Του Κυριάκου Κωνσταντά
Δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί διερωτόμαστε για τον τρόπο που οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί καλύπτουν τις πολλές οδικές συγκρούσεις που συμβαίνουν στην Κύπρο. Μάλιστα, αρκετές φορές οι δημοσιογράφοι βρίσκονται-ή μάλλον μπαίνουν μόνοι τους-στο επίκεντρο της κριτικής από την κοινωνία, για τον τρόπο που αποφασίζουν να μεταφέρουν τις ειδήσεις που τις αφορούν. Συχνά, το τι τους καταλογίζεται από το κοινό τους, είναι η προσπάθειά τους για προσέλκυση της προσοχής των αναγνωστών και τηλεθεατών μέσω της χρήσης δραματοποιημένων τίτλων, περιγραφών με επίκληση στο συναίσθημα, και την εστίαση στο τραγικό κομμάτι της κάθε είδησης, εν μέσω μιας εποχής που ο όγκος πληροφορίας που επικοινωνείται σε καθημερινή βάση είναι τεράστιος, και αναπόφευκτα, ο κάθε πολίτης διαθέτει εξαιρετικά περιορισμένες δυνατότητες (από άποψης χρόνου και ενέργειας) για να τις επεξεργαστεί επαρκώς. Ως αποτέλεσμα, «μαίνεται» σε καθημερινή βάση μια συνεχής μάχη στο πεδίο της ενημέρωσης για την απόσπαση της επιθυμητής προσοχής του κοινού.
Η λανθασμένη ή προβληματική καλύτερα, κάλυψη των τροχαίων συγκρούσεων, προκαλεί συχνά σύγχυση και μια λανθασμένη δημιουργία εντυπώσεων σε σχέση με τις πραγματικές αιτίες του προβλήματος, την αναζήτηση λύσεων, αλλά μπορεί να προκαλέσει επίσης μέχρι και επιθετικότητα εκ μέρους των πολιτών. Μέσω της κάλυψης θεμάτων όπως αυτά των οδικών συγκρούσεων και της οδικής ασφάλειας η καλή δημοσιογραφία μπορεί να κάνει τις πρέπουσες υποδείξεις, και να βελτιώσει την ακρίβεια και την σαφήνεια γύρω από το φαινόμενο. Μπορεί επομένως, να αλλάξει στάσεις και νοοτροπίες, να διαμορφώσει με τρόπο υγιή την κοινή γνώμη.
…η κάλυψη και παρουσίαση αυτών των συμβάντων επηρεάζεται αρνητικά από την “κούρσα” για να δημοσιευτεί πρώτο ένα ρεπορτάζ χωρίς να επιβεβαιωθούν όλες οι πληροφορίες…
Ιάσωνας Σενέκκης, Ερευνητής σε θέματα οδικής ασφάλειας
Βέβαια, η προβληματική κάλυψη των τροχαίων συγκρούσεων δεν είναι πάντα συνειδητή επιλογή του κάθε δημοσιογράφου, αλλά αποτέλεσμα άγνοιας ή ανεπαρκούς εκπαίδευσης και καθοδήγησης. Οι δημοσιογράφοι στην πλειοψηφία τους εκτελούν τα καθήκοντά τους στη βάση των προτεινόμενων «καλών» πρακτικών. Ωστόσο, υπάρχει πάντα περιθώριο βελτίωσης, ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο ζήτημα το οποίο απασχολεί αρκετές χώρες.
Ένα παράδειγμα προώθησης καλών δημοσιογραφικών πρακτικών για τις οδικές συγκρούσεις είναι εκείνο του “Media Guidelines For Reporting Road Collisions” που εκδίδεται στο Ηνωμένο Βασίλειο από το Πανεπιστήμιο του Westminster, υπό την εποπτεία της δημοσιογράφου Laura Laker, που δραστηριοποιείται στον τομέα της οδικής ασφάλειας για περισσότερο από μια δεκαετία.
Τέτοιες καλές δημοσιογραφικές πρακτικές στοχεύουν στην παροχή ενός τυποποιημένου προτύπου κάλυψης των οδικών συγκρούσεων, λειτουργώντας συμπληρωματικά προς τους υπάρχοντες κώδικες πρακτικής, βοηθώντας τους δημοσιογράφους, τους εκδότες και τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς να παράγουν στη βάση υψηλών προτύπων αναφοράς για οδικές συγκρούσεις. Είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας ακαδημαϊκών, οργανισμών οδικής ασφάλειας, της αστυνομίας, και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Μερικές συστάσεις από το “Media Guidelines For Reporting Road Collisions”
[1] Όλες οι πληροφορίες που δημοσιεύονται πρέπει να είναι απολύτως έγκυρες και διασταυρωμένες. Η κάλυψη να μην βασίζεται σε εικασίες και υπολογισμούς.
[2] Είναι προτιμότερο να υιοθετείται μια ουδέτερη στάση στην παρουσίαση των οδικών συγκρούσεων. Για παράδειγμα, παρατηρείται συχνά η φρασεολογία του τύπου «όχημα παρέσυρε πεζό» ή «μοτοσικλετιστής παρασύρθηκε από αυτοκίνητο», η οποία μετατοπίζει άμεσα την ευθύνη στον ανθρώπινο παράγοντα, επιρρίπτοντας επίσης την ευθύνη στο ένα εκ των δύο εμπλεκόμενων μερών, δημιουργώντας αρνητικές εντυπώσεις. Αυτό θα μπορούσε να αντικατασταθεί με φράσεις όπως «πεζός και όχημα ενεπλάκησαν σε τροχαία σύγκρουση» ή «μοτοσυκλέτα και αυτοκίνητο σε τροχαία σύγκρουση».
[3] Η λέξη «ατύχημα» παρεμποδίζει τον ακροατή ή αναγνώστη από το να προβληματιστεί για τους παράγοντες που προκαλούν τις οδικές συγκρούσεις. Από μόνη της η λέξη «ατύχημα» εμπεριέχει την έννοια της τυχαιότητας, κάτι που προσδίδει στην κάθε οδική σύγκρουση που παρουσιάζεται με αυτό τον τρόπο, τη φύση του αναπόφευκτου, του αναπάντεχου. Συχνά, ασυναίσθητα, η κάθε σύγκρουση γίνεται αντιληπτή ως το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του χρήστη του οδικού δικτύου. Δεν λαμβάνονται υπόψη άλλοι παράγοντες, που συνήθως συνιστούν σημαντικά μέρη μιας αλληλουχίας γεγονότων που τις προκαλούν. Όπως οι υποδομές του οδικού δικτύου, οι αρμόδιες υπηρεσίες, κλπ. Αυτό αποδεικνύει και το παράδειγμα της Σουηδίας η οποία, από το 1997 μέχρι το 2009 είχε καταφέρει να μειώσει τις οδικές συγκρούσεις κατά 50% μέσω της βελτίωσης του οδικού σχεδιασμού, της βελτίωσης της αστυνόμευσης και της νομοθεσίας, και την εστίαση στην προστασία των πιο ευάλωτων χρηστών του οδικού δικτύου (η διαδικασία είναι γνωστή ως “Vision Zero”).
[4] Όταν η δημοσιογραφική περιγραφή περιορίζεται σε μεμονωμένους παράγοντες που οδήγησαν σε μια οδική σύγκρουση, αποπροσανατολίζουν το κοινό από την αναζήτηση άλλων σημαντικών παραγόντων που επηρέασαν εξίσου. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όλο το πλαίσιο γύρω από μια οδική σύγκρουση, καθώς και ο κάθε παράγοντας που ενδεχομένως να επηρέασε.
[5] Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών που αφορούν τους εμπλεκόμενους στην κάθε οδική σύγκρουση. Το ίδιο ισχύει και για οπτικοακουστικό υλικό από την σκηνή.
[6] Οπωσδήποτε να μην παρουσιάζεται με τον οποιοδήποτε τρόπο, έμμεσα ή άμεσα, ως αποδεκτή η οποιαδήποτε παραβίαση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας.
Διαβάστε περισσότερες πληροφορίες για τις συστάσεις ΕΔΩ
Τι ισχύει στην περίπτωση της Κύπρου;
Το Limassol Today επικοινώνησε με τον Ιάσωνα Σενέκκη, ερευνητή σε θέματα οδικής ασφάλειας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, ο οποίος διετέλεσε σύμβουλος του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως, για περεταίρω ενημέρωση σε σχέση με το τι ισχύει ως προς την κάλυψη των τροχαίων συγκρούσεων στο πλαίσιο της Κύπρου.
Σε ποιο βαθμό θεωρείς ότι βρίσκεται το επίπεδο της κυπριακής δημοσιογραφίας σε σχέση με την κάλυψη/παρουσίαση των τροχαίων συγκρούσεων;
Το θέμα των τροχαίων συγκρούσεων όσον αφορά την δημοσιογραφική και ειδησεογραφική κάλυψη του, είναι πολύ ιδιαίτερο. Αφορά πολύ δυσάρεστα συμβάντα, που αφορούν ξαφνικές απώλειες και σοβαρούς τραυματισμούς νέων κυρίως ανθρώπων σε μία μικρή χώρα όπως είναι η Κύπρος όπου λίγο ή πολύ οι κάτοικοι συνδέονται ο ένας με τον άλλο.
Δυστυχώς η κάλυψη και παρουσίαση αυτών των συμβάντων επηρεάζεται αρνητικά από την “κούρσα” για να δημοσιευτεί πρώτο ένα ρεπορτάζ χωρίς να επιβεβαιωθούν όλες οι πληροφορίες και από την παγίδα της δημιουργίας εντυπώσεων μέσω του τίτλου που επιλέγεται. Επιπλέον, παρατηρείται και ένα αδιάκριτο ξεψάχνισμα στους λογαριασμούς των εμπλεκομένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αναδημοσιεύσεις φωτογραφιών και αναρτήσεων, που δεν έχουν καμία σχέση και ίσως να επηρεάζουν και την κοινή γνώμη που καταλήγει σε λανθασμένες εκτιμήσεις και εντυπώσεις.
Θα ήταν όμως άδικο να ασκηθεί στοχευμένη κριτική προς τους κύπριους δημοσιογράφους για το επίπεδο της δουλειάς τους, αφού το συγκεκριμένο θέμα απασχολεί πάρα πολλές χώρες με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά και προσεγγίσεις. Αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι απαιτείται μία έντονη και συντονισμένη προσπάθεια για βελτίωση, έτσι ώστε να συμμετέχει και η δημοσιογραφία με τον δικό της τρόπο στον αγώνα για την σωστή αντιμετώπιση των θεμάτων της οδικής ασφάλειας.
Αν δεν είναι εναρμονισμένη με το τι συνίσταται, είναι λόγω άγνοιας ή ενδεχομένως αυτό να γίνεται συνειδητά για λόγους «εμπορικότητας» της είδησης;
Όπως προείπα, λόγω του ότι το θέμα της παρουσίασης των ειδήσεων που αφορούν την οδική ασφάλεια απαιτεί συγκεκριμένο χειρισμό, γνώσεις και χρήση νέων όρων, ορισμών και εκφράσεων, πιστεύω ότι τα κενά που παρατηρούνται οφείλονται κυρίως στην απουσία ενημέρωσης και εκπαίδευσης των δημοσιογράφων. Η χρήση αδόκιμων λέξεων και φράσεων, οι άστοχες παρομοιώσεις και η έμμεση επίρριψη ευθύνης στους εμπλεκόμενους μέσω του τρόπου που παρουσιάζονται τα συμβάντα είναι μερικά παραδείγματα που δείχνουν ότι δεν υπάρχει ενημέρωση για την επίδραση που έχουν αυτές οι πρακτικές στην κοινή γνώμη. Εναπόκειται φυσικά και στους ίδιους τους δημοσιογράφους να αναζητήσουν αυτή την ενημέρωση και εκπαίδευση.
Πιστεύω ότι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ΜΜΕ και στην μάχη της διαδικτυακής ενημέρωσης έρχεται να επιδεινώσει το υπάρχον πρόβλημα. Αξίζει να σημειωθεί και το μερίδιο της ευθύνης που έχει η Αστυνομία σε αυτό το θέμα, αφού αποτελεί την πηγή της πληροφορίας μέσω των επίσημων ανακοινώσεων και των δηλώσεων που γίνονται στις σκηνές των συγκρούσεων. Είναι θετικό ότι η Υποδιεύθυνση Επικοινωνίας, Δημοσίων Σχέσεων και Κοινωνικής Ευθύνης της Αστυνομίας, έχει εντοπίσει κάποια λάθη και έχει ήδη προβεί σε αλλαγές στη σύνταξη των ανακοινώσεων και το περιεχόμενο των δηλώσεων.
Η «καλή» δημοσιογραφία μπορεί να καλλιεργήσει συνειδήσεις και να αλλάξει στάσεις. Θεωρείς ότι η μη υιοθέτησή της αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει την οδική συνείδηση στην Κύπρο;
Ναι. Πιστεύω ότι η κοινή γνώμη επηρεάζεται πολύ έντονα από αυτά που διαβάζει και ακούει για τα θέματα οδικής ασφάλειας. Αυτό φυσικά επηρεάζει και την στάση που τηρεί το κοινό όσον αφορά τις απαιτήσεις που έχει από τους αρμόδιους και τις λύσεις που αναζητά, αλλά και την αντίληψη που έχει για τους παράγοντες που προκαλούν τις οδικές συγκρούσεις. Αυτά ερευνήθηκαν και επιστημονικά με τα συμπεράσματα να δείχνουν την σημαντικότητα που έχει ο τρόπος που οι δημοσιογράφοι παρουσιάζουν, περιγράφουν και συζητούν τα θέματα των συγκρούσεων.
Έχουν γίνει στην Κύπρο βήματα αντίστοιχα με αυτό του Media Guidelines For Reporting Road Collisions από το ΗΒ; Αν ναι, πώς; Σε ποια φάση βρίσκεται η προσπάθεια;
Στην Κύπρο, εξ όσων γνωρίζω, δυστυχώς δεν υπάρχει κάποια προσπάθεια σε εξέλιξη αυτή την στιγμή. Έχοντας υπόψη τις επιστημονικές έρευνες και παρακολουθώντας την διαδικασία για την δημοσίευση των Media Guidelines στο Ηνωμένο Βασίλειο, είχα εκ της θέσεως μου ως Σύμβουλος της πρώην Υπουργού Δικαιοσύνης, κάνει κάποιες ενέργειες για να ετοιμαστεί υλικό και στα Ελληνικά, οι οποίες όμως έμειναν ανολοκλήρωτες. Θεωρώ πολύ σημαντικό το ότι υπήρξε ανταπόκριση από την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης, την Αστυνομία και κάποιους δημοσιογράφους.
Όπως ανέφερα πρόσφατα, κάποιες αλλαγές έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται, γεγονός που καταδεικνύει την διάθεση των εμπλεκομένων μερών να μελετήσουν τις συστάσεις και τις συμβουλές των ειδικών.
