Του Αλέξη Χατζηνικολάου
Με αφορμή τις τελευταίες πλημμύρες στην Λεμεσό, σε ανακοίνωση του ο Δήμος Λεμεσού (17.01.21) σημείωσε πως “είναι γεγονός ότι το πρόβλημα ήταν καλά γνωστό εδώ και δεκαετίες, όπως καλά γνωστή επίσης ήταν η ανάγκη να θωρακιστεί η πόλη με τα κατάλληλα αντιπλημμυρικά έργα.”
Με την έννοια θωράκιση ο Δήμος Λεμεσού εννοεί καινούρια αντιπλημμυρικά έργα τα οποία θα έχουν ως στόχο την αναβάθμιση του αποχετευτικού συστήματος και η οποία σε πρώτη φάση θα στοιχίσει 17 εκατομμύρια ευρώ.
H μεθοδολογία αυτή στον επιστημονικό κόσμο ονομάζεται Grey Infrastructure και από μόνης της αποτελεί ημιτελής πρακτική για την επίλυση του προβλήματος των πλημμύρων. Αλήθεια, πόσες φορές στο άμεσο παρελθόν έχουμε ανοίξει-σπάσει-κλείσει τους δρόμους χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα; Τα αντιπλημμυρικά μέτρα αναβάθμισης του ΣΑΛΑ, χωρίς ολοκληρωμένο πλάνο διαχείρισης της κατάστασης, θα λειτουργήσει όπως ακριβώς το παυσίπονο την ώρα του πονοκεφάλου. Αυτό που λέω, δεν είναι να μην γίνουν αναβαθμίσεις στο ΣΑΛΑ, αντιθέτως, να συνδυαστούν με άλλες παράλληλες δράσεις μέσα από τις οποίες θα υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να επιλύσουμε ριζικά το πρόβλημα.
Πριν δούμε όμως ολοκληρωμένες λύσεις του προβλήματος, καλό θα ήταν πρώτα να κατανοήσουμε γιατί δημιουργείται αυτό το φαινόμενο. Η ροή με την οποία η βροχή προσκρούει στους δρόμους της πόλης είναι πολύ μεγάλη. Το νερό δεν βρίσκει καμία αντίσταση, δεν βρίσκει τίποτα που να επιβραδύνει την πτώση του στο δρόμο και τίποτα που να συγκρατεί το νερό στο έδαφος. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι ακριβώς οι δρόμοι μας είναι στην πλειοψηφία τους “εντελώς γυμνοί” με αποτέλεσμα το νερό να ρέει χωρίς καμία αντίσταση, όπως ακριβώς το παίρνει η βαρύτητα. Είναι γι αυτό το λόγω που θα πρέπει να αναθεωρήσουμε την πολιτική μας απέναντι στα δέντρα, να μην τα κλαδεύουμε σύριζα όταν δεν κρίνεται απολύτως απαραίτητο, ούτε και να τα δολοφονούμε. Διότι τα φύλλα των δέντρων επιβραδύνουν την ροή του νερού αφενός και αφετέρου συγκρατούν νερό μέσω του ριζικού συστήματος με αποτέλεσμα το αποχετευτικό σύστημα, να προλαβαίνει να λειτουργεί αποδοτικά καθώς δεν εισχωρούν σε αυτό περισσότερο από το κανονικό ποσότητες νερού.
Σημειώστε ότι μια πόλη ενδέχεται να δημιουργήσει περισσότερο από πέντε φορές μεγαλύτερη απορροή από μια δασική έκταση ίσου μεγέθους. Διαφορετικά θα μπορούσαμε να το διατυπώσουμε με πιο απλά λόγια για να το καταλάβετε: Εάν δεντροφυτεύσουμε και δημιουργήσουμε ένα δάσος ίσο με το 1/5 ολόκληρης της Λεμεσού, τότε θα έχουμε στους δρόμους μας το 1/5 της συνολικής ποσότητας νερού που βλέπουμε σήμερα.
Η πρόθεση του Δήμου για δημιουργία περιβαλλοντικών δρόμων στις συνοικίες Αγίου Σπυρίδωνα-Ομόνοιας-Ζακάκι και Άγιο Νικόλαο είναι προς την σωστή κατεύθυνση, χρειάζονται όμως να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες αυτές και σε άλλες περιοχές της Λεμεσού.
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να επισημάνουμε πως μέρος του προβλήματος είναι και το φαινόμενο της ερημοποίησης. Όσο η κλιματική αλλαγή δεν αναχαιτίζεται περισσότερες εκτάσεις καταλήγουν άγονες με αποτέλεσμα να μην μπορούν να συγκρατήσουν το νερό της βροχής. Το φαινόμενο αυτό συναντάται ειδικότερα στα βόρεια προάστια της πόλης όπου οι μαζικές δεντροφυτεύσεις κρίνονται απολύτως απαραίτητες καθώς η βροχή δεν επιβραδύνεται ούτε συγκρατείται στο έδαφος σε καμία περίπτωση. Με αυτό τον τρόπο, το νερό καταλήγει στα ποτάμια με μεγαλύτερη συχνότητα, τα οποία με την σειρά τους καταλήγουν εντός των δρόμων της πόλης καθώς σε αρκετά σημεία τα ποτάμια είτε είναι κλειστά από μπάζα ή περιορισμένα λόγω της οικιστικής ανάπτυξης.
Όσο αφορά τώρα το αστικό πράσινο, ενδεικτικά αναφέρω ένα παράδειγμα κεντρικού δρόμου χωρίς καθόλου δέντρα: Καινούργιος δρόμος Νέου Νοσοκομείου – My Mall. Δρόμος μήκους 10 Km με 4 κυκλικούς κόμβους, με 4 λωρίδες κατεύθυνσης, με νησίδες στην μέση, με πεζοδρόμια και ποδηλατοδρόμο αλλά χωρίς μισό δέντρο. Λίγο πιο δίπλα σε κοντινή απόσταση, η “επένδυση του αιώνα”, το καζίνο Λεμεσού, ξεριζώνει ώριμα εσπεριδοειδή δέντρα για σκοπούς ανάπτυξης. Τα δέντρα αυτά, αντί να καταστρέφονταν θα μπορούσαμε να τα μεταφέραμε με κάποιο μηχάνημα για μεταφύτευση σε άλλες θέσεις όπως τις άδειες νησίδες, τους κυκλικούς κόμβους του καινούργιου δρόμου ή σε άλλη περιοχή. Εκτός του ότι θα γλιτώναμε χρόνο και χρήμα, τα ώριμα εσπεριδοειδή δέντρα, θα μπορούσαν άμεσα να μας παρέχουν “τις υπηρεσίες τους”. Απορροφούν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, μειώνουν την ηχορύπανση και επιβραδύνουν κάπως την πτώση του νερού στο έδαφος συγκριτικά καλύτερα από ένα νεαρό δέντρο. Επίσης είναι πιο ανθεκτικά στις παρενέργειες της κλιματικής αλλαγής και την άνοδο της θερμοκρασίας. Έχουμε στα αλήθεια την πολυτέλεια να ξεριζώνουμε ώριμα δέντρα στο απόγειο της κλιματικής αλλαγής;
Είναι σε αυτό το σημείο ακριβώς που μπαίνει στο παιχνίδι του επιστημονικού κόσμου και η ορολογία του Green Infrastructure, το οποίο έχει ως σκοπό να παρέχει μια ολιστική λύση του προβλήματος σε συγκερασμό με το Gray Infrastructure. Φυσικά, η οδός της πράσινης-φιλικής προς το περιβάλλον λύση, είναι πολύ πιο φθηνότερη από την λύση της αναβάθμισης των σωλήνων του αποχετευτικού συστήματος. Διαφορετικό θα στοιχίσει να φυτέψεις 1 εκ. δέντρα συγκριτικά με το να κάνεις μια μερική αναβάθμιση του αποχετευτικού. Μακροπρόθεσμα όμως, διαφορετικά θα σε αποζημιώσει το δέντρο δημιουργώντας ένα μικρό δάσος και έτσι μακροπρόθεσμα θεωρείται σαφώς ποιοτικότερη η πράσινη ανάπτυξη με πολλαπλά οφέλη τόσο για το περιβάλλον όσο και για τον άνθρωπο.
Μερικές λύσεις της φιλοσοφίας του Green Infrastructure και τις ολιστικής θεώρησης των πραγμάτων θα μπορούσαν να είναι οι ακόλουθες:
▪Θα πρέπει με συγκεκριμένο πλάνο να πραγματοποιηθούν άμεσα μαζικές δεντροφυτεύσεις στα βόρεια προάστια της Λεμεσού με απώτερο σκοπό να αυξηθεί η απορρόφηση νερού στο εδάφους και παράλληλα να μειωθεί η ροή του νερού προς την πόλη.
▪ Εντός της πόλης, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μια έρευνα από το ΤΕΠΑΚ σε συνεργασία με τον Δήμο αλλά και το γεωπονικό τμήμα της σχολής και να εξεταστεί το σενάριο να δημιουργηθούν πράσινες ταράτσες τουλάχιστον στα κυβερνητικά κτήρια και όπου αλλού υπάρχει περιθώριο. Οι πράσινες στέγες παρέχουν μια καταπράσινη όαση για πουλιά, πεταλούδες και τους ανθρώπους που έχουν πρόσβαση σε αυτά. Παρέχοντας ένα επιπλέον στρώμα μόνωσης σε ένα σπίτι ή κτίριο, οι πράσινες στέγες κόβουν τη χρήση και το κόστος ενέργειας που σχετίζεται με την ψύξη και τη θέρμανση. Μια συμβατικά σκοτεινή στέγη ψήνει βασικά σε μια καυτή καλοκαιρινή μέρα (μεταδίδοντας τη θερμότητα που απορροφά στο κτίριο παρακάτω), μια πράσινη οροφή μπορεί να παραμείνει πιο δροσερή από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος γύρω από αυτήν. Για ένα διώροφο κτίριο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του μέσου ημερήσιου κόστους ψύξης άνω του 75%. Το να διατηρείτε δροσερό δημιουργεί και άλλα πλεονεκτήματα: Σύμφωνα με μια μελέτη, η κάλυψη του μισού διαθέσιμου χώρου οροφής στο Τορόντο σε πράσινες στέγες θα μείωνε τις θερμοκρασίες του ατμοσφαιρικού αέρα σε όλη την πόλη έως και 3,8 ° F. Οι πράσινες στέγες περιορίζουν τη βροχή και τη ρύπανση του άνθρακα ενώ υπολογίζεται πως κάπου μεταξύ 40 και 80 τοις εκατό του συνολικού όγκου βροχής που πέφτει στις πράσινες στέγες μπορεί να διατηρηθεί. Επιπλέον, το νερό που αποδεσμεύεται από μια πράσινη στέγη απελευθερώνεται αργά, μειώνοντας την ποσότητα απορροής που εκτοξεύεται σε μια λεκάνη απορροής ταυτόχρονα, η οποία περιορίζει τις πλημμύρες και τη διάβρωση. Η βλάστηση που βρίσκεται στις πράσινες στέγες συλλαμβάνει επίσης CO2, το οποίο αποθηκεύεται σε φυτά και έδαφος
▪ Έρευνα-καινοτομία-προτάσεις για μπλε στέγες (blue roofs): Oι μπλε στέγες συλλέγουν και αποθηκεύουν βροχοπτώσεις για να επιβραδύνουν την εισροή απορροής στα συστήματα αποχέτευσης. Χρησιμοποιούν δεξαμενές, λεκάνες ή δίσκους κράτησης για να συλλέξουν τα νερά των καταιγίδων πριν το στραγγίσουν με ελεγχόμενο ρυθμό σε υπονόμους ή υδάτινες οδούς. Εκτός από τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων, οι μπλε στέγες μπορούν να μειώσουν το φαινόμενο της αστικής θερμότητας στο νησί όταν συνδυάζονται με ανοιχτόχρωμα ή αντανακλαστικά υλικά οροφής, καθώς και εξοικονόμηση ενέργειας με τη μορφή μειωμένων δαπανών ψύξης. Το νερό από μια μπλε οροφή μπορεί επίσης να επαναχρησιμοποιηθεί. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε και πάλι να εμπλακεί ενεργά το ΤΕΠΑΚ και να εξεταστεί το ενδεχόμενο να μπουν υδρορροές σε ταράτσες με μεγάλη επιφάνεια και αυτό το νερό να αποθηκεύεται σε μεγάλα ντεπόζιτα αντί να καταλήγει στο δρόμο. Συνεργεία του Δήμου Λεμεσού που είναι υπεύθυνα για την συντήρηση πρασίνου, θα μπορούσαν να αντλήσουν αυτό το νερό και να το χρησιμοποιήσουν για τις καλοκαιρινές τους ανάγκες σε πότισμα. Με αυτό τον τρόπο εξοικονομεί λεφτά και ο Δήμος αλλά και ο φορολογούμενος πολίτης.
▪ Θα μπορούσαν επίσης να δοθούν κίνητρα σε ιδιώτες και ιδιωτικές κατοικίες για εγκατάσταση δικών τους υδρορροών με περιθώριο αποθήκευσης σε δικά τους ντεπόζιτα χρήσης. Ακόμη και λίγες ίντσες βροχής που πέφτουν σε ένα σπίτι μπορεί να οδηγήσει σε χιλιάδες γαλόνια απορροής των ομβρίων υδάτων. Αυτή η πρακτική έχει ως σκοπό να συγκρατούν το νερό για μελλοντική χρήση ενώ παράλληλα θα δίνουν και το περιθώριο στο αποχετευτικό σύστημα να αντιδράει καλύτερα στις αυξημένες ποσότητες βροχής. Τους καλοκαιρινούς μήνες, τα βαρέλια βροχής μπορούν να σώσουν τους ιδιοκτήτες σπιτιού έως και 1.300 γαλόνια νερού. Η πρακτική αυτή μπορεί επίσης να μειώσει σημαντικά την ποσότητα των ομβρίων υδάτων που πρέπει να διαχειριστούν οι δήμοι.
Mια άλλη αφενός καινοτόμος και αφετέρου πανέξυπνη ιδέα, είναι οι δημιουργία των λεγόμενων “διαπεραστικών πεζοδρομίων” (Permeable Pavement). Πρόκειται για τεχνοτροπία κατασκευής πεζοδρομίων τα οποία είναι φτιαγμένα από υλικό το οποίο επιτρέπει την απορροή νερού στο έδαφος, όπως ακριβώς λειτουργούσαν τα παλιά πλακόστρωτα γραφικά μονοπάτια των χωριών μας. Τα πλακόστρωτα μονοπάτια είναι φτιαγμένα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε το έδαφος να “αναπνέει” και να μπορεί ταυτόχρονα να απορροφάει νερό. Αντίθετα, το μπετόν και το μαζούτ δεν απορροφάνε καθόλου νερό. Μπείτε στον κόπο και ψάξτε στο διαδίκτυο την τεχνική permeable pavement και θα εκπλαγείτε.
Τέλος μέσα στα πλαίσια του ενεργού πολίτης θα πρέπει να εμπλουτιστούν οι ομάδες εργασίας, οι οποίες είναι υπεύθυνες να ελέγχουν-καθαρίζουν τα φρεάτια της περιοχής τους, πριν ακόμη έρθουν οι βροχές. Ο Δήμος θα μπορούσε ενδεχομένως να δώσει κάποια κίνητρα για τον εμπλουτισμό αυτών των ομάδων όπως για παράδειγμα την φοροαπαλλαγή από το κόμιστρο για σκύβαλα η κάτι αντίστοιχο.
Αυτές είναι μερικές από τις πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες πίσω από την ολιστική φιλοσοφία του Green Infrastructure. Οι λύσεις αυτές θα βελτιώσουν αισθητά την ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης και θα αναβαθμίσουν σημαντικά το αστικό τοπίο. Όπως έχω αναφέρει και πριν, οι λύσεις αυτές προϋποθέτουν υπομονή, πλάνο διαχείρισης, όραμα, επιμονή και συνειδητή προσπάθεια.
Για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα σχετικά με το Green Infrastructure παραθέτω σχετικούς συνδέσμους:
https://www.nrdc.org/stories/green-infrastructure-how-manage-water-sustainable-way
https://www.epa.gov/npdes/combined-sewer-overflows-csos
https://www.infrastructurereportcard.org/wp-content/uploads/2017/01/Wastewater-Final.pdf
https://vancouver.ca/home-property-development/city-wide-integrated-stormwater-management-plan.aspx?fbclid=IwAR3Jkhy0M_gIvtm3SLHeLDcSk-O_TpBUSJqq9mj6Z7tt6F0hC8vOS1Esygo
https://vancouver.ca/files/cov/rain-city-strategy.pdf