Του Πέτρου Κλεάνθους*
Η κοινωνιολογική θεώρηση των πόλεων
Η θεώρηση των πόλεων μέσα από την οπτική της κοινωνικής επιστήμης είναι κάτι που δυστυχώς παραλείπεται σε συζητήσεις που αφορούν το παρόν και το μέλλον τους. Συχνότερα οι εισηγήσεις που κατατίθενται περιλαμβάνουν τη διόρθωση προβλημάτων και την κατασκευή έργων λαμβάνοντας υπόψη, ναι μεν, διάφορους παράγοντες, αφήνοντας όμως εκτός κάποιους άλλους, όπως είναι η συμμετοχή, η κουλτούρα, οι ανθρώπινες σχέσεις και η αποξένωση.
Προϊδεάζοντας τα όσα θα ακολουθήσουν ξεκινώ λέγοντας ότι μια πόλη είναι ένας ζωντανός οργανισμός, σε πλήρη λειτουργία ακόμα και όταν νοσεί.
Η πόλη ως ζωνταντός οργανισμός
Η πόλη είναι οι άνθρωποι της αλλά όχι με την έννοια ενός συνόλου ατόμων που ενεργούν για τον εαυτό τους. Αυτό δεν αποτελεί πόλη αλλά ένα χωρικό σύνολο αποτελούμενο από περιχαρακωμένα «κουβούκλια». Βασική προϋπόθεση της ύπαρξης αυτού που ονομάζουμε πόλη είναι να υπάρχει κοινωνική οργάνωση, δηλαδή να υπάρχουν αναπτυγμένες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Η δυναμική ενέργεια της πόλης ισούται με πολύ περισσότερο από την αθροιστική ενέργεια των κατοίκων της. Αυτή η υπεραξία, βασίζεται σε μια έννοια που οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν ως «Κοινωνικό Κεφάλαιο». Πρόκειται για μια έννοια που συμπυκνώνει τις κοινωνικές νόρμες, την εμπιστοσύνη, τις οικονομικές σχέσεις, τη φιλία, τη συγγένεια, τις σχέσεις που αναπτύσσονται με βάση κοινές πεποιθήσεις και ενδιαφέροντα.
Βασική προϋπόθεση της ύπαρξης αυτού που ονομάζουμε πόλη είναι να υπάρχει κοινωνική οργάνωση, δηλαδή να υπάρχουν αναπτυγμένες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
«Κοινωνικό Κεφάλαιο»
Ο Εθελοντισμός, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι θρησκευτικοί όμιλοι, οι οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και διάφορες άλλες αναπτύσσουν δράσεις και συνεργασίες που προάγουν την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή προς την κατεύθυνση της επίλυσης προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο το κοινωνικό κεφάλαιο της κάθε πόλης επενεργεί ωφελιμιστικά στην βελτίωση της ποιότητας ζωής και στην ανάπτυξη της.
Αστική κουλτούρα
Μια άλλη έννοια, εξίσου σημαντική αν όχι σημαντικότερη αφού αποτελεί εν πολλοίς προϋπόθεση για την ανάπτυξη του «κεφαλαίου» σε μια πόλη, είναι αυτή της «αστικής κουλτούρας». Προς αποφυγή λεκτικού μπερδέματος, δεν αναφέρομαι στην κουλτούρα της αστικής τάξης, της ανώτερης κοινωνικής τάξης στα πλαίσια του καπιταλιστικού οικοδομήματος, αλλά στην κουλτούρα των ανθρώπων που ζουν στο «άστυ», την πόλη.
Πρόκειται ουσιαστικά για την ενσωμάτωση στα ήθη και την καθημερινή ζωή της πόλης, όλων των ανθρώπων και ομάδων που ζουν σε αυτή, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές, πολιτισμικές, φυλετικές ή άλλες διακριτικές τους διαφορές. Το μεγάλο θέμα συζήτησης είναι αφενός το πώς διαμορφώνεται ή εμπεδώνεται η αστική κουλτούρα αλλά και το πόσο σημαντικό για την πόλη είναι η ανάπτυξη μια κοινής κουλτούρας ανάμεσα στους κατοίκους της.
Η αστική κουλτούρα είναι απαραίτητη για την υπαγωγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς στη ζωή της πόλης. Η αγάπη για την πόλη, η συσπείρωση των κατοίκων σε υλικά και άυλα γνωρίσματα της πόλης και η προσπάθεια ικανοποίησης των αναγκών της ζωής στο «άστυ» είναι βασικά γνωρίσματα της αστικής κουλτούρας.
Όταν απέχουν τα σύνολα από την κουλτούρα
Στο βαθμό που αυτή η κουλτούρα είναι ομοιόμορφη για τους κατοίκους μιας πόλης, τόσο αυτή λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη στην διαμόρφωση ενός ενιαίου «κοινωνικού κεφαλαίου» κατ΄ επέκταση στην παραγωγή ενιαίου οφέλους. Αντίθετα όσο κάποια κοινωνικά σύνολα θα απέχουν από αυτή τη διαδικασία, όπως συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό με τις μειονότητες και τους μετανάστες, τόσο η ανάπτυξη θα είναι ανομοιόμορφη ενώ θα δημιουργούνται συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού, αποξένωσης, αποδόμηση κοινωνικών σχέσεων και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Ιδιαίτερα στις σύγχρονες πόλεις του δυτικού πολιτισμού, όπου οι κοινωνικές ανισότητες, απόρροια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, είναι εντονότερες, τα φαινόμενα που αναφέρονται πιο πάνω είναι περισσότερο εμφανή.
Ο ρόλος του Δήμου
Οι Δήμοι ως οι αρχές εξουσίας των πόλεων έχουν ρόλο να παρέχουν όλα τα μέσα που απαιτούνται για να διευκολύνουν την προσαρμογή όλων των κοινωνικών ομάδων στο αστικό γίγνεσθαι. Η ισότιμη, εκ μέρους του Δήμου, μεταχείριση των ανθρώπων και των συνόλων, η προώθηση της συμμετοχής χωρίς αποκλεισμούς και της αμοιβαίας συνεργασίας είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη μιας κοινής κουλτούρας, ενός κοινού αισθήματος ότι η πόλη ανήκει σε όλους και όλοι πρέπει να νοιάζονται για αυτήν.
Η Λεμεσός στο επίκεντρο
Η Λεμεσός είναι μια πόλη που στην πορεία της το χρόνο εξελίσσεται και μετασχηματίζεται.
Στο βαθμό που ο χαρακτήρας των κοινωνικών σχέσεων και οι ανάγκες των ανθρώπων αλλάζουν τα τελευταία χρόνια, αλλάζει μαζί και ο χαρακτήρας της πόλης. Οι οικονομικές επιδράσεις, η μεταναστευτική ροή, η εγκατάλειψη του κέντρου και η συνεχόμενη δόμηση προς τα βόρεια, η άναρχη ανέγερση των ψηλών κτιρίων, η ίδρυση Πανεπιστημίων και η εξέλιξη της σε κέντρο παροχής υπηρεσιών, έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην πόλη.
Η πόλη αναπτύσσεται ανισόρροπα, με την ανάπτυξη επιμέρους κοινωνιών που δραστηριοποιούνται παράλληλα. Ο Δήμος ως θεσμός και η δράση του, δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά από όλους τους ανθρώπους και όλα τα κοινωνικά σύνολα.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν έργα που αποτελούν πρότυπα. Το γραμμικό πάρκο του Γαρύλλη, ο Δημόσιος Κήπος και το πάρκο της Επίχωσης είναι σημεία αναφοράς για την πόλη. Αποτελούν χώρους όπου μπορούν να αναπτυχθούν κοινωνικές σχέσεις ενώ επίσης περιλαμβάνουν χώρους άθλησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά δίνει την αίσθηση της αμοιβαιότητας στην ιδιοκτησία.
Που πρέπει να εστιάσει η Λεμεσός
Τέτοια έργα χρειάζεται η Λεμεσός. Όπως χρειάζονται επίσης έργα εύκολης μετακίνησης εντός της πόλης, πολυθεματικούς χώρους πρασίνου, προγράμματα για την ένταξη των μεταναστών, την ενσωμάτωση των μειονοτήτων και δράσεις που να προάγουν την συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων και των διαφόρων ομάδων προς όφελος της πόλης και της βιώσιμης ανάπτυξης της.
*Πολιτικός επιστήμονας