Της Δρ Άννας Πηλαβάκη*
Η Δρ Άννα Πηλαβάκη, Πρόεδρος του Ιδρύματος Προώθησης Ισότητας «Υπατία» και Επιστήμονας στις σπουδές φύλου, αναλύει στο Limassol Today, πως οι πόλεις είναι φτιαγμένες από άντρες για άντρες. Δεν λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου στις πρακτικές, τις υπηρεσίες, την πολεοδομική ανάπτυξη. Υποδεικνύει τις καλές πρακτικές της Ευρώπης, καθώς και άλλες προτάσεις οι οποίες θα ανέτρεπαν τις ανισότητες και θα προωθούσαν την έμφυλη ισότητα.
Μέρος Α’
Μελετώντας το θέμα, διαπιστώνεται ότι σε επίπεδο πόλεων η προώθηση της έμφυλης ισότητας υστερεί σημαντικά και καταδεικνύεται ότι δεν λαμβάνεται πρακτικά και σοβαρά υπόψη.
Πριν δέκα χρόνια περίπου συμμετείχα σε ένα συνέδριο του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ισότητας των Φύλων με θέμα τις καλές πρακτικές στην ένταξη της διάστασης του φύλου στις δημόσιες πολιτικές. Η εμπειρογνώμονας φύλου της Σουηδίας καταθέτοντας μια καλή πρακτική στον τομέα των συγκοινωνιών, ανέφερε ότι τα βράδια, λόγω των υψηλών ποσοστών έμφυλης βίας κατά των γυναικών, τα λεωφορεία δεν σταματούν μόνο στις στάσεις των λεωφορείων, αλλά όπου μια γυναίκα πατήσει το κουμπί για να σταματήσει το λεωφορείο, για να είναι όσο πιο κοντά γίνεται στο σπίτι της ή στο σημείο που επιθυμεί να πάει.
Οι πόλεις ως δημόσιοι οργανισμοί διαδραματίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των συνθηκών για προώθηση της ισότητας των φύλων. Για να γίνει αυτό, όμως, πρέπει να υπάρχει μια ολιστική αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται η έμφυλη ανισότητα σε συνδυασμό με ειδικές τοπικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών κανόνων, των πολιτικών, των στερεότυπων αντιλήψεων, των εθίμων και των πρακτικών και των διοικητικών δομών, αλλά και του ίδιου του δομημένου χώρου.
Η συνειδητοποίηση της ανάγκης να ληφθούν υπόψη οι πτυχές της έμφυλης ισότητας στον σχεδιασμό πολιτικών που αφορούν τις πόλεις είναι επιβεβλημένη. Δυστυχώς όμως, ακολουθείται μια επιφανειακή προσέγγιση στα ζητήματα που αφορούν στην ένταξη της διάστασης της ισότητας του φύλου στις πόλεις, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό.
Ασφάλεια, σεξισμός και έμφυλη βία στο δημόσιο χώρο
Το ζήτημα της ένταξης της διάστασης του φύλου ενυπάρχει παντού, ακόμα κι αν δεν είναι πάντα ορατό ή αν δεν λαμβάνεται υπόψη στις αποφάσεις. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι γυναίκες και οι άνδρες χρησιμοποιούν την πόλη και τις υπηρεσίες της διαφορετικά. Αυτό καθιστά το φύλο έναν σημαντικό, και συχνά περιθωριοποιημένο, παράγοντα για ένα δίκαιο σχεδιασμό και μια δίκαιη και ισότιμη παροχή δημόσιων χώρων και υπηρεσιών.
Ζητήματα, όπως η έμφυλη βία και ο σεξισμός στους δημόσιους χώρους, η προσβασιμότητα μητέρων με τα καρότσια των παιδιών τους στα πεζοδρόμια και στους δρόμους, ο σωστός φωτισμός κατά τη διάρκεια της νύχτας σε δρόμους, στενά σοκάκια, στοές, γέφυρες κτλ δεν έχουν απασχολήσει σε ικανοποιητικό βαθμό τους Δήμους.
Ειδικότερα, το ζήτημα της ασφάλειας σχετίζεται άμεσα με τα αιτήματα των γυναικών, κυρίως σε ότι αφορά την ελευθερία κίνησης και της χρήσης του δημόσιου χώρου. Οι γυναίκες είναι σε μεγαλύτερο βαθμό εκτεθειμένες σε μη ασφαλή περιβάλλοντα στην καθημερινή ζωή. Αν και έχουν αλλάξει πολλά σε θεσμικό επίπεδο, πολλές είναι οι γυναίκες που είναι θύματα λεκτικής ή σωματικής βίας, σεξισμού ή ζουν με το φόβο της εγκληματικότητας και της ανασφάλειας.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι γυναίκες χαρτογραφούν περιοχές επικίνδυνες και αποφεύγουν τη χρήση τους. Για τον λόγο αυτό, ως βασικός όρος της ποιότητας ζωής των δημοτισσών και δημοτών αναδεικνύεται η πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και της εγκληματικότητας, καθώς και η αντιμετώπιση θεμάτων ρατσισμού και ξενοφοβίας.
Δημόσιες υπηρεσίες που θα προωθούν ισότητα στην πόλη
Το σημείο εκκίνησης για τη δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών φιλικών προς τον χρήστη και την προώθηση της ισότητας είναι η συνειδητοποίηση και η συνεκτίμηση των εμπειριών διαφορετικών ομάδων καθώς και η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες νιώθουν, χρησιμοποιούν και έχουν πρόσβαση στην πόλη.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός που δεν λαμβάνει υπόψη το φύλο ονομάζεται «τυφλός ως προς το φύλο». Σε αστικό και περιφερειακό επίπεδο, ο σχεδιασμός των υπηρεσιών είναι επί του παρόντος τυφλός όσον αφορά την ισότητα των φύλων – δεν λαμβάνει υπόψη τις διαφορετικές ανάγκες ή τα διαρθρωτικά διαφορετικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι άνδρες και οι γυναίκες.
Επιπλέον, εφαρμόζονται ακατάλληλες προσεγγίσεις του τύπου «μία ενιαία προσέγγιση για όλους», με αποτέλεσμα οι πολιτικές να βασίζονται στις εμπειρίες ενός υποσυνόλου του πληθυσμού. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι είναι τόσο διαφορετικά όσο είναι και οι ίδιοι. Αυτό σημαίνει ότι μια διατομεακή προσέγγιση – η οποία σέβεται την πολυπλοκότητα των ατόμων, όπως οι αλλοδαπές γυναίκες ή οι γυναίκες με αναπηρίες, μπορεί να συμβάλει ακόμη περισσότερο στην αύξηση της συμμετοχής και της αποτελεσματικότητας των πολιτικών ευαισθητοποίησης όσον αφορά το φύλο.
Πόλεις φτιαγμένες από άντρες, για άντρες
Οι σύγχρονες πόλεις έχουν σχεδιαστεί από άνδρες για άνδρες, περιορίζοντας έτσι την πρόσβαση των γυναικών στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, σύμφωνα με μια νέα δημοσίευση της Παγκόσμιας Τράπεζας στο World Urban Forum (WUF10).«Οι άνδρες, οι γυναίκες, οι μειονότητες των φύλων και τα άτομα με διαφορετικές ικανότητες τείνουν να χρησιμοποιούν τον δημόσιο χώρο με διαφορετικούς τρόπους». «Όλοι έχουμε διαφορετικές ανάγκες και ρουτίνες όσον αφορά την πρόσβασή μας στην πόλη. Ωστόσο, εάν η πόλη είναι χτισμένη για τον «ουδέτερο» άνδρα χρήστη, αγνοεί τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις συνήθειες των γυναικών, των κοριτσιών και άλλων μειονοτήτων στην πόλη. Αυτό έχει τεράστιο αντίκτυπο στην πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας ή σχολεία, στις ελευθερίες και στην ασφάλειά τους, καθώς και στην υγεία και την υπηρεσία τους και ενισχύει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων”.
Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η αναγνώριση από κάθε Δημοτική Αρχή ότι άνδρες και γυναίκες, ζουν και εργάζονται με διαφορετικούς τρόπους, έχουν διαφορετικές ανάγκες και θα πρέπει αυτό να λαμβάνεται υπόψη σε κάθε μέτρο, απόφαση και κάθε πολιτική τους. Η ένταξη της διάστασης του φύλου στις πολιτικές του Δήμου αποσκοπεί στην ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση δραστηριοτήτων και δράσεων, έτσι ώστε όλοι και όλες οι πολίτες/τιδες και Δημότες/τισες, ανεξαρτήτως φύλου, να επωφελούνται ισότιμα απ’ όλες τις παρεμβάσεις.
Πόλεις που θα προωθούν ισότητα
Οι πόλεις μπορούν να πρωτοστατήσουν στην προώθηση της έμφυλης ισότητας με μερικά απλά και πρακτικά βήματα και να βελτιώσουν την καθημερινή ζωή των δημοτών/τισων. Αυτά τα βήματα μπορεί να είναι δράσεις για αποδόμηση των επιζήμιων έμφυλων στερεοτύπων, αλλαγή του τρόπου με τον οποίο κατανέμονται οι προϋπολογισμοί για καλύτερη στήριξη των γυναικών κτλ.
Η Ευρωπαία Επίτροπος Περιφερειακής Πολιτικής Corina Creţu, δήλωσε ότι «Αν και έχουμε σημειώσει πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες, πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά για την επίτευξη της ισότητας των φύλων για όλες τις γυναίκες. Εμείς, οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, έχουμε την ευθύνη να προωθήσουμε πιο δίκαιες πόλεις, όπου οι άνθρωποι δεν θα αντιμετωπίζουν πλέον βία ή αδικία με βάση το φύλο». Παρά το γεγονός ότι οι άνδρες και οι γυναίκες χρησιμοποιούν διαφορετικά τις πόλεις, το μεγαλύτερο μέρος των πολιτικών, υπηρεσιών και ανάπτυξη των πόλεων δεν καταφέρνει να λάβει αυτές τις διαφορές υπόψη.
Οι πόλεις που ζούμε είναι κατά κύριο λόγο σχεδιασμένες και κατασκευασμένες από άνδρες. Ένας σχεδιασμένος χώρος δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο για ίσες ευκαιρίες για όλες και όλους. Ένας χώρος έχει σχεδιαστεί θέτοντας συγκεκριμένες προτεραιότητες διευκολύνοντας έτσι συγκεκριμένες δραστηριότητες. Παραδοσιακά οι άνδρες ήταν εκείνοι κυρίως που τις προηγούμενες δεκαετίες λάμβαναν αποφάσεις για τη χωρική ανάπτυξη των πόλεων, συμπεραίνεται λοιπόν ότι οι χώροι στους οποίους ζούμε μέχρι και σήμερα έχουν σχεδιαστεί με βάση προτεραιότητες που εκείνοι αρχικά έθεσαν. Αυτό δεν χαρακτηρίζεται ως κάτι αρνητικό αλλά χρειάζεται να διευρυνθεί η αντίληψη και οι προσδοκίες που έχουμε από τους χώρους που ζούμε ώστε να ανταποκρίνονται σε ένα ευρύτερο φάσμα επιθυμιών και αναγκών των ανθρώπων και τελικά να είναι πιο φιλόξενοι για όλες και όλους μας .
Καινοτόμες ευρωπαϊκές πρακτικές έμφυλα ισότιμης αστικής ανάπτυξης
Μια νέα έκθεση του ευρωπαϊκού προγράμματος URBACT υπογραμμίζει μια σειρά καινοτόμων πρακτικών σε πόλεις σε όλη την ΕΕ και προτείνει πρακτικούς τρόπους με τους οποίους οι αρχές μπορούν πραγματικά να κάνουν τη διαφορά στη ζωή των πολιτών τους. Το URBACT είναι ένα πρόγραμμα ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας που αποσκοπεί στην προώθηση της βιώσιμης και ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης σε πόλεις σε όλη την Ευρώπη. Αποστολή του είναι να δώσει τη δυνατότητα στις πόλεις να συνεργαστούν και να αναπτύξουν ολοκληρωμένες λύσεις στις κοινές αστικές προκλήσεις, μέσω δικτύωσης, ανταλλαγής εμπειριών και προσδιορισμού ορθών πρακτικών.
Η Cities Alliance προβλέπει πόλεις χωρίς αποκλεισμούς που χαρακτηρίζονται όλο και περισσότερο από αποτελεσματική και διαφανή τοπική αυτοδιοίκηση, προσέλκυση πολιτών από όλες τις κοινωνικές ομάδες και βελτιωμένη και ανταποκρινόμενη παροχή υπηρεσιών σε άνδρες, γυναίκες, κορίτσια και αγόρια όλων των υποβάθρων στις πόλεις. Οι πόλεις συνήθως δεν έχουν εξελιχθεί ή έχουν σχεδιαστεί με προσοχή στην ασφάλεια των πολιτών. Σε πολλές πόλεις η βία με βάση το φύλο αποτελεί σοβαρή ανησυχία. Ο προσεκτικός σχεδιασμός ανοιχτών χώρων, πάρκων, φωτισμού, η τοποθέτηση αποχωρητηρίων και η παροχή ασφαλούς μεταφοράς, είναι όλοι οι τομείς που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μεγαλύτερη ασφάλεια για όλους και όλες.
*Προέδρος του Ιδρύματος Προώθησης Ισότητας “Υπατία”
Μάθετε περισσότερα για το τι δημιουργεί τις ανισότητες στις πόλεις και πως μια τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να προωθήσει την έμφυλη ισότητα, στο Μέρος Β’ του άρθρου της Δρ. Άννας Πηλαβάκη που ακολουθεί εδώ.
