“Ο Έρωτας κι ο Θάνατος, ίδια σπαθιά βαστούνε”, ορίζει η λαϊκή παράδοση στην Κρήτη και με τον συμπυκνωμένο αυτό τρόπο της φωτίζει την απάντηση αυτή που διαθέτουμε, ακόμη, οι άνθρωποι απέναντι στην υπαρξιακή αγωνία. Γι’ αυτό και η αξία κάθε πολιτισμού ζυγιάζεται με κριτήριο τη στάση του απέναντι στο Θάνατο και στον Έρωτα, έτσι που όταν απαξιώνει το ένα απαξιώνει και το άλλο… και αντίστροφα…
Γιατί στ’ αλήθεια τι άλλο τρόπο έχουμε να “αθανατίσουμε” την ύπαρξη μας παρά μονάχα στην μνήμη των αγαπημένων Άλλων; Ο έρωτας δηλαδή, στην όποια του μορφή, είναι η απάντηση μας στο τελεσίδικο της απώλειας. Ακόμη και στην πιο “στεγνή” του περίπτωση, αυτήν μιας νέτης-σκέτης σεξουαλικής πράξης, ο Έρωτας προσπαθεί να απαντήσει απεγνωσμένα στην αγωνία του υπαρξιακού μας τέλους.
Με την έννοια αυτή, και κόντρα στις επιταγές της ποπ ψυχολογίας και των διαφόρων coaches που “τα θέλουν όλα εδώ και τώρα”, ο έρωτας δεν μπορεί παρά να είναι στραμμένος στο μέλλον. Δεν υπάρχει ερωτευμένος δίχως το όνειρο ενός κοινού μοιρασμένου μέλλοντος, όσο παροντική χαρά και μαγεία της στιγμής κι αν βάλει κανείς στην ερωτική συνταγή. Σαν ένα βέλος που έρχεται από κάποιο απειλητικό μέλλον να βρει τον στόχο του στη μοιρασμένη ζωή του παρόντος, ανακουφίζοντας έστω προσωρινά το βαθύ υπαρξιακό άγχος που, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, μας ορίζει. Πολύ περισσότερο μάλιστα στις σημερινές συνθήκες πολιτισμού που όλο και πιο πολύ στρεφόμαστε σε ένα άτομο, τον σύντροφό μας, για να εισπράξουμε αυτά που παλαιότερα προσέφερε μια ολόκληρη κοινότητα: δηλαδή, μια αίσθηση “γείωσης”, νοήματος ζωής και συνέχειας.
Βέβαια, ξέρουμε όλοι μας από την βιωμένη εμπειρία μας, ότι στη ροή της σχέσης ο χρόνος γίνεται συχνα ένας αχταρμάς που ανακατεύει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Γιατί, όσο κι αν λογικά ξέρουμε ότι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, δεν συμβαίνουν ταυτόχρονα, εντούτοις συχνά αντιλαμβανόμαστε τη σχέση ως περίπου άχρονη. Αντιλαμβανόμαστε τη σχέση ως μόνο μια κακή στιγμή στο παρόν που μοιάζει δυσβάσταχτα ατέλειωτη πολλές φορές.
Ή από την άλλη αντιλαμβανόμαστε τη σχέση παγιδευμένοι κάπως στο τραυματικό παρελθόν της, μέσα από το οποίο φιλτράρουμε ό,τι συμβαίνει στο παρόν και ίσως να προεξοφλούμε και ένα αρνητικό μέλλον.
Όμως μιλώντας για σχέση Σχέση, με Σ κεφαλαίο, μιλάμε για δεσμό, για δέσμευση. Δέσμευση, που πάει να πει ότι ξέρω καλά πως νοιάζομαι για τον Άλλο, ότι είμαι αποφασισμένος να κρατήσω τη σχέση μου μαζί του, πως δεν θα επέτρεπα σε άλλους να μπουν ανάμεσά μας, πως εμπιστεύομαι αυτή τη σταθερότητα της σχέσης και δεν θα άφηνα τίποτα να μπει εμπόδιο σ’ αυτήν, πως έχω την προσδοκία ότι αυτή η σχέση θα κρατήσει και θεωρώ τη δέσμευση μου αυτή ακλόνητη, γι’ αυτό και δεν μπορώ να φανταστώ τη σχέση μου να τερματίζεται. Και εδώ ακριβώς αναδύεται η ερωτική αξία του μέλλοντος σε μια σχέση. Επειδή δεν μπορώ να φανταστώ τη σχέση μου αυτή να τερματίζεται!
Η δέσμευση με άλλα λόγια εμπεριέχει συστατικά την σοβαρή πιθανότητα της οδύνης. Η δέσμευση είναι πόνος και αντίστροφα. Όπως τα λέει ο Μπιουνγκ- Τσουλ Χαν
“Ο πόνος του χωρισμού είναι η απόδειξη ότι ο δεσμός ήταν αληθινός. Ο πόνος είναι ένα αξιόπιστο κριτήριο της αλήθειας, ένα όργανο διάκρισης του γνήσιου από το πλαστό στις εκδηλώσεις της ζωής. Ο πόνος εμφανίζεται μόνο εκεί όπου απειλείται μια γνήσια δέσμευση. Δίχως πόνο, λοιπόν, είμαστε τυφλοί, ανίκανοι να διακρίνουμε την αλήθεια και να αποκομίσουμε γνώση: εκεί όπου οι χωρισμοί πονάνε, οι δεσμοί ήταν γνήσιοι και ένσαρκοι. Εκεί όπου ένας άνθρωπος υποφέρει από τον πόνο, είναι πράγματι παρών. Εκεί επίσης -είτε γνωρίζει, είτε δεν γνωρίζει τον λόγο- αγάπησε. Έτσι μπορούμε να ρίξουμε ένα βλέμμα στη διάρθρωση του κόσμου: εκεί όπου το όν είναι σε θέση να πονέσει, εκεί αρμόζει πράγματι ένα όχι μόνο μηχανικό και χωρικό “δίπλα δίπλα”, αλλά ένα αληθινό, δηλαδή ζωντανό “μαζί”. Δίχως πόνο ούτε έχουμε αγαπήσει, ούτε έχουμε ζήσει. Η ζωή θυσιάζεται στο βωμό της ευχάριστης επιβίωσης. Μόνο μια ζωντανή σχέση, ένα γνήσιο “μαζί” είναι σε θέση να πονέσει. Ένα άψυχο βολικό “δίπλα δίπλα”, αντιθέτως, δεν θα νιώσει πόνο ακόμη κι αν διαλυθεί. Ο πόνος είναι δέσμευση. Όποιος απορρίπτει κάθε οδυνηρή κατάσταση, δεν είναι σε θέση να δεσμευτεί. Σήμερα, οι δυνατοί δεσμοί που θα μπορούσαν να προκαλέσουν πόνο, αποφεύγονται. Όλα διαδραματίζονται σε μια παρηγορητική ζώνη άνεσης.”
Και νομίζω ότι αυτό μας εξηγεί πολύ καλά γιατί οι άνθρωποι του καιρού μας επιμένουν όσο μπορούν να μην δεσμεύονται.
Και γι’ αυτό ακριβώς “αρνούνται” -με την ψυχολογική σημασία του όρου- να ονειρευτούν ένα μέλλον μαζί. Και κάπως έτσι χάνουν και την ευκαιρία μας σοβαρής απάντησης απέναντι στην υπαρξιακή αγωνία, που τους βασανίζει όλο και πιο πολύ υποδόρια ή μεταμορφώνεται σε ψυχολογική δυσλειτουργία.
Στις μέρες μας επικρατεί παντού μια “αλγοφοβία”, ένας γενικευμένος φόβος ενώπιον του πόνου, που έχει ως συνέπεια μια διαρκή αναισθητοποίηση. Αποφεύγεται κάθε επώδυνη κατάσταση. Στο μεταξύ έχει καταστεί ύποπτος ακόμη και ο πόνος που προκαλεί ο έρωτας. Ακόμη θυμάμαι την καταπληκτική διαφήμιση μιας διαδικτυακής εφαρμογής “γνωριμιών” που έλεγε “εδώ μπορείτε να ερωτευτείτε, χωρίς να πονέσετε!”
Οι πιο πολλές σχέσεις γύρω μας δηλητηριάζονται και πεθαίνουν από έναν φόβο απέναντι στο μέλλον. Μια μελλοντοφοβία που δεν είναι παρά άρνηση του πόνου και της δέσμευσης και, ως εκ τούτου, μια ξεκάθαρη νίκη του θανάτου.
Ας θυμηθούμε ξανά: “σ’ αγαπώ σημαίνει πως δεν θα πεθάνεις ποτέ!”.
