Γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης*
«Και να σου πω το παράπονο μου;
Εγώ πάντα συμφωνούσα μαζί του, ποτέ δεν είπα όχι,
κι’ όμως ποτέ δεν μου είπε ένα ευχαριστώ!
Εγώ πάντα έκανα αυτό που ήθελε,
τα δικά μου τα θέλω ποτέ δεν τα λογάριασα στα σοβαρά,
κι’ όμως αυτός ποτέ δεν με αποδέχτηκε πραγματικά.
Ποτέ δεν είδα μια στάλα ενθουσιασμού
για μένα στο βλέμμα του.
Μονάχα ήξερε να μου ασκεί κριτική και να με απορρίπτει,
λες και δεν ήμουν εγώ
που πάντα προσπαθούσα να τον ικανοποιήσω!
Για να μην πω για τις φορές
που απαξίωνε να μου απαντήσει καν!
Λες και δεν ήταν δικαίωμα μου να ακούσω κι εγώ ένα «ναι»
ύστερα από τόσα δικά μου!
Μονάχα θυμό και στεναχώρια εισέπραξα,
λες και του είχα ποτέ πει «όχι» στο παραμικρό!
Και το κερασάκι είναι πως εκεί που πίστευα
πως ποτέ δεν θα με εγκατέλειπε
αφού με χρειάζεται τόσο,
στο τέλος συνέβη ακριβώς αυτό. Με παράτησε στεγνά
αφού έστυψε όλα μου τα «ναι»!
Το παράπονο μου είναι ότι δεν σκέφτηκε ποτέ
τις δικές μου ανάγκες και προτεραιότητες.
Αλλά τι να πεις! Έτσι ήταν πάντα στη ζωή μου.
Εγώ έχω κάνει τα πάντα για τους άλλους,
αλλά κανένας δεν ήταν ποτέ για μένα εκεί!»
Αν αυτός ο τρόπος σκέψης σου φαίνεται οικείος, τότε μάλλον έχεις παγιδευτεί -προφανώς από παιδί- σε μια φυλακή της υποταγής, καθώς νιώθεις πως η μόνη υποχρέωση σου είναι να κρατάς τους άλλους ευχαριστημένους και να μην τους απασχολείς με τις δικές σου ανάγκες. Οι άλλοι γύρω σου ελέγχουν τη ζωή σου και το μόνο άτομο που δεν νοιώθεις την ανάγκη να ικανοποιήσεις είναι ο ίδιος ο εαυτός σου, οπότε είναι κάπως σαν να γίνεσαι θεατής της ίδιας της ζωής σου.
Οι έρευνες στο πεδίο της ψυχολογίας δείχνουν ότι είναι δύο οι βασικές αιτίες που μας παγιδεύουν σ’ αυτό το μοντέλο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών. Η αυτοθυσία, δηλαδή η υποταγή λόγω ενοχών και η υποτακτικότητα, δηλαδή η υποταγή λόγω φόβου στην ενδεχόμενη σύγκρουση. Στην πραγματικότητα, η αυτοθυσία είναι ένας μηχανισμός ανακούφισης ή αποφυγής της ενοχής.
Κι επειδή κανείς δεν γεννιέται με τέτοια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, ξέρουμε πια ότι αυτή η υποτακτική παγίδα, δηλαδή το αίσθημα της ευθύνης για την ευτυχία των άλλων, δημιουργείται γιατί μάλλον στην παιδική σου ηλικία σε «εκπαίδευσαν» να νοιώθεις τεράστια ευθύνη για την σωματική και συναισθηματική ακεραιότητα ενός γονιού, μιας αδερφής, ενός αδερφού ή ενός άλλου στενού ανθρώπου, όπως για παράδειγμα αν είχες έναν γονιό που ήταν καταθλιπτικός ή άρρωστος ή είχε κι αυτός ανάλογες υποτακτικές συμπεριφορές.
Μπορεί, ακόμη, να μπαίνει κανείς σ’ αυτή τη θέση της υποταγής, αν εκπαιδεύτηκε σαν παιδί πως δεν έχει το δικαίωμα να πάρει μόνο του καμιά απόφαση ή για να αποτρέψει μια τιμωρία ή μια πιθανή εγκατάλειψη.
Αλλά, αν σαν παιδί δεν μπορούσες να αντιμετωπίσεις την απειλή της τιμωρίας ή της εγκατάλειψης και υποχρεωνόσουν έτσι να προσαρμόζεσαι υποτακτικά, ως ενήλικος πλέον δεν είσαι ούτε εξαρτημένος, ούτε ανήμπορος. Έχεις πια το δικαίωμα και την δυνατότητα της επιλογής.
Πίσω απ’ όλα αυτά υπάρχει η εδραιωμένη πεποίθηση που σου καλλιέργησαν από παιδί ότι δεν είναι σωστό να εκφράζεις τις ανάγκες σου και οι ενοχές σε πλημμυρίζουν κάθε στιγμή που προσπαθείς να αποπαγιδευτείς. Ο θυμός ακόμη που για χρόνια συνήθως συγκεντρώνεται μέσα σου, αν και μπορείς να μην είσαι καν σε θέση να τον συνειδητοποιήσεις, είναι το δεύτερο σημάδι αυτής της φυλακής σου.
Η φίλη της ιστορίας στην αρχή του άρθρου συνεχίζει:
«Είμαι τόσο αδύναμη, μισώ τον εαυτό μου!»
Ξέρουμε ότι μια τέτοια στάση υπονομεύει τις όποιες προσπάθειες για αλλαγή. Χρειάζεται να σεβαστούμε το γεγονός πως όταν είμασταν παιδιά και υποχρεωθήκαμε να δεχτούμε την υποταγή, η αιτία δηλαδή που σήμερα νοιώθουμε έτσι, ήταν τότε σημαντικός όρος επιβίωσης. Ενώ τότε μας βοήθησε, σήμερα μας πληγώνει, και είναι καιρός να απαλλαγούμε απ’ αυτήν. Είναι πάντα ο κατάλληλος καιρός για να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι μακριά από την αυταπάρνηση και την αυτοκαταστροφή.
Γιατί, ξέρεις, κανείς δεν θα αναγνωρίσει και δεν θα σεβαστεί τις ανάγκες σου, αν δεν το κάνεις πρώτα εσύ για σένα. Κι αυτό δεν λέγεται εγωκεντρισμός. Λέγεται αυτό-φροντίδα της ύπαρξης.
*ΜSc, Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος.
