Γιατί υπάρχει κόσμος που επιμένει να αποτελεί μέρος των διαδικτυακών κοινοτήτων που προσφέρουν τα Social Media, ενώ την ίδια ώρα είναι απρόθυμος να συνδιαλλαχτεί με διαφορετικές απόψεις;
Αφορμή για αυτό το άρθρο αποτέλεσε η ατυχέστατη και αχρείαστη παρέμβαση της κας. Ανδρούλλας Βασιλείου στο Twitter, για τη γνωστή υπόθεση του βιασμού 24χρονης στη Θεσσαλονίκη, η οποία διερωτήθηκε «πώς βρέθηκε η 24χρονη στη σουίτα του ξενοδοχείου;», προκαλώντας σωρεία αντιδράσεων στην κοινή γνώμη. Το τι ακολούθησε είναι αυτό που πάνω-κάτω αναμενόταν: πόλωση, διαδικτυακοί καβγάδες, συνήγοροι υπεράσπισης της κας. Βασιλείου, αυτόκλητοι κριτικοί της κριτικής της οποίας αποδίδουν στα τυφλά τον χαρακτηρισμό “λαϊκά δικαστήρια”, μηδενιστές του ακτιβισμού, καθωσπρεπισμός για ξέπλυμα αναχρονιστικών απόψεων και αντιλήψεων, και πολλά άλλα που δεν είναι της ώρας.
Κυκλοφόρησαν αρκετές απόψεις τις οποίες οφείλουμε τουλάχιστον να σεβαστούμε. Από το ένα άκρο μέχρι το άλλο. Άσχετα με το αν διαφωνούμε ή συμφωνούμε, πρέπει να αποδεχτούμε ότι με αυτή τη ζύμωση αντικρουόμενων απόψεων είναι που επιτυγχάνεται η πρόοδος.
Αυτό όμως που πραγματικά σηκώνει μεγάλη συζήτηση και δεν μπορώ να καταλάβω επαρκώς, είναι η εμμονή μερικών στον καθωσπρεπισμό. Ιδιαίτερα όταν αυτή συνοδεύεται από το προβληματικό φαινόμενο του αποκλεισμού κάθε αντίθετης άποψης, με αποτέλεσμα ο χρήστης να εκτίθεται πλέον σε ιδέες, άτομα, γεγονότα και ειδήσεις που στην ουσία τείνει να συμφωνεί. Υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες στην επιστήμη της επικοινωνίας που εξηγούν αυτό το φαινόμενο: Filter Bubble1, Echo Chamber2, Selective Exposure3, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα περίπλοκες και μπορούν εύκολα να γίνουν κατανοητές από όλους.
Γιατί να επιδιώκει κάποιος μιας μονοδιάστατης μορφής επικοινωνία με τους υπόλοιπους ενώ τα Social Media αποτέλεσαν επανάσταση λόγω του ότι προσέφεραν για πρώτη φορά τον χώρο για αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ όλων μας; Και αυτό, ανεξάρτητα από τον οποιοδήποτε παράγοντα που μπορεί να σκεφτεί κάποιος. Ένα χώρο που παρέχει στον κάθε χρήστη την ίδια ακριβώς αφετηρία με τους υπόλοιπους. Πολλοί είναι που τα χαρακτηρίζουν ως το πιο δημοκρατικό μέσο επικοινωνίας που υπήρξε ποτέ (παρά τις πολλές αδυναμίες τους οι οποίες προκύπτουν λόγω των αναπόφευκτων πιέσεων που ασκεί σε αυτά η ελεύθερη αγορά).
Εάν κάποιος παίρνει το βήμα που του παρέχεται σε αυτόν τον χώρο για να λάβει μέρος στις συζητήσεις που γίνονται εντός της δημόσιας σφαίρας, πρέπει να αποδεχτεί ότι η κάθε του τοποθέτηση εναπόκειται σε κριτική από τους υπόλοιπους χρήστες.
Στο κάτω-κάτω, εάν κάποιος που θέλει να λαμβάνει μέρος σε αυτή τη διαλογική διαδικασία χωρίς όμως να είναι πρόθυμος να αντιμετωπίσει την αντίθετη άποψη, γιατί επιμένει να είναι μέλος της διαδικτυακής κοινότητας που φιλοξενούν τα Social Media; Γιατί απλά δεν εκδίδει τη δική του εφημερίδα ή δεν ιδρύει τον δικό του ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό; Το διαδίκτυο παρέχει πλέον όλα τα εργαλεία και οι δυνατότητες για τέτοιου είδους παραγωγές έχουν αυξηθεί σε βαθμό όπου πλέον είναι προσβάσιμες σε όλους και μπορούν να υποκαταστήσουν πλήρως το κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης.
Τι ικανοποιεί επομένως αυτή η επιμονή μερικών να λαμβάνουν μέρος στη δημόσια σφαίρα των Social Media, χωρίς όμως να αποδέχονται την αμφίδρομη φύση της επικοινωνίας που επιτελείται εντός αυτών; Ίσως η περιβόητη «ελευθερία του λόγου» που παρέχουν τα Social Media να καπηλεύεται με τρόπο επιλεκτικό από ορισμένους χρήστες; Τα φαινόμενα που αναφέρθηκαν πιο πάνω (Filter Bubbles, Echo Chambers, Selective Exposure) υπό ορισμένες συνθήκες δύναται να δημιουργούν πόλωση. Κάτι που προφανώς ικανοποιεί τους χρήστες που τείνουν να συμπεριφέρονται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Από την άλλη, παρατηρείται μια υπεροπτική αντιμετώπιση ορισμένων χρηστών από άλλους. Φάνηκε έντονα και τα τελευταία 2 χρόνια (λόγω των όλων συζητήσεων σχετικά με την πανδημία) ότι συγκεκριμένα άτομα ικανοποιούνται από το να αυτοπαρουσιάζονται ως οι ενάρετοι που έχουν το αλάθητο της γνώμης, και που δικαιούνται λόγω στάτους να υποτιμούν τον οποιοδήποτε. Μάλιστα, η νέα “μόδα” που παρατηρείται τις τελευταίες μέρες είναι να βαφτίζεται οποιοδήποτε είδος κριτικής ή αντίδρασης στα Social Media ως “λαϊκό δικαστήριο”. Ταυτόχρονα, παρομοιάζει με αυτόϊκανοποίηση η αρέσκειά τους στο να περιορίζουν τις αντίθετες απόψεις, κτίζοντας με αυτό τον τρόπο τη ψηφιακή φούσκα που βρίσκεται γύρων από τη διαδικτυακή περσόνα τους, κάτι που ανατροφοδοτεί την εντύπωση που έχουν για την αριστεία της γνώμης τους.
Φαίνεται ότι ο ρόλος των Social Media έχει παρεξηγηθεί, όπως και του διαδικτύου γενικά. Φαίνεται επίσης, ότι πολλοί δεν εκτιμούν ιδιαίτερα την ιδιότητα των συγκεκριμένων μέσων να παρέχουν την ίδια αφετηρία στον κάθε χρήστη. Ίσως τους ενοχλεί η «υπερβολική» αυτή ισότητα και να αποτελεί εμπόδιο στη διατήρηση διαχρονικών τύπων και νορμών – για παράδειγμα, δεν νοείται να αμφισβητηθεί η κρίση ενός δημοσιογράφου ή η προσέγγιση ενός θέματος από έναν ακαδημαϊκό.
Ίσως να είναι καιρός να επαναπροσδιοριστούν οι χρήσεις των Social Media από την κοινωνία και να ξεκαθαριστούν τα όριά τους από όλες τις υπόλοιπες παραδοσιακές μορφές επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο, ίσως επιτέλους καταλάβουν και οι ίδιοι οι έχοντες το βήμα, που συχνά λειτουργούν ως opinion leaders, ότι ενδεχομένως να μην είναι ιδιαίτερα σημαντικότεροι από τους υπόλοιπους εντός του συγκεκριμένου ψηφιακού περιβάλλοντος, και πως δεν δικαιούνται την όποια εξαίρεση από τον οποιοδήποτε «κανόνα» που το διέπει.
Σημειώσεις
[1] Filter Bubble: Η κατάσταση στην οποία ο χρήστης συναντά κατά τη διαδικτυακή του εμπειρία μόνο πληροφορίες και απόψεις που τείνει να συμφωνεί. Αυτό προκαλείται από τη δική του διαδικτυακή συμπεριφορά, η οποία διευκολύνει τους αλγόριθμους να εξατομικεύουν την εμπειρία του.
[2] Echo Chamber: Το περιβάλλον που δημιουργείται όταν ένας χρήστης συναντά αποκλειστικά πεποιθήσεις ή απόψεις που συμπίπτουν με τις δικές του, με αποτέλεσμα οι υπάρχουσες απόψεις του να ενισχύονται από εκείνες που συναντά, αποτρέποντάς τον από το να λάβει υπόψη εναλλακτικές ιδέες.
[3] Selective Exposure: Η τάση των ατόμων να προτιμούν πληροφορίες με τις οποίες συμφωνούν με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι προϋπάρχουσες απόψεις τους και να αποφεύγονται οι οποιεσδήποτε αντιφατικές πληροφορίες.
