Το Media & Information Literacy δεν αφορά μόνο τους οπαδούς των θεωριών συνωμοσίας
Ενώ χρησιμοποιούμε σε μεγάλο βαθμό το διαδίκτυο για σκοπούς κοινωνικής δικτύωσης (2η χώρα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη Δανία), ως χρήστες του διαδικτύου οι Κύπριοι υστερούμε – σε σημείο που μπορεί να αποδειχθεί μέχρι και επικίνδυνο – στην αξιολόγηση των πληροφοριών που βρίσκουμε στο διαδίκτυο. Αυτό υποδεικνύουν τα ευρήματα της Eurostat για τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και τεχνολογίας (ICTs) από τους πολίτες στην Ευρώπη.
Βλέποντας τον σχετικό πίνακα με τα ποσοστά ατόμων που επαλήθευσαν τις πληροφορίες που βρήκαν στο διαδίκτυο (από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες ή τα Social Media), θα παρατηρήσει ότι η θέση της Κύπρου δεν είναι και ιδιαίτερα τιμητική, καθώς βρίσκεται στην 5η θέση από το τέλος, πάνω από τη Λιθουανία, τη Ρουμανία, την Πολωνία και τη Βουλγαρία. Μόλις το 17% των Κυπρίων που έλαβαν μέρος στην έρευνα της Eurostat δήλωσαν ότι διασταύρωσαν τις πληροφορίες που βρήκαν online για το τρίμηνο Οκτώβριος-Δεκέμβριος του 2021. Ενώ την ίδια ώρα ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι στο 23%.
Βέβαια, αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, αλλά ούτε και την Eurostat θα έπρεπε να περιμένουμε για να επιβεβαιώσουμε όλα όσα καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε καθημερινά στο κυπριακό ίντερνετ. Κοινοποιήσεις για μια τεράστια πλεκτάνη που έχει στηθεί από τις διάφορες φαρμακευτικές εταιρείες, κοινοποιήσεις για την αναξιοπιστία των self-tests που βγάζουν θετικά στον κορωνοϊό πορτοκάλια, σχόλια για επικείμενη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, αλλά συνεχής-λόγω άγνοιας-ανακύκλωση fake news, misinformation και disinformation για θέματα που προκύπτουν καθημερινά σε όλο τον κόσμο. Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στον κόσμο των Social Media, αλλά αντιθέτως, επεκτείνεται και στη δημοσιογραφική σφαίρα, καθώς, συχνά είναι που δημοσιεύονται αμφιβόλου αξιοπιστίας, ακρίβειας, και ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες.
Αναπόφευκτα, πολλοί σπεύδουν να συνδέσουν άμεσα αυτή την ανεπάρκεια ικανοτήτων αρκετών χρηστών του διαδικτύου με διάφορα άλλα κοινωνικοψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα η θρησκοληψία, οι αντιθεσμικές τάσεις, η προτίμηση κατανάλωσης πληροφοριών από αναξιόπιστες πηγές. Γενικά, λανθασμένα συνδέεται η ανεπάρκεια αξιολόγησης πληροφοριών με τη ροπή προς τις θεωρίες συνωμοσίας.
Δεν είναι όμως πάντα έτσι. Τα δύο μεταξύ τους, αν και συνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται, είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Για παράδειγμα, δεν θα ξεχάσω ποτέ τον πανικό που επικρατούσε στα Social Media αλλά και στον εγχώριο Τύπο σε σχέση με την επιλογή της Σουηδίας να μην επιβάλει στους πολίτες της περιοριστικά μέτρα, όταν ακόμη η πανδημία του κορωνοϊού ήταν στο ξεκίνημά της. Και τι δεν γράφτηκε: ότι εφάρμοσε στρατηγική για να απαλλάξει τον κρατικό μηχανισμό από τις παροχές στους ευάλωτους/ηλικιωμένους, ότι άφησε τους ευάλωτους στο έλεος της τύχης τους, ότι ο επικεφαλής επιδημιολόγος της χώρας Anders Tegnell προσπαθούσε με την εναλλακτική του στρατηγική να αυτοπροβληθεί, ότι η οικονομία της χώρας δεν επιτρέπει ένα προσωρινό μπλοκάρισμα των οικονομικών δραστηριοτήτων, ότι το σύστημα υγείας πάει προς κατάρρευση και πολλά άλλα.
Όλες οι πληροφορίες που σχετίζονταν με τα πιο πάνω, δεν δημιουργήθηκαν ή ανακυκλώθηκαν από οπαδούς των θεωριών συνωμοσίας. Αλλά από άτομα που είτε δεν μπήκαν καν στον κόπο να αξιολογήσουν τις πληροφορίες, είτε δεν είχαν τις ικανότητες να το κάνουν.
Είναι κάπου εδώ που μπαίνουν στη συζήτηση το Media και το Information Literacy. Από τη μια, το Media Literacy (Γραμματισμός στα Μέσα), αφορά σε ικανότητες σχετικές με την ανάγνωση, την ανάλυση, την αξιολόγηση και την παραγωγή επικοινωνιακών μηνυμάτων στα διάφορα Μέσα Επικοινωνίας. Από την άλλη, το Information Literacy (Πληροφοριακός Γραμματισμός) αφορά στην ικανότητα αξιολόγησης και χρήσης της πληροφορίας στις διάφορες της μορφές.
Και όπως φαίνεται, θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο για την Κύπρο να επενδύσουμε περισσότερο στην ανάπτυξη των σχετικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Τα ΜΜΕ και η πληροφορία αποτελούν κεντρικά σημεία στην καθημερινή μας ζωή, βρίσκονται στον πυρήνα της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης – ιδιαίτερα σε μια περίοδο που ο καθένας είναι ταυτόχρονα παραγωγός και καταναλωτής περιεχομένου, και η ενδυνάμωση των ανθρώπων μέσω της εγγραμματοσύνης τους στα Μέσα Επικοινωνίας και την Πληροφορία, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στην πληροφορία και τη γνώση.
