Η Νadia Babych κάνει σκοπιά σε ένα σημείο ελέγχου κοντά στην πόλη Zolote στην ανατολική Ουκρανία – μια ασταθή περιοχή, από τις πρώτες που βρέθηκαν στο στόχαστρο της Ρωσίας. Τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής.
Η στρατιώτης είναι μητέρα δύο παιδιών και απολύτως συνειδητοποιημένη ως προς το τι διακυβεύεται με την εισβολή της Ρωσίας στη χώρα της.
«Είμαστε εδώ για να προστατεύσουμε τη χώρα μας, τις οικογένειές μας», λέει.
Γυναίκες – ένστολες και μη – έπαιξαν κεντρικό ρόλο στις προσπάθειες αντιμετώπισης της ρωσικής επιθετικότητας από το 2014, όταν η Μόσχα αποφάσισε να προσαρτήσει την Κριμαία και έδωσε την υποστήριξή της στους αυτονομιστές στην περιοχή του Ντονμπάς.
Οι γυναίκες αποτελούν πλέον σχεδόν το 10% των ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων, υπηρετούν μαζί με άνδρες σε θέσεις μάχης και διασφαλίζονται με «ίσα δικαιώματα» με τους άνδρες ομολόγους τους, βάσει νόμου του 2018. Από το 2019, έχουν τη δυνατότητα να σπουδάζουν σε στρατιωτικές σχολές για να επιτύχουν υψηλότερους βαθμούς.
Όπως εξηγούν, γυναίκες στρατιώτες της Ουκρανίας σήμερα, “πέρασαν οι εποχές που μια γυναίκα χειριζόταν εκτοξευτήρα πυραύλων, αλλά αναγραφόταν ως γιατρός στα χαρτιά της, επειδή οι κανόνες της σοβιετικής εποχής εμπόδιζαν μια γυναίκα να παίξει ρόλους που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την αναπαραγωγική της υγεία”…
Οι παραδοσιακοί κανόνες φύλου στο πρώην σοβιετικό έθνος έχουν κλονιστεί χάρη στις νεαρές γυναίκες που πολέμησαν, συχνά ως εθελόντριες, ενάντια στη Ρωσία. Τόσο πολύ, που ακόμα και βετεράνοι πολέμου LGBT εμφανίστηκαν με θάρρος από τις σκιές που τους είχαν αναγκάσει να ζουν και να εργάζονται, ζητώντας αναγνώριση και υποστήριξη για όσους εξακολουθούν να υπηρετούν.
Η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία έχει αναγκάσει περίπου 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και κατέστρεψε την οικονομία σε πόλεις και χωριά που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
Στο Zolote, όπου οι αυτονομιστές που υποστηρίζονται από τη Ρωσία ελέγχουν ένα τμήμα της πόλης των 13.000 κατοίκων, ο στρατός είναι ένας από τους λίγους αξιόπιστους “εργοδότες” της πόλης. Η Babych που επιστρατεύτηκε το 2017, περιγράφει τους άνδρες συντρόφους της στη συνοριακή φρουρά ως «απολύτως αλληλέγγυους» απέναντί της.
«Είναι εντάξει τα πράγματα εδώ. Οι συνάδελφοι με αντιμετωπίζουν ισότιμα, ακριβώς όπως θα συμπεριφέρονταν σε έναν άντρα συνάδελφο τους στη σκοπιά. Δεν υπάρχει ούτε φόβος ούτε διάκριση», λέει.
Την τελευταία 5ετία η Babych έφτασε στο βαθμό του κατώτερου λοχία και απέκτησε μια δεύτερη κόρη. Θεωρεί ότι το κίνητρό της για να υπηρετήσει δεν διαφέρει από αυτό των ανδρών στρατιωτών. «Οι γυναίκες έχουν τους ίδιους λόγους με τους άνδρες για να ενταχθούν», λέει. «Θέλουμε να κρατήσουμε την Ουκρανία ελεύθερη».
Ο στρατός της Ουκρανίας παραχώρησε στις γυναίκες το δικαίωμα να πολεμούν σε θέσεις μάχης το 2016. Πριν από αυτό, μπορούσαν να εργαστούν ως νοσοκόμες, γραμματείς, μοδίστρες και μαγείρισσες, αν και στην πραγματικότητα συχνά αναλάμβαναν ευθύνες που προορίζονταν για άνδρες χωρίς όμως να πιστώνονται και τα σχετικά οφέλη, μισθολογικά και ιεραρχικά.
Η αλλαγή πολιτικής ήρθε χάρη σε προσπάθειες λόμπι από γυναίκες βετεράνους όπως η Olena Bilozerska, μια σκοπεύτρια που υπηρέτησε ως εθελόντρια σε πολλά από τα hotspots της ανατολικής Ουκρανίας μεταξύ 2014 και 2016.
«Τα πρώτα δύο χρόνια του πολέμου, οι μαχητές στην πρώτη γραμμή εξεπλάγησαν όταν είδαν μια γυναίκα στρατιώτη», λέει η Bilozerska, η οποία υπήρξε και το κεντρικό πρόσωπο στο ντοκιμαντέρ, «Invisible Battalion», που πυροδότησε μια ευρύτερη συζήτηση για τον ρόλο των γυναικών στον στρατό και τις ανάγκες των βετεράνων γυναικών.
Η Bilozerska ανέπτυξε τις δεξιότητες της στα όπλα, με εξάσκηση στα δάση του Κιέβου. Την εκπαίδευσε ο σύζυγός της, ένας βετεράνος του στρατού που προέβλεψε τη σύγκρουση με τη Ρωσία μια δεκαετία νωρίτερα. Την πρώτη φορά που εμφανίστηκε στο μέτωπο, οι άντρες συνάδελφοί της αναρωτήθηκαν αν ήταν γιατρός ή νοσοκόμα. Σήμερα η φήμη της προηγείται και την κάνει τακτικό στόχο των ρωσικών τρολ στο διαδίκτυο.
«Όλοι συνήθισαν τις γυναίκες μαχήτριες στην πρώτη γραμμή», λέει η Bilozerska, η οποία συνέχισε να εκπαιδεύεται ως στρατιωτικός και διοικούσε μια διμοιρία αυτοπροωθούμενων του πυροβολικού στο Ντόνετσκ για δύο χρόνια. “Είναι φυσιολογικό”, εξηγεί.
Η ίδια αποδίδει τη σημαντική συμμετοχή των εθελοντών στην πολεμική προσπάθεια κατά της Ρωσίας για την έναρξη μιας αλλαγής στον πολιτισμό και την κουλτούρα του ουκρανικού στρατεύματος. Οι εθελοντές μαχητές, σε αντίθεση με τους στρατιώτες που υπηρετούσαν με σύμβαση, υπηρέτησαν στην πρώτη γραμμή από επιλογή και οι διοικητές ήθελαν να κρατήσουν όσους επιδείκνυαν υψηλές δεξιότητες και κίνητρα, ανεξάρτητα από το φύλο τους.
«Στα εθελοντικά τάγματα, κάθε μαχητής είναι ελεύθερος», λέει. «Κάθε διοικητής ήξερε, ότι αν έχει μια γυναίκα μαχήτρια που θέλει να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή και δεν το επιτρέψει, θα χάσει έναν μαχητή με μεγάλο κίνητρο και αυτή (σ.σ.: η στρατιώτης) θα πάει σε άλλη μονάδα. Αν ένα κορίτσι ή μια γυναίκα θέλει να πολεμήσει, θα παλέψει».
Η Ντάρια, με το παρατσούκλι «Ντάσα», είναι μία από τις έξι γυναίκες μεταξύ 30 ανδρών που υπηρετούν σε ένα στρατιωτικό κέντρο εκπαίδευσης στη Ντέσνα, στη βόρεια Ουκρανία. Πιέζει με όλες της τις δυνάμεις τους ανωτέρους της για μια αλλαγή στα έμφυλα δεδομένα της πρώτης γραμμής, αλλά, όπως λέει, δεν έχει καταφέρει όσα θα ήθελε.
«Έχουμε ακόμη προβλήματα με αυτό. Μερικές φορές συναντάμε ακόμα και διαμαρτυρίες από τους διοικητές μας που δεν “βλέπουν” τις γυναίκες σε όλο αυτό, στα ανώτερα ιεραρχικά στρώματα του στρατού, τουλάχιστον». Τα στερεότυπα επιμένουν, λοιπόν, παρά την όποια φαινομενική πρόοδο.
«Το πιο κοινό στερεότυπο είναι ότι οι γυναίκες είναι αδύναμες και χρειάζονται ειδική μεταχείριση», προσθέτει η Ντάρια, η οποία ζήτησε να μην γίνει γνωστό το επώνυμό της, προκειμένου να προστατευθεί η ιδιωτικότητά της.
«Όταν είσαι γυναίκα, δεν μπορείς να είσαι αδύναμη! Υπάρχει ένα στερεότυπο ότι αν ένας άντρας τα παρατάει, τα παρατάει γιατί αυτό για το οποίο παλεύει είναι ανέφικτο. Αν μια γυναίκα τα παρατάει, τα παρατάει επειδή είναι γυναίκα!», εξηγεί.
Όμως, είναι γεγονός ότι η νοοτροπία αλλάζει έστω και με χαρακτηριστική καθυστέρηση.
«Ο στρατός εξακολουθεί να μην είναι ένα αποδεκτό περιβάλλον για τις γυναίκες λόγω σεξιστικών συμπεριφορών, σεξουαλικής παρενόχλησης και περιστατικών βιασμού», λέει η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Olena Shevchenko.
«[Για] τα LGBTI [άτομα] δεν είναι ακόμα δυνατό να κάνουν coming out κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Προτιμούν να προχωρήσουν σε αυτό το βήμα μετά, αφού συνταξιοδοτηθούν ή ολοκληρωθεί η θητεία. Και πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να τους απαρνηθούν και να τους απορρίψουν όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που ήταν η οικογένειά τους, οι φίλοι τους, οι ανώτεροι στο στράτευμα. Όλοι!».
Ο Viktor Pylypenko, ο οποίος πολέμησε στο τάγμα Donbass, έκανε coming out μέσω μίας έκθεσης φωτογραφίας το 2018.
Προέρχεται από στρατιωτική οικογένεια και ηγείται μιας οργάνωσης βετεράνων για μέλη της LGBT κοινότητας που αριθμεί περίπου 2.000 μέλη στο Facebook.
«Οι στρατιωτικοί στην εποχή της Σοβιετικής Ένωσης δεν ήταν καθόλου ανοιχτοί στους ομοφυλόφιλους, οπότε ήταν σοκ για τον πατέρα μου όταν αποκάλυψα τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό», λέει ο κ. Pylypenko που αποστρατεύτηκε το 2016. «Στην κομμουνιστική εποχή, το να είσαι ομοφυλόφιλος ήταν μια εγκληματική πράξη. Θα μπορούσαν να σε βάλουν φυλακή για αυτό».
Οι Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις δεν απαγορεύουν στους γκέι ή στις λεσβίες να υπηρετούν, σημειώνει, αλλά τα τρανς άτομα αποκλείονται για ψυχολογικούς λόγους.
«Συνολικά, η στάση της κοινωνίας απέναντί μας έχει γίνει πιο ήπια», λέει η Victoria Didukh, μια τρανς γυναίκα, βετεράνος του ουκρανικού στρατού που πλέον έχει αποστρατευθεί.
«Αλλά φυσικά υπάρχουν άνθρωποι που μας λένε άρρωστους. Είναι οδυνηρό και λυπηρό. Όταν υπέγραψα τη σύμβασή μου στον ουκρανικό στρατό, το όραμά του ήταν να προστατεύσω την πατρίδα μου– όχι μόνο τα τετραγωνικά της μέτρα, αλλά και τον πληθυσμό της, τους ανθρώπους της. Τώρα μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους θα ήταν έτοιμοι να με σκοτώσουν μόνο και μόνο επειδή είμαι αυτό που είμαι», λέει η ίδια, πραγματικά αποκαρδιωμένη.
Φυσικά, υπάρχουν και οι παντρεμένοι που μάχονται στην πρώτη γραμμή, ζευγάρια με παιδιά που δίνουν διπλές μάχες, στο πεδίο της μάχης και στο πεδίο της οικογένειας, εκεί όπου πρέπει να συγκρατούν τις ακραίες φωνές και να παλεύουν με τα στερεότυπα.
Ο Αντρέι Βιτάλιοβιτς και η σύζυγός του, Παυλίνα, γονείς ενός κοριτσιού, πέρασαν και οι δύο χρόνο στα χαρακώματα και από ξεχωριστές μονάδες, κατά τη διάρκεια του οκταετούς πολέμου. Ο αυξανόμενος αριθμός Ουκρανών γυναικών με στολή έχει ως αποτέλεσμα περισσότερα παντρεμένα ζευγάρια να υπηρετούν μαζί στην πρώτη γραμμή!
«Δεν είναι πρόβλημα να έχεις γυναίκες στο στρατό», λέει ο κ. Vitaliovych, κατώτερος λοχίας στην 24η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία που έχει αναπτυχθεί στο Zolote. «Τις έχουμε ανάγκη».
Κι αυτή η ανάγκη έχει ανακύψει εντονότερη τις τελευταίες ημέρες, με τις αυτονομιστικές δυνάμεις να βομβαρδίζουν δεκάδες ουκρανικές στρατιωτικές θέσεις και πολιτικούς στόχους κατά μήκος του μετώπου…
«Αν ήμασταν σε συνθήκες ειρήνης, όντως, μπορεί να δήλωνα ότι οι γυναίκες δεν χρειάζεται να είναι στρατιώτες γιατί υπάρχουν αρκετοί άντρες που θα μπορούσαν να φροντίσουν για τα πάντα», λέει ο λοχίας Vitaliovych. «Όμως έχουμε πόλεμο, επομένως είναι σημαντικό για όλους τους Ουκρανούς –άντρες, γυναίκες, όλους– να διασφαλίσουν ότι η χώρα μας υπερασπίζεται. Από όλους».