Η Βαλεντίνα Λοϊζίδου είναι απόφοιτος Ιστορίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και είναι εκπαιδευτικός. Στο Επαρχιακό Συμβούλιο της ΠΟΓΟ Λεμεσού εντάχθηκε από το 2006 και είναι μέλος του Γενικού Συμβουλίου και της Εκτελεστικής Γραμματείας της ΠΟΓΟ. Έχει εκλεγεί ως Επαρχιακή Γραμματέας του Γυναικείου Κινήματος της Αριστεράς στη Λεμεσό.
Τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με την έμφυλη πολιτική;
Έχοντας γεννηθεί γυναίκα στην Κύπρο, ήταν πιστεύω στην εφηβεία που άρχισα να επαναστατώ ενάντια στην κοινωνική αδικία και τον πατριαρχικό τρόπο σκέψης. Τότε συνειδητοποίησα την δύναμη της ανδρικής κυριαρχίας, πως αυτή επηρέαζε τη ζωή των γυναικών και κατά συνέπεια τη ζωή μου. Κάπου εκεί άρχισα να ασχολούμαι και να μελετώ τα ζητήματα ισότητας και φύλου.
Πιστεύετε πως η ισότητα φύλων υπάρχει στην πολιτική την δεδομένη στιγμή;
Όχι δεν πιστεύω κάτι τέτοιο. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική ζωή καθρεφτίζει την απουσία κριτικής εξέτασης από πλευράς της κοινωνίας, των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών και των ιδεολογιών εκείνων που αναπαράγουν και νομιμοποιούν τους κοινωνικούς περιορισμούς και αποκλεισμούς των γυναικών από τη δημόσια σφαίρα.
Θεωρείτε σωστή την ταύτιση της γυναίκας με το «σπίτι»; Ως κόμματα και ως φορείς άσκησης πολιτικής τι κάνετε;
Εννοείται πως όχι. Ωστόσο έχουμε μάθει από τους γονείς και την κοινωνία να δεχόμαστε το σεξιστικό τρόπο σκέψης ο οποίος διαμορφώνει τις αντιλήψεις και τις ταυτότητες μας. Ως φορείς άσκησης πολιτικής εργαζόμαστε με στόχο και όραμα την κοινωνική αλλαγή που είναι και η μόνη πραγματική ελπίδα για την ουσιαστική γυναικεία απελευθέρωση.
Όταν στα ίδια τα κόμματα βλέπουμε ανεπαρκή εκπροσώπηση είτε στα ψηφοδέλτια είτε στις συμμετοχές στα media είτε στις ψηλές θέσεις της ιεραρχίας του κόμματος δεν θεωρείτε πως δουλεύετε ως αντιπαράδειγμα;
Επιτρέψετε μου να σημειώσω ότι δεν είναι όλα τα κόμματα τα ίδια. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα ψηφοδέλτια σε κάποια κόμματα οφείλεται στις αντιλήψεις τους για το ρόλο και την θέση των γυναικών, ότι δηλαδή η αρένα της πολιτικής «δεν είναι καλλιστεία». Ο πιο έντονος διαχωρισμός ανάμεσα στις γυναίκες φεμινίστριες ήταν και θα παραμένει αυτός της τάξης στην οποία ανήκουν. Η τάξη είναι που καθορίζει και την πρόσβαση σε ελεύθερο χρόνο, χρόνο που θα μπορούσε να διατεθεί στα κοινά. Οι γυναίκες από τις πιο προνομιούχες τάξεις πάντοτε αναδείκνυαν ως ζητήματα προτεραιότητας στον αγώνα τους την πρόσβαση στη δύναμη που απολάμβαναν οι άντρες της δικής τους τάξης αλλά εντούτοις τύγχαναν αποκλεισμού για τους λόγους που προανέφερα. Η πραγματικότητα ωστόσο για τις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαικών στρωμάτων είναι πολύ διαφορετική. Σε μια κοινωνία που απουσιάζουν παντελώς οι υποδομές και οι μηχανισμοί στήριξης, όπου οι μάζες των γυναικών αναγκάζονται να δουλεύουν πολλές ώρες για ένα χαμηλό μισθό ο οποίος δεν θα τις καταστήσει ποτέ οικονομικά αυτάρκεις και ο ελεύθερος τους χρόνος είναι περιορισμένος έως ανύπαρκτος ποια ισότιμη συμμετοχή ακριβώς φαντασιωνόμαστε;
Τη δεδομένη στιγμή βλέπουμε να άνοιξε το θέμα υποχρέωσης ή όχι, αναγραφής ονομάτων (συγκεκριμένα του πατρώνυμου) στις ταυτότητες παιδιών. Ποια η θέση σας ως γυναίκεια οργάνωση;
Από την στιγμή που στην ταυτότητα υπάρχουν στοιχεία που εξυπηρετούν τις ανάγκες για αναγνώριση της ταυτότητας ενός ατόμου και που η συμπερίληψη στοιχείων όπως το πατρώνυμο είναι δυνατόν να δημιουργήσει σε, έστω ελάχιστο αριθμό ανθρώπων πρόβλημα δυσμενούς διάκρισης, θεωρούμε ότι είναι αχρείαστα και μπορούν να απαλειφθούν.
Ποσόστωση: Είναι μια μέθοδος που κάποιοι υποστηρίζουν πως ενέχει διάκριση, κάποιοι ως καλή ενδιάμεση πρακτική μέχρι η ίση εκπροσώπηση των φύλων να μας γίνει κουλτούρα κα συνείδηση, και κάποιοι, ως καλή μόνιμη πολιτική που πρέπει να εφαρμόζεται. Τοποθετηθείτε:
Δυστυχώς έχει αποδειχθεί πως με ποσοστώσεις ΔΕΝ λύνεται το πρόβλημα. Αν αυτό που επιδιώκουμε είναι να βελτιώσουμε τους αριθμούς, ναι είναι μια κάποια λύση. Χωρίς την ύπαρξη ολοκληρωμένου πλέγματος πολιτικών και δράσεων η ποσόστωση μάλλον υπονομεύει την προσπάθεια μας αντί να την ενισχύει. Χωρίς να αρθούν τα συστημικά και θεσμικά εμπόδια που δημιουργούν τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, χωρίς να καταπολεμηθεί η ανισομισθία, χωρίς να εκριζωθούν από τις συνειδήσεις οι προκαταλήψεις που αναπαράγουν τα στερεότυπα με βάση το φύλο, χωρίς να δημιουργηθούν υποδομές στήριξης που να επιτρέπουν τον επιτυχή συνδυασμό επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων, χωρίς να εφαρμόσουμε πολιτικές που να λαμβάνουν ιδιαίτερα υπόψη τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις, όπως τις γυναίκες ΛΟΑΤΚΙ, τις μονογονιούς, τις γυναίκες με αναπηρίες, τις γυναίκες με μειονοτική καταγωγή, τις γυναίκες πρόσφυγες, τις γυναίκες που έχουν επωμιστεί τη φροντίδα εξαρτώμενων ατόμων, για ποια ισότιμη συμμετοχή γυναικών μιλάμε; Ποιες γυναίκες θα επωφεληθούν από την εφαρμογή ποσοστώσεων χωρίς όλα τα πιο πάνω; Η θέση μας λοιπόν είναι πως όποια μέτρα λαμβάνουμε στον σχεδιασμό οποιασδήποτε στρατηγικής για την ισότητα των φύλων, πρέπει να έχουν ουσιαστικό και όχι επιδερμικό χαρακτήρα.
Η άδεια της μητρότητας κυμαίνεται στους 4 μήνες, θεωρείτε επαρκή αυτή την άδεια;
Όχι. Διεκδικούμε την επέκταση της. Επίσης, λόγω του ότι πολύ συχνά γινόμαστε μάρτυρες της παραβίασης του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, διεκδικούμε αποτελεσματικότερους μηχανισμούς παρακολούθησης και ελέγχου εφαρμογής των νομοθεσιών, ενημέρωση των εργαζομένων για τις νομοθεσίες, βελτίωση των νομοθεσιών που αφορούν ή επηρεάζουν την άδεια και το επίδομα μητρότητας. Κύριο αίτημα μας παραμένει επίσης η δημιουργία επαρκών και προσιτών δομών φύλαξης και φροντίδας παιδιών έτσι που η μητέρα να μπορεί να επιστρέψει στην εργασία μετά τη μητρότητα. Η στήριξη της εργαζόμενης γυναίκας και της εργαζόμενης μητέρας είναι στη δική μας αντίληψη βασική προϋπόθεση όχι μόνο για τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας αλλά και την καταξίωση της σε όλους τους τομείς.
Άδεια πατρότητας: Οι 2 εβδομάδες δεν μειώνουν τον ρόλο του άνδρα στην οικογένεια;
Ο νόμος της προστασίας της πατρότητας είναι ένα θετικό βήμα που επιδέχεται ωστόσο αρκετές βελτιώσεις. Δίνει το δικαίωμα στον πατέρα να είναι με το νεογέννητο παιδί του και να συμβάλει στη φροντίδα του από τις πρώτες μέρες της γέννησης του και παράλληλα συμβάλλει στην ανατροπή του στερεότυπου ότι την αποκλειστική ευθύνη των παιδιών έχει η μητέρα. Ωστόσο ναι, η διάρκεια της άδειας υποβαθμίζει την ουσία του μέτρου. Επίσης δεν καλύπτει τους πατέρες που δεν έχουν τελέσει γάμο.
Συμφιλίωση οικογενειακής ζωής: Η γυναίκα καλείται να εξαντλεί εαυτόν στις τρεις βάρδιες. Ποιες πολιτικές μπορούν να δουλέψουν πραγματικά για την συμφιλίωση οικογενειακής ζωής και εργασίας όταν κράτος και τοπικές αρχές δεν έχουν δομές φύλαξης παιδιών και όταν φτάσει η στιγμή κάποιος από τους δύο γονείς να πρέπει να υποχωρήσει στην καριέρα του, αυτή να είναι συνήθως η γυναίκα.
Από τον τρόπο που διατυπώνεται η ερώτηση φαινεται ξεκάθαρα πως αντιλαμβάνεστε το μεγεθος του προβλήματος. Για να θεσπιστούν πολιτικές που να δουλέψουν πραγματικά για την συμφιλίωση οικογενειακής ζωής και εργασίας πρέπει να υπάρχει και η ανάλογη πολιτική βούληση από πλευράς της κυβέρνησης. Πρέπει να ενισχυθεί η κοινωνική πρόνοια με τρόπο που να καταπολεμούνται τα στερεότυπα για τον ρόλο των φύλων στο σπίτι και την αγορά εργασίας καθώς και στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας με οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές. Πρέπει να ενισχυθούν οι δομές στήριξης λαμβάνοντας υπόψη τα μεταβαλλόμενα πρότυπα οικογένειας και τις αλλαγές στην αγορά εργασίας και όχι να εξαγγέλλονται διάσπαρτα μέτρα που ούτε συμβάλλουν στην επίτευξη του ζητούμενου αλλά ούτε επαρκούν. Χρειάζεται μια ολοκληρωμένη, συστηματική και συνεκτική πολιτική που να συνδυάζει όλα εκείνα τα μέτρα – άδειες και διαχείριση χρόνου, ωράρια, δομές στήριξης, παροχές και επιδόματα – προσαρμοσμένα στις συνθήκες της κοινωνίας και της οικονομίας μας.
Έμφυλη βία: Η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έχει τελικά εφαρμοστεί μόνο για τους τύπους; Γιατί κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει τις επιφυλάξεις μερικών εκ των άρθρων της που η Κύπρος αποφάσισε να εξαιρέσει.
Ως Κίνημα διεκδικούμε την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης στην ολότητα της, χωρίς επιφυλάξεις. Η έμφυλη βία αυξάνεται συνεχώς και εμφανίζεται με νέες όψεις και μορφές. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει η πολιτική βούληση εκ μέρους των κυβερνώντων, για ανάληψη ευθύνης και λήψης αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης και εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών. Εξακολουθεί να παραμένει ζητούμενο η προστασία των θυμάτων, η δίωξη και αυστηρή τιμωρία των δραστών, η ενίσχυση των δομών στήριξης των θυμάτων, η υιοθέτηση αντισεξιστικής, αντιρατσιστικής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Η βία κατά των γυναικών είναι πολιτική, θεσμική, κοινωνική. Προέρχεται από τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος και τρέφεται από την πατριαρχία. Η κυβέρνηση θα πρέπει να περάσει από τα λόγια στα έργα, να εγκαταλείψει τις υποσχέσεις και να προχωρήσει επιτέλους στην ολοκληρωμένη εφαρμογή της Σύμβασης, υλοποιώντας ένα ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο που να αντιμετωπίζει σφαιρικά και ολοκληρωμένα τη βία κατά των γυναικών, ώστε επιτέλους να πάψουμε να μετράμε αυξητικά γυναίκες θύματα βίας.
Ο λόγος που ασκείται δημόσια και η χρήση των λέξεων, είτε αυτό ονομάζεται ανακοινώσεις κομμάτων, είτε πολιτείας είτε ΜΜΕ, που σας βρίσκει;
Αν αποδεκτούμε ότι ο δημόσιος λόγος αντανακλά το πνευματικό επίπεδο ενός λαού και πως μια από τις χειρότερες εκφάνσεις του σεξισμού είναι ο γλωσσικός σεξισμός, στην Κύπρο ο δημόσιος λόγος δεν είναι αθώος ως προς τις έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις. Αν δεν κάνω λάθος το 2020, ο Εθνικός Μηχανισμός για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και το Γραφείο της Επιτρόπου Ισότητας των Φύλων συνεργάστηκαν με το ΠΙΚ και ετοίμασαν τον «Οδηγό υπέρβασης του γλωσσικού σεξισμού στη γλώσσα των εγγράφων της δημόσιας διοίκησης της Κυπριακής Δημοκρατίας».
Από την έρευνα που έγινε μέσω της συστηματικής μελέτης 600 περίπου εγγράφων, αποδείχθηκε ότι η κυριαρχία του αρσενικού γένους είναι συντριπτική. Διαπιστώθηκε επίσης πως οι γυναίκες ουσιαστικά αναπαρίστανται κι αυτές μέσω του αρσενικού γένους, ενώ το φύλο τους καθίσταται σχεδόν αόρατο στον δημόσιο λόγο. Τα ευρήματα, «αντανακλούν τη μακρά πατριαρχική παράδοση της κυπριακής κοινωνίας σύμφωνα με την οποία ο λόγος (discourse) των γυναικών βρίσκεται στο περιθώριο, σε αντίθεση με των ανδρών, που έχουν αισθητά μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική δύναμη. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτες είναι οι επιπτώσεις του φαινομένου, καθώς ο γλωσσικός εξοβελισμός των γυναικών οδηγεί στον συμβολικό αποκλεισμό τους από όλα τα πεδία και τις δραστηριότητες της κοινωνίας». Νομίζω δεν χρειάζεται να πούμε κάτι περισσότερο.
Γυναίκες μονογονείς: Το δικαστικό σύστημα αφήνει τις γυναίκες σε χρονοβόρες και πανάκριβες διαδικασίες που πολλές εγκαταλείπουν με αποτέλεσμα να μένουν απροστάτευτες, ακόμα και νομικά και επιδοματικά ανοχύρωτες. Πρέπει να ξηλώσουμε το οικογενειακό δίκαιο και να το κάνουμε από την αρχή; Γιατί φαίνεται πως η πρόσφατη αναθεώρηση του εξακολουθεί να μην έχει λύσει κανένα από τα πιο πάνω προβλήματα.
Οι γυναίκες μονογονιοί παλεύουν με τα πενιχρά επιδόματα της κυβέρνησης να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, σε μια κοινωνία που δίνει αξία στη γυναίκα μόνο αν αυτή κρέμεται από το μπράτσο ενός άντρα. Η συζήτηση για την τροποποίηση του οικογενειακού δικαίου είναι σε εξέλιξη στην Επιτροπή Νομικών. Ήδη από τις πρώτες συζητήσεις εντοπίζουμε κενά και παραλείψεις. Θέση μας είναι πως ο εκσυγχρονισμός πρέπει να λαμβάνει υπόψιν τις διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των γυναικών όπως τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και την Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών (CEDAW). Θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε το ζήτημα και να καταθέτουμε τις απόψεις μας προς όφελος των μονογονιών γυναικών και της κοινωνίας.
Γυναίκες μετανάστριες: Σεβόμαστε κουλτούρες; Έχουμε καθεστώτα εργασιακά που να τις προστατεύουν;
Οι γυναίκες μετανάστριες αποτελούν μια από τις πιο ευάλωτες κατηγορίες εργαζομένων, η οποία συνήθως βιώνει τη σκληρή εκμετάλλευση και την καταπάτηση δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται μέσα από νομοθεσίες και συλλογικές συμβάσεις. Οι μετανάστριες γίνονται πολύ συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης ως φτηνή εργατική δύναμη και επιπρόσθετα μετατρέπονται από τους εργοδότες σε μοχλό προώθησης της απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων και υπόσκαψης της σταθερής και ρυθμισμένης απασχόλησης. Απαιτείται η εφαρμογή μιας μεταναστευτικής πολιτικής που να αντιμετωπίζει όλες τις παραμέτρους του ζητήματος, στη βάση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι εάν απαλλαγούμε από την παρούσα διακυβέρνηση. Το κλιμα του ρατσισμού και της ξενοφοβίας τα τελευταία χρόνια ολοένα και αυξάνεται. Προσωπικά πιστεύω πως ο μόνος τρόπος προστασίας των μεταναστριών, καλλιέργειας κουλτούρας σεβασμού, είναι εάν στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές πετύχουμε την αλλαγή ούτως ώστε συσταθεί μια νέα κυβέρνηση που να σέβεται τα δικαιώματα των εργαζομένων, μεταναστών και Κυπρίων, βασισμένη στις αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σε εκδηλώσεις των γυναικείων εκδηλώσεων του κόμματος όπου το κόμμα βλέπουμε θεωρητικά να υποστηρίζει τις γυναίκες, γιατί χρειάζεται να μιλούν οι άνδρες αρχηγοί του κόμματος; Δεν μπορεί να μιλήσει μία γυναίκα;
Στη δική μας αντίληψη το Γυναικείο Ζήτημα δεν είναι πρόβλημα των γυναικών. Είναι πρόβλημα κοινωνικό και ταξικό. Ο Λένιν είπε κάποτε πως «ο καπιταλισμός είναι τρόμος χωρίς τέλος». Αυτός ο τρόμος επηρεάζει περισσότερο απ’ όλους τις γυναίκες. Είναι καθήκον και των αντρών στελεχών του κόμματος να αγωνίζονται και παίρνουν θέση ενάντια σε όλες τις κοινωνικές αδικίες. Συνεπώς να ασχολούνται ενεργητικά με τα προβλήματα των γυναικών και να συστρατεύονται μαζί μας ενάντια στην ανισότητα, την καταπίεση, την κάθε λογής διάκριση ή αδικία. Αυτό απαιτεί την μέγιστη ενότητα αντρών και γυναικών. Οι σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών κάτω από τον καπιταλισμό είναι διαστρεβλωμένες και απάνθρωπες, επειδή το σύστημα υποβιβάζει τους ανθρώπους στο επίπεδο των αντικειμένων. Εμείς δίνουμε λόγο και στους άντρες όχι γιατί δεν μπορεί να μιλήσει μια γυναίκα, αλλά γιατί θέλουμε όλο και περισσότεροι άντρες να ενώνουν τις φωνές τους με τις δικές μας.
Εάν υπήρχε μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στην πολιτική της Κύπρου θεωρείτε πως θα ήταν διαφορετική η διαχείριση της χώρας;
Έτσι όπως είμαστε σήμερα, αν αυξάνονταν αριθμητικά οι γυναίκες στην πολιτική δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην πως θα ήταν διαφορετική η διαχείριση της χώρας. Εξαρτάται από τις γυναίκες που θα συμμετείχαν από την ιδεολογική τους ταυτότητα και αντίληψη. Ξέρετε δεν είναι όλες οι γυναίκες που αγωνίζονται για τα δικαιώματα των γυναικών. Ούτε είναι όλες οι γυναίκες πολιτικοί που προασπίζονται όλα τα δικαιώματα όλων των γυναικών. Η ιστορία μας έχει αποδείξει μάλλον το αντίθετο. Πολλές από τις «υποτιθέμενες βελτιώσεις» στα ζητήματα ισότητας είχαν ως αποτέλεσμα την ανέλιξη ορισμένων γυναικών καριεριστριών. Το σύστημα δημιούργησε λίγο χώρο για γυναίκες διευθύντριες, δικαστίνες, τραπεζίτισες, υπουργούς κ.ο.κ. Βλέπουμε τουλάχιστον μια γυναίκα σε κάθε Διοικητικό Συμβούλιο…
Αν παραλείψουμε να βάλουμε γυναίκες στο Υπουργικό και μας κράξουν, διορίζουμε 1-2 Υφυπουργούς και καμιά Επίτροπο. Δημιουργείται έτσι μια ψευδαίσθηση ότι κάποιες γυναίκες τα πάνε πολύ καλά. Αυτές ωστόσο οι αστές και μικροαστές καριερίστριες ήταν πάντα υπέρ της χειραφέτησης των γυναικών «μίας-μίας» για να βολευτούν πρώτα οι ίδιες. Είναι αυτές που υποστηρίζουν ότι οι ικανές τα καταφέρνουν! Νομίζετε ότι ταυτίζονται με τις εργάτριες ή τις μετανάστριες;
Ναι, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών θα έπρεπε να περιλαμβάνει όλες τις γυναίκες. Στην δική μας αντίληψη το καθοριστικό στοιχείο είναι η προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών των λαϊκών στρωμάτων που σήμερα αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο και το πιο αναπτυσσόμενο τμήμα της εργατικής τάξης. Εμείς αγωνιζόμαστε για την χειραφέτηση των γυναικών μέσα από την ανατροπή του καπιταλισμού. Εκείνες λοιπόν οι λίγες γυναίκες, που έχουν λύσει τα προσωπικά τους προβλήματα μέσα στα όρια του καπιταλισμού, δεν σημαίνει πως μας νοιάζονται, πως μας εκπροσωπούν ή πως μπορούν να ταυτιστούν με το σχεδόν 99% των γυναικών που υποφέρουν από την σκληρότερη καταπίεση και εκμετάλλευση.
Έμφυλοι προϋπολογισμοί(gender budgeting): Πότε θα το εφαρμόσει η Κύπρος επιτέλους;
Όταν αλλάξει η παρούσα διακυβέρνηση και αναλάβουν τα ηνία του κράτους άνθρωποι προοδευτικοί με κοινωνικές ευαισθησίες, πρόθυμοι να εργαστούν για τους πολλούς και όχι τους λίγους, με όραμα τους ένα κράτος δικαιοσύνης και ευημερίας. Τότε.
