους στα ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν να αυξάνονται, και σχεδιάζουν και να αυξήσουν την εκμετάλλευσή τους τα επόμενα χρόνια·
Ο διορισμός του Sultan Al Jaber στην προεδρία της COP28 αποκαλύπτει απλά τις τρομερές αντιφάσεις στις οποίες είναι μπλεγμένες οι κυβερνήσεις μας, οι πολυεθνικές εταιρείες μας και οι οικονομίες και οι κοινωνίες μας: πώς θα απεξαρτηθεί η παγκόσμια οικονομία από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 80% του παγκόσμιου ενεργειακού μείγματος και πάνω από το 82% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου;
Μακάρι αυτός ο διορισμός να άρει οριστικά το πέπλο στο οποίο συχνά παραμένουν εγκλωβισμένες οι συζητήσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη: η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι πολύ πιο γιγαντιαία από την προεδρία της COP28 και μόνο. Ανάλογα με το τι προτιμάτε, σας προτείνω λοιπόν είτε να γελάσετε, είτε να κλάψετε, είτε και να θρηνήσετε, ή ακόμη και να χλευάσετε αυτή την υποψηφιότητα του μελλοντικού προέδρου της COP28. Μετά απ’ αυτό, ας συνέλθουμε συλλογικά:
– οι COP δεν θα μας επιτρέψουν να απαλλαγούμε από τα ορυκτά καύσιμα για χρόνια.
– κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια πώς θα τελειώσει αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου αναμένεται να μειωθεί κατά 3% ετησίως έως το 2050 και κατά 7% για τον άνθρακα.
Αυτή είναι η πρόκληση που έχουμε συλλογικά μπροστά μας και την οποία πρέπει να θέσουμε ως προτεραιότητα. Ας ελπίσουμε ότι ο διορισμός του CEO της Adnoc στην προεδρία της COP θα λειτουργήσει ως παγκόσμιο ηλεκτροσόκ.
Ο Maxime Combes είναι οικονομολόγος και συγγραφέας του βιβλίου Sortons de l’âge des fossiles! Manifeste pour la transition (Να βγούμε από την εποχή των ορυκτών! Μανιφέστο για τη μετάβαση), Seuil, 2015, και συν-συγγραφέας του βιβλίου Un pognon de dingue mais pour qui? L’argent magique de la pandémie (Τρελά χρήματα, αλλά για ποιον; Το μαγικό χρήμα της πανδημίας), Seuil, 2022.
