Γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης*
Ισχυρίζομαι, κάπως αφοριστικά μερικές φορές, ότι η σύγχρονη οικογένεια όπως και το συνολικό κοινωνικο-οικονομικό μας Σύστημα είναι συχνά περισσότερο ένας μηχανισμός απαξίωσης του ατόμου, παρά ένα περιβάλλον παροχής φροντίδας και προστασίας. Σαν να πρόκειται για μια δίνη, μια ρουφήχτρα, αξιοσύνης που απορροφά την αυτοεκτίμηση και «ξερνά» μειονεκτικότητα.
Αρκεί κανείς να τολμήσει να δει τους παρακάτω ψυχοσυναισθηματικά νοσογόνους παράγοντες όπως:
Το Τραύμα
Το να εξαναγκάζεται δηλαδή κανείς σε μια φυσική και συναισθηματική θέση παρά τη θέλησή του, κάτι που συμβαίνει όλο και πιο συχνά τόσο στα οικογενειακά όσο και στα υπόλοιπα συστήματα που συγκροτούν το σύνολο κοινωνικό μας πλαίσιο. Το τραύμα δυσκολεύει την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης όχι μόνο απέναντι στους άλλους, αλλά απέναντι στον ίδιο τον εαυτό, καθώς το θύμα παλεύει με ενοχές, ντροπή και σίγουρα χαμηλή αυτοεκτίμηση, αφού το πιο συνηθισμένο είναι να πείθεται το ίδιο το θύμα ότι είναι συνένοχος ή και υπαίτιος του τραυματικού γεγονότος.
Οι φιγούρες εξουσίας
Όταν οι γονείς ή άλλοι κύριοι φροντιστές συγκρούονται ως εξουσιαστικές φιγούρες, μπορεί ένα παιδί να αναγκαστεί να εσωτερικεύσει τα επιβλαβή συναισθήματα και τη δυσπιστία που παράγεται, νιώθοντας τρομαγμένο και αποδιοργανωμένο. Οι εμπειρίες αυτές μπορεί να προκαλούν στη συνέχεια συναισθήματα αναξιότητας και μειωμένη αυτοεκτίμηση, ακόμη και ως ενήλικος, ιδιαίτερα στην επαφή του ατόμου με άλλες εξουσιαστικές φιγούρες που θα συναντήσει στη ζωή του.
Ο Εκφοβισμός
Ένα παιδί που δέχεται εκφοβισμό και απειλές εξ’ αιτίας μιας κάποιας δήθεν παιδαγωγικής μπορεί να σημαδευτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγούμενο συνήθως σε θέσεις αορατότητας, καθώς θεωρεί ότι δεν αξίζει της προσοχής και του νοιαξίματος των άλλων.
Οι ακαδημαϊκές προκλήσεις
Το εξαιρετικά ανταγωνιστικό εκπαιδευτικό μας σύστημα εμπερικλείει επίσης μεγάλους κινδύνους απομείωσης της αυτοεκτίμησης, καθώς είναι πολύ εύκολο για ένα παιδί να αισθανθεί ανίκανο να κατανοήσει τι συμβαίνει στο μάθημα και να οδηγηθεί σε αρνητικές συγκρίσεις με τους άλλους και σε μείωση της αυτοεκτίμησης. Στο τέλος η ντροπή του να νιώθει κανείς ότι δεν είναι αρκετά καλός μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, ακόμη και χρόνια μετά, ακόμη και αφού μάθει τρόπους να αντιμετωπίζει τις ακαδημαϊκές δυσκολίες.
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Είναι πια ξεκάθαρο ότι τα Μ.Μ.Ε. ή η οθόνη γενικότερα «παράγουν» μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς στα οποία μπορεί πολύ εύκολα ο παιδικός ψυχισμός να εκτεθεί και να βυθιστεί πραγματικά. Η έκθεση των παιδιών στις τόσο άδικες σωματικές συγκρίσεις από πολύ νωρίς μπορεί να οδηγεί επίσης σε αρνητική εικόνα του εαυτού.
Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί αποτελούν στην πραγματικότητα συντελεστές απομείωσης της ανθρώπινης αυτοεκτίμησης σε τέτοιες μάλιστα διαστάσεις στις μέρες μας που είναι για όλους μας πολύ δύσκολο να ξεφύγουμε από τις δαγκάνες τους.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς τους παρακάτω τρόπους με τους οποίους μπορεί να εκφράζεται η ελλειμματική αυτοεκτίμηση για να αντιληφθεί το πόσο όλοι μας επηρεαζόμαστε.
Ας σκεφτούμε δηλαδή πόσο χρειαζόμαστε επικύρωση και έγκριση από τους άλλους ή πόσο ένα αρνητικό σχόλιο μπορεί να μας δημιουργεί ένα αίσθημα ότι δεν έχουμε αξία.
Ας αναλογιστούμε πόσο συχνά ιδιαίτερα μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα μας φαίνεται ότι όλοι τα πάνε καλύτερα από εμάς ή πόσο βάζουμε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας ή πόσο εύκολα μπορούμε να πούμε «όχι».
Ας σκεφτούμε πόσο καμιά φορά βασανίζουμε τον εαυτό μας για κάθε λάθος που κάνουμε και το βλέπουμε σαν μια ακόμη απόδειξη ότι δεν είμαστε καλοί σε τίποτα.
Ας σκεφτούμε πόσο πολύ μας νοιάζει τι αρνητικό λένε οι άλλοι για εμάς ή πόσο πολύ είμαστε έτοιμοι να συμβιβαστούμε με την μετριότητα μόνο και μόνο επειδή πιστεύουμε πως αυτή η μετριότητα μας αξίζει.
Ας σκεφτούμε επίσης πόσο δυσκολευόμαστε ίσως να δεχτούμε ένα κομπλιμέντο καθώς οι χρόνιες αρνητικές πεποιθήσεις μας κάνουν να νοιώθουμε περίπου σαν απατεώνες που δεν το αξίζουμε.
Είναι φανερό τελικά πως η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να μειώσει την ποιότητα της ζωής ενός ατόμου με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως:
Αρνητικά συναισθήματα, Προβλήματα σχέσεων, Φόβος στο να προσπαθήσει
Τελειομανία, Φόβος αξιολόγησης, Χαμηλή ψυχική ανθεκτικότητα, Έλλειψη αυτοφροντίδας, Αυτοτιμωρητικές συμπεριφορές και Επικριτικότητα προς τους Άλους.
Όμως, η σημαντικότερη συνέπεια της μειωμένης αυτοεκτίμησης έγκειται στην αποδοχή της καπιταλιστικής υποδούλωσης ως φυσιολογικής ανθρώπινης κατάστασης και η υποταγή και συμμόρφωση στους εξουσιαστές.
Και με την έννοια αυτή η διαρκής ανάπτυξη και καλλιέργεια της αυτοεκτίμησης μπορεί να είναι μια βαθιά πολιτική επαναστατική πρακτική.
