Γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης
Η πανδημία εισήγαγε ξανά, κατά κάποιον τρόπο, τον θάνατο στη ζωή του δυτικού ατόμου. Μας εμβολίασε ξανά με την ξεχασμένη υπαρξιακή μας αγωνία. Ο θάνατος που όλο και πιο πολύ είχε αποκλειστεί από τη ζωή, ως κάτι που δεν μας αφορά και δεν μας κόφτει, η ανάγκη, με άλλα λόγια, για νόημα ζωής που είχαμε βάλει κάτω από το χαλί της καθημερινότητας, επανήλθε αιφνίδια με την βιαιότητα της, όπως συχνά συμβαίνει ας πούμε στις πολεμικές αναμετρήσεις ή στα ακραία γεγονότα της ζωής μας.
Ό,τι μέχρι εκείνη τη στιγμή χρησιμοποιούσαμε ως καταφύγιο ή ως διασκεδαστική παρηγοριά παράκαμψης του υπαρξιακού μας τέλους, όπως το αλκοόλ, ο τζόγος, η εργασιοθεραπεία, η μανία του σεξ ή το shopping therapy, όλα αυτά τα εξαρτησιακά υποκατάστατα μιας ζωής με νόημα, έσκασαν αιφνιδιαστικά στα μούτρα μας σαν φούσκες άνευ αντικρίσματος.
Τώρα ήταν η υπαρξιακή απειλή -που προκαλούσε ένα αόρατο μικροσωματίδιο- που εισέβαλε στη ζωή γεμίζοντας μας με φόβο και αβεβαιότητα και που κανένα γνωστό υποκατάστατο δεν έφτανε να γιατροπορέψει.
Για το λόγο αυτό η πανδημία ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία να νοηματοδοτήσουμε εκ νέου τη ζωή μας. Να “πληρώσουμε” εκείνη την ρηχότητα, εκείνο το “άδειο” της, που γυρεύαμε να γεμίσουμε με καθημερινούς περισπασμούς και θαυμαστικά χάχα χούχα. Εξοβελίζοντας τον θάνατο απ’ τη ζωή μας, η ζωή μας είχε γίνει κάπως σαν ζαμπόν χωρίς λιπαρά. Κι έτσι τώρα φαινόταν μια ευκαιρία: η ιδέα του θανάτου, αυτή τη φορά, να είχε γίνει ένας καταλύτης για ένα συλλογικό αίτημα ζωής αξιοβίωτης, δηλαδή ζωής με νόημα. Όπως πολύ εύστοχα το ορίζει ο Ι. Γιάλομ «αν ο ίδιος ο θάνατος είναι μια καταστροφή, η ιδέα του θανάτου μπορεί να είναι μια ευκαιρία αληθινής ζωής».
Όμως η συστημική μεθοδολογία υποταγής γνώριζε καλά αυτόν τον κίνδυνο για το “καθεστώς” της αποχαύνωσης και του χάχα χούχα. Γνώριζε καλά επίσης πως μια τέτοια επανάσταση των Ψυχών θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά απειλητική για τον πυρήνα της καπιταλιστικής λειτουργίας, που προϋποθέτει, στηρίζεται και προάγει, το «κενό άτομο». Γιατί αυτήν ακριβώς την κενότητα θα γεμίσει στη συνέχεια με τα καταναλωτικά «σκατά» που πουλάει.
Και έσπευσε για μια ακόμη φορά να προσφέρει τον παρηγορητικό καθησυχασμό της, το γλυκό νανούρισμα της οργανωμένης κρατικής ασφάλειας, την υγειονομική αγκαλιά της μητέρας επιστήμης, που όλα τα μπορεί.
Ο θάνατος, ακόμη μια φορά, μπορούσε να αποφευχθεί. Η υπαρξιακή απειλή μπορούσε να ξαναμπεί και πάλι στο ντουλάπι της καθημερινής αποφυγής και της απώθησης. Αρκεί να συμμορφωθεί κανείς με τις κρατικές οδηγίες προστασίας. Ο θάνατος θα νικηθεί αρκεί κανείς να συμμορφωθεί. Η ασφάλεια δηλαδή δεν είναι ζήτημα σύνδεσης/σχέσης με τον Άλλο, αλλά ζήτημα προσαρμογής στον κρατικό καταναγκασμό.
Και κάπως έτσι, οι άνθρωποι αντί να επιτρέψουν στην ιδέα του θανάτου να νοηματοδοτήσει αλλιώς τη ζωή τους, αντί να επαν-ιεραρχήσουν τα σημαντικά και ουσιώδη μπροστά στην υπαρξιακή αγωνία, μπορούσαν τώρα να πέσουν και πάλι με τα μούτρα, κι ακόμη πιο πολύ αυτή τη φορά, στο “πως” είναι τα πράγματα, οι άλλοι κι εμείς, για να αποφύγουν τις συγκλονιστικές συνέπειες του γεγονότος ότι οι ίδιοι “είναι”.
Οι άνθρωποι “χρειάζονταν” να αναρωτιούνται για το πως μεταδίδεται ο ιός, για το πως να προφυλαχτούν από τον ιό, για το πως να νιώσουν ασφαλείς, για το πως να προστατευτούν από τους άλλους, ακόμη και για το πως να προστατεύσουν τους άλλους, αλλά με κανέναν τρόπο δεν έπρεπε να αναρωτιούνται τι σημαίνει το υπαρξιακό γεγονός ότι «Είναι».
Κατά συνέπεια, η πανδημία, αντί να γίνει μια “μελέτη θανάτου”, μεταμορφώθηκε ύστερα από την κρατική της οργάνωση, σε μια άρνηση του θανάτου. Σε μια ακόμη ισχυρότερη, απ’ ότι στο παρελθόν, άρνηση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης μας, σε μια ραγδαία μείωση της αυτοσυνειδησίας μας, σ’ έναν ακόμη μεγαλύτερο περιορισμό της επίγνωσης και του βιώματός μας. Αρκεί να σκεφτεί κανείς το έλλειμμα των αγγιγμάτων που μας κληροδότησε η όλη κατάσταση ή την αποθέωση της εικονιστικής πραγματικότητας που συντελέστηκε μέσα σε μόλις δύο χρόνια.
Κάπως έτσι, ο καταλύτης που θα μπορούσε να μας ωθήσει σε μια ζωή με μεγαλύτερη αυθεντικότητα, μετασχηματίστηκε σε καταλύτη για μια ζωή περισσότερο ρηχή και άδεια παρά ποτέ, προετοιμάζοντας τους ανθρώπους για την ένταξη τους στην δυστοπία της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.
Πρόκειται για μια ολοσχερή αντιστροφή της σωτηριολογικής ιδέας του θανάτου, δηλαδή για μια αντιστροφή της δυνατότητας να ζούμε αυθεντικά. Πρόκειται για μια θεμελιακή υπαρξιακή απώλεια, που αναγορεύει το “ιμιτασιόν” σε κυρίαρχο πρότυπο και της οποίας το τίμημα πληρώνουμε ήδη καθημερινά. Για μια ακόμη φορά δεν μας άφησαν να φοβηθούμε ότι θα πεθάνουμε….μπας και, επιτέλους, ζήσουμε.
Ταυτόχρονα, από την πίσω πόρτα, εισήλθε η ψευδής αλλά αρκούντως φρικώδης ιδέα της αντιμετώπισης του ίδιου θανάτου, ως να πρόκειται για ακόμη μια νόσο που μπορεί κι αυτή να θεραπευτεί. Και αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε μια γιγάντια άμβλυνση του τρόπου που αισθανόμαστε τη ζωής. Δηλαδή σε μια αφαίρεση, έναν εκφυλισμό, μια άρνηση της ζωής που καταντά να μην έχει νόημα. Ένα άδειασμα δηλαδή, που θα πληρώνεται με την ίδια μας τη ζωή.
Η πανδημία μας πρόσφερε μια εξαιρετική ευκαιρία για αλλαγή, μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε ατομικά και συλλογικά έναν σκοπό ζωής που να πλήρης νοήματος, δηλαδή μια ζωή μοιρασμένη για να υπάρχει, αλλά η συστημική κοινωνική μηχανική βρήκε τον τρόπο να μετασχηματίσει την ευκαιρία σε κρίση. Να μετατρέψει την ευκαιρία για νόημα, σε μια νέα οξύτατη κρίση του νοήματος. Έτσι που να ξεχάσουμε ακόμη πιο πολύ την ιδέα ότι η ζωή γίνεται πολύτιμη, όχι όταν απλά νιώθουμε ασφαλείς, αλλά μόνο όταν ξέρουμε καλά ότι είναι μια ζωή που δεν κρατάει για πάντα.
