Γράφει ο Κυριάκος Κωνσταντά
Πρόκειται για ένα πολύ αμφιλεγόμενο, σύνθετο και ευαίσθητο θέμα, το οποίο ωστόσο, θα μπορούσε να συμβάλει στην κοινωνική πρόοδο και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής ειδικών ομάδων πληθυσμού.
Να σημειωθεί ότι σε ετήσια βάση, αριθμός Κύπριων μεταβαίνει στο εξωτερικό σε ειδικά ιατρικά κέντρα σε χώρες όπου επιτρέπεται η ευθανασία. Όσον αφορά το Ευρωπαϊκό πλαίσιο, η ευθανασία είναι νομιμοποιημένη στην Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Ισπανία (υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις). Πρόσφατα, η νομιμοποίησή της ψηφίστηκε και από την Πορτογαλική Βουλή, ωστόσο η απόφαση ανατράπηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας κηρύσσοντας το νομοσχέδιο που κατατέθηκε ως αντισυνταγματικό. Εκτός Ευρώπης, η ευθανασία είναι νόμιμη στην Κολομβία, τον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία (όπου εγκρίθηκε και με δημοψήφισμα) και σε 8 πολιτείες των ΗΠΑ (υπό τη μορφή της «υποβοηθούμενης αυτοκτονίας»).
Παρά την λεπτότητα του ζητήματος, κάτι που δεν μπορεί να τύχει οποιασδήποτε αμφισβήτησης είναι η γενικότερη στάση της κοινωνίας απέναντι στον θάνατο. Αυτό που παρατηρείται διαχρονικά, είναι η ολική μας μετατόπιση από την αντίληψη του ως κάτι μη ανατρέψιμο και ως την απόλυτα φυσική μας κατάληξη. Η φυσικότητα του ως γεγονός με την πρόοδο της ιατρικής, της φαρμακευτικής και της τεχνολογίας έχει αρχίσει σταδιακά να φθείρεται. Μια απλή ματιά στον τρόπο με τον οποία μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου ο μέσος όρος του προσδόκιμου ζωής, μπορεί να εξηγήσει με τρόπο απλό πώς ο θάνατος μπορεί να προσλαμβάνεται από τον άνθρωπο. Πόσο διαφορετικά θα αντιλαμβανόταν κάποιος την ιδέα του θανάτου το 1850 όταν ο μέσος όρος προσδόκιμου ζωής ήταν μόλις τα 30 χρόνια, σε σχέση με κάποιον που ζει σήμερα με προσδόκιμο ζωής τα 75 χρόνια;
Η ανησυχία που ωστόσο φαίνεται να υφίσταται και λογικά θα συνεχίσει να υφίσταται είναι αυτή του τρόπου με τον οποίο ο κάθε άνθρωπος «φεύγει» από τη ζωή. Ειδικά όταν πρόκειται για περιπτώσεις όπου αυτή η διαδικασία πρόκειται να είναι επίπονη και ψυχοφθόρα (εδώ έγκειται και το βασικό επιχείρημα υπέρ της ευθανασίας). Οι εξελίξεις που αναφέρθηκαν όμως (ανάπτυξη ιατρικής, φαρμακευτικής και τεχνολογίας), θα εξελίξουν σε κάποια φάση την ευθανασία στον συνηθέστερο τρόπο της εξόδου μας από τη ζωή, καθώς, δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να έχει τον τελικό λόγο και να μπορεί να εκδηλώσει την ελεύθερη του βούληση ως άνθρωπος στον υπέρτατο βαθμό.
Ο ρόλος της εκκλησίας
Στην Κύπρο, αν και η συζήτηση βρίσκεται στα μόλις πρώτα στάδιά της, αυτό που προκαλεί εντύπωση-δικαιολογημένα κιόλας-είναι η άμεση παρέμβαση της Εκκλησίας, η οποία φαίνεται απόλυτη ως προς την αναγκαιότητα της συμμετοχής της στον διάλογο που πρόκειται να ανοίξει. Μάλιστα, εκπρόσωποι της δήλωσαν πως η Εκκλησία ουδέποτε θα συναινέσει στην ευθανασία, ακολουθώντας την ίδια γραμμή με εκείνη που διατηρεί στο θέμα τον αμβλώσεων, καθώς θεωρείται για εκείνη ως αφαίρεση ζωής, ή με απλά λόγια ως φόνος. Συγκεκριμένα, ο Μητροπολίτης Πάφου Γεώργιος ανάφερε σε δηλώσεις του πως «η ζωή από μόνη της είναι μια αυτοαξία, ακόμα και με πόνο και θλίψη, με το φαινόμενο της θλίψης να έχει τον σκοπό του κατά την Εκκλησία».
Για την ίδια την Εκκλησία λοιπόν, θεωρείται προβληματικό το γεγονός πως ο άνθρωπος θέτει ψηλότερα την ποιότητα της ζωής του από την αξία που η ίδια της προσδίδει, καθώς, τη θεωρεί ως ένα δώρο που ο Θεός δίνει και παίρνει. Διερωτάται κανείς, «ποιος δίνει δώρα και μετά τα παίρνει πίσω»;
Μια πρώτη ανάγνωση του τι επικοινωνείται μέχρι τώρα από τους διάφορους εκπροσώπους της Εκκλησίας, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι η ελεύθερη βούληση που ο ίδιος ο Θεός υπόσχεται, περιορίζεται εκτός της απόφασης για «αποχώρηση» από τη ζωή. Ακόμα και όταν η «παραμονή» σε αυτή επιβαρύνει σωματικά και ψυχολογικά τον οποιονδήποτε θέλει να ακολουθήσει τη επιλογή της ευθανασίας, αλλά και τα γύρω του άτομα. Μια «κουτσουρεμένη» ελεύθερη βούληση λοιπόν, η οποία περιορίζεται στα «πρέπει» και στα «μη» που θα καθορίσουν τη μοίρα της τόσο πολύ υποσχόμενης «μετά θάνατον ζωής», αποκλείοντας κάθε ορθολογιστική προσέγγιση της ζωής και την ποιότητά της έχοντας υπόψη την πολύ σύντομη διάρκεια της εάν σκεφτεί κανείς το τι προηγήθηκε αυτής αλλά και το τι θα ακολουθήσει αυτής.
Ήδη προκύπτουν αντιδράσεις από αυτή την άμεση και επίμονη στάση της Εκκλησίας να εμπλέκεται σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη ζωή του κάθε πολίτη του τόπου. Ωστόσο, ο οποιοσδήποτε μπορεί να το θεωρήσει ως μια απόλυτα λογική εξέλιξη εντός ενός κράτους το οποίο εξουσιοδοτεί σε καθημερινή βάση την Εκκλησία να έχει λόγο σε σημαντικά ζητήματα. Ας μην αγνοούμε και την προσκόλληση μας ως λαός στον συντηρητισμό και τον καθωσπρεπισμό, διατηρώντας θρησκευτικές διαδικασίες για χάριν του «εθίμου» ή της «αποφυγής της οποιαδήποτε κοινωνικής αντίδρασης», με πρώτη και βασικότερη εκείνη της βάπτισης που ουσιαστικά νομιμοποιεί την εμπλοκή της Εκκλησίας στα ζητήματα που αφορούν την προσωπική ζωή του κάθε ατόμου.
Γιατί η νομιμοποίηση της ευθανασίας αποτελεί πρόοδο;
Γιατί αρχικά έχει να κάνει με την ηθική και την προσωπική ελευθερία του καθενός. Και εφόσον η ευθανασία από την στιγμή που κατά την κρίση του ατόμου εξυπηρετεί θετικά τον ίδιο αλλά και τους κοντινούς του ανθρώπους, και δεν παραβιάζει τα δικαιώματα κανενός, είναι απόλυτα ηθική πράξη. Κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα να επιλέξει πότε και πώς να πεθάνει, με αξιοπρέπεια όπως του επιβάλλει η συνείδησή του. Η ζωή δεν έχει κανένα νόημα για τον άνθρωπο όταν δεν βρίσκει οποιαδήποτε αξία σε αυτή, και αυτό, έχει να κάνει με την έννοια της ποιότητας ζωής. Η παραμονή εν ζωή όταν εμπεριέχει πόνο, ταλαιπωρία και ψυχική κόπωση, μειώνει ραγδαία την ποιότητα ζωής του ατόμου. Από την άλλη, πώς η παράταση μιας άθλιας και επώδυνης ζωής ενός ατόμου που ενδεχομένως να μην αντιδρά καν στο περιβάλλον, χωρίς πιθανότητα να επανέλθει, έχει θετική επίδραση στη ζωή του ιδίου και των γύρω του;
Η ζωή είναι δικαίωμα και όχι υποχρέωση. Αυτό θεσπίζεται και από τη Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία ορίζει ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα στη ζωή, και ότι δεν μπορεί να βασανιστεί ή να υποβληθεί σε εξευτελιστικές καταστάσεις. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα άτομο μπορεί να αναγκάζεται χωρίς να επιθυμεί να ζει σε συνθήκες που όχι μόνο είναι εξαθλιωτικές για τον ίδιο και τους γύρω του, αλλά που να καθιστούν ακόμα την ίδια του τη ζωή ανάξια. Είτε αυτό προκύπτει λόγω πόνου, αλλοίωσης, ή την έλλειψη αυτονομίας. Και τι είναι πιο σημαντικό από τη δυνατότητα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος να ζήσει τη ζωή του ακριβώς όπως τη θέλει; Οτιδήποτε διαφορετικό, και εφόσον συνεχίζεται παρά τη θέλησή του, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί και ως τιμωρία; Γιατί να στερείται κάποιος το δικαίωμα να επιλέξει για το σημαντικότερο γεγονός που του έχει τύχει; Γιατί να υπονομεύεται από τρίτους η υποκειμενική αντίληψη της αξιοπρέπειας και της αξίας της ζωής του κάθε ανθρώπου;
Η συζήτηση που πρόκειται να ανοίξει στην Κύπρο αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Βέβαια εάν λάβουμε υπόψη παρόμοιες συζητήσεις που προηγήθηκαν και αφορούσαν κοινωνικά ζητήματα (αμβλώσεις, γάμοι ομοφυλόφιλων, αποτέφρωση νεκρών κλπ.), θα κρατήσουμε χαμηλά τον πήχη της ποιότητας του τι αναμένουμε να ακούσουμε. Τα δεδομένα είναι εκεί όμως, και με την ελπίδα ότι η όλη προσέγγιση του ζητήματος θα γίνει στα πλαίσια του ορθολογισμού, μπορούμε να παραμείνουμε αισιόδοξοι πως η Κύπρος θα κάνει σε αυτή την περίπτωση ένα βήμα προς τα μπροστά.
