Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Εγγραφή στο Newsletter

Limassol Today - Asset 10
ΑΡΧΙΚΗΣΤΗΛΕΣΑΝΕΥ ΟΡΩΝΤο νόμισμα της αλλοτρίωσης
#ΣΤΗΛΕΣ:

Το νόμισμα της αλλοτρίωσης

Γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης*

Μια από τις πιο σπουδαίες παρακαταθήκες της μαρξιστικής σκέψης αποτελεί αναμφίβολα η έννοια της «αλλοτρίωσης», της αποξένωσης δηλαδή του ανθρώπου από το αντικείμενο της δημιουργίας του, καθώς στην καπιταλιστική πραγματικότητα η παραγωγή είναι ξεκομμένη και άσχετη με τον άνθρωπο-δημιουργό. Ο εργάτης παράγει «κάτι» στο οποίο, λόγω των συνθηκών της παραγωγικής διαδικασίας, δεν είναι εφικτό να συμπυκνώνεται η ετερότητα του δημιουργού. Ας σκεφτούμε μια «γραμμή παραγωγής» αυτοκινήτων για παράδειγμα, όπου η συμμετοχή ενός εργάτη έγκειται στο να τοποθετεί επαναλαμβανόμενα και μονότονα μερικές βίδες για να καταλάβουμε πως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα καμία σχέση μεταξύ του εργάτη και του τελικού αποτελέσματος-αυτοκινήτου. Ο εργάτης είναι ένας ξένος με το δημιούργημα του.

Αυτή ακριβώς η αποξένωση επηρεάζει καθοριστικά και τη σχέση που ο εργάτης διαμορφώνει και με τον εαυτό του και με τους άλλους γύρω του με αφορμή την δημιουργία του.

Στο αντίποδα, μπορούμε να φανταστούμε ένα μικρό παιδί που ζωγραφίζει «κάτι», αποτυπώνει δηλαδή σ’ ένα κομμάτι χαρτί τη δημιουργικότητα του, και τρέχει χαρούμενο να δείξει τη ζωγραφιά του στη μητέρα του. Η μητέρα κοιτά το κομμάτι χαρτί, που είναι τώρα κάτι πολύ περισσότερο από ένα κομμάτι χαρτί, συγκινείται και συνδέεται συναισθηματικά με το παιδί της. Το παιδί, με τη σειρά του, βλέπει στο πρόσωπο της μητέρας τον θαυμασμό για τη δημιουργία του και συνδέεται, τόσο με την μητέρα, όσο και με το αληθινό δημιουργικό εαυτό του. Η ζωγραφιά-δημιούργημα του μικρού γίνεται έτσι μια ευκαιρία Σχέσης. Του παιδιού με την δημιουργία του, του παιδιού με την μητέρα και του παιδιού με τον ίδιο τον εαυτό του. Και προφανώς δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η μητέρα πιθανότατα θα αναρτήσει τη ζωγραφιά αυτή στο γραφείο της, σαν μια διαρκή ευκαιρία υπενθύμισης της σχέσης της με το παιδί της. Η ζωγραφιά είναι και θα είναι, ίσως ακόμη και χρόνια αργότερα, μια ευκαιρία Σχέσης, με τον ίδιο τρόπο που ένα δώρο από αγαπημένο πρόσωπο, άσχετα από την αντικειμενική του αξία, είναι πάντα ένα πολύτιμο «κάτι» που φυλάμε ευλαβικά ως υπενθύμιση της αγαπητικής σχέσης μαζί του. Η ανεπανάληπτη μοναδικότητα, η διαφορετικότητα, του ανθρώπου-δημιουργού έχει συμπυκνωθεί για πάντα στο «σώμα» του αντικειμένου της δημιουργίας και παραμένει εκεί να προσφέρεται πεισματικά για μια δυνατότητα σχέσης μαζί του, ακόμη κι αν το αγαπημένο πρόσωπο είναι πλέον απών.

Αυτή η σχεσιακή «μαγεία» έχει εν πολλοίς διακοπεί στη σύγχρονη πραγματικότητα της εργασίας, καθώς το «δημιούργημα» δεν ενσαρκώνει πλέον τίποτα από την ενέργεια του δημιουργού του. Ένα συσκευασμένο προϊόν αγορασμένο από το ράφι μιας υπεραγοράς δεν μου λέει απολύτως τίποτα για τον άνθρωπο που το έφτιαξε. Ο άνθρωπος αυτός μου είναι παντελώς ξένος. Όπως παντελώς ξένος είμαι κι εγώ γι’ αυτόν. Ο άνθρωπος αυτός είναι επίσης παντελώς ξένος με το προϊόν που κατασκεύασε και κατά πάσαν πιθανότητα ξένος και με τον ίδιο του τον εαυτό, όπως κι εγώ στο πεδίο της δικής μου εργασίας. Είμαστε όλοι αποξενωμένοι από το δημιούργημα μας, αποξενωμένοι από τον εαυτό μας και αποξενωμένοι από τους Άλλους. Είμαστε αλλοτριωμένοι. Φωτεινή εξαίρεση ίσως μόνο κάποιοι καλλιτέχνες-δημιουργοί που διατηρούν ακόμη το προνόμιο να ενσαρκώνουν την ετερότητα τους σ’ ένα τραγούδι ή σε ένα έργο ζωγραφικής και αυτό να γίνεται μια ευκαιρία σχέσης και με τον εαυτό τους, αλλά και μαζί μας. Πόσες φορές δεν νιώσαμε άραγε όλοι μας ότι ένα συγκεκριμένο τραγούδι γράφτηκε κάπως ειδικά για μας, ειδικά για την περίσταση που βιώνουμε! Πόσες φορές με αφορμή ένα τραγούδι δεν σχηματίσαμε στο κεφάλι μας μια σκέψη-σχέση με τον δημιουργό του! Πόσες φορές με αφορμή ένα τραγούδι δεν ανακαλύψαμε κομμάτια του εαυτού μας που κάπως έλειπαν! Πόσες φορές με αφορμή ένα τραγούδι δεν ανατρέξαμε σε στιγμές με αγαπημένα πρόσωπα! Πόσες φορές με αφορμή ένα τραγούδι δεν οικοδομήσαμε μια Σχέση!  

Στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες οι άνθρωποι δημιουργούσαν και εξέθεταν προσωπικά την πραμάτεια τους στην Αγορά, έτσι ώστε κάθε πώληση ήταν μια ευκαιρία σχέσης με τον αγοραστή, σχέσης με το αντικείμενο της δημιουργίας τους και σχέσης με τον ίδιο τον εαυτό τους. Και προφανώς δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και η λέξη «νόμισμα» ετυμολογείται από το ρήμα «νομίζω» με βάση το οποίο ο δημιουργός καθόριζε, όπως εκείνος «νόμιζε», την αξία του δημιουργήματος του. Σήμερα πια το «νόμισμα» το καθορίζουν οι απρόσωπες αγορές, η  αδιάφοροι κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης, κι εμείς παραμένουμε απελπιστικά ξένοι, αλλοτριωμένοι, από το όποιο δημιούργημα μας, τους άλλους και τον εαυτό μας.

*ΜSc, Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος.

Powered by kone"

Μην το χάσεις

Journal

Δείτε επίσης