Γράφει η Δρ. Μαρία Χατζηπαύλου*
Για εμάς που ζούμε στην ντε φάκτο διαιρεμένη Κύπρο για πέραν από πέντε δεκαετίες αντιλαμβανόμαστε αυτό που εννοούσε ο Mathew Nimitz στο απόσπασμα πιο πάνω, δηλαδή την παρατεταμένη και βαθειά ριζωμένη πολιτική και κοινωνική ‘ανωμαλία’ στο νησί μας που συνεχίζεται ως σήμερα χωρίς προοπτική επίλυσης στον πολιτικό ορίζοντα τόσο τοπικά όσο και διεθνώς. Σε αυτό το πρώτο σημείωμα θα μοιραστώ μερικές σκέψεις γιατί θεωρώ ότι το Κυπριακό έχει Φύλο και είναι το ανδρικό.
Ας σκεφτούμε μόνο το περιβάλλον που ζούμε εδώ και δεκαετίες- με εφτά σημαίες να κυματίζουν στο νησί μας, με απαγορευμένες ζώνες και συρματοπλέγματα, με μιλιταριστικές στολές- έξι στρατούς (η εφημερίδα Wall Street, πριν χρόνια έγραψε ότι η Κύπρος είναι η πιο στρατοκρατούμενη περιοχή στο κόσμο σε σχέση με τον πληθυσμό της!).
Επίσης γύρω μας βλέπουμε περισσότερα στρατιωτικά φυλάκια (παρά όμορφα πάρκα να παίζουν τα παιδιά μας) και πολλά μα πάρα πολλά αγάλματα ηρώων ανδρών που έδωσαν την ζωή τους στην παρατεταμένη διένεξη από το 1955 ως πρόσφατα καθώς και οι πιο πολλοί λεωφόροι και δρόμοι να έχουν ονομασίες ηρώων ή αρχιεπισκόπων και πρώην προέδρων. Τέτοιο περιβάλλον μας λέει αρκετά για την έλλειψη μιας κουλτούρας ειρήνης και προετοιμασίας της κοινωνίας μας για την συνύπαρξη και την ομόσπονδη δημοκρατική Κύπρο (δεν θα αναφερθώ εδώ στις αντιπαραθετικές και κυρίαρχες εθνικιστικές αφηγήσεις τόσο από πολιτικούς, εκκλησιαστικούς ηγέτες όσο και από μερικά μέσα επικοινωνίας. Θα το κάνω προσεχώς. Και τι σημαίνει αυτό για τον διπολισμό, οι ‘εμείς και οι άλλοι’).
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παραχθεί μια μεγάλη βιβλιογραφία, ακαδημαϊκές μελέτες και έρευνες που ασχολούνται με την έμφυλη διάσταση των δια-εθνοτικών και διεθνών διενέξεων. Και μετά από 55 χρόνια το αναγνώρισε ομόφωνα και το Συμβούλιο Ασφαλείας, το πιο ανδροκρατούμενο σώμα του ΟΗΕ με το σημαντικό ‘ψήφισμα 1325, Γυναίκες Ειρήνη και Ασφάλεια (2000)’ –ένα μεγάλο επίτευγμα των γυναικείων και φεμινιστικών κινημάτων-το οποίο υιοθέτησε και η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι άνδρες και γυναίκες ως κοινωνικές ομάδες βιώνουν και επηρεάζονται διαφορετικά από τις συνέπειες του πολέμου και τις εθνοτικές συγκρούσεις. Η δε παρατεταμένη κυρίαρχη αφήγηση για το Κυπριακό, ως εθνικό πρόβλημα που είναι ως επί το πλείστον ανδρο-κεντρική και από-κλειστική σήμαινε περιθωριοποίηση για δεκαετίες άλλων κοινωνικών, πολιτισμικών και οικονομικών θεμάτων, όπως και τα γυναικεία ζητήματα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και μεταναστών/τριών, των ατόμων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, και τόσων άλλων.
Αυτό σημαίνει ότι η κυρίαρχη ανδρική εξουσία αποφάσιζε το περιεχόμενο της ατζέντας, δηλαδή τι θεωρούσε ως προτεραιότητα να περιλαμβάνει και τι να αποκλείει. Εξάλλου αν ρίξουμε μια πρόχειρη ματιά στο φύλο και το προφίλ αυτών που δημιούργησαν το Κυπριακό θέμα/πρόβλημα είτε τοπικά ή στις ‘μητέρες πατρίδες’ ως σήμερα, καθώς και ποιοι Κύπριοι διαπραγματευτές και Γενικοί Γραμματείς του ΟΗΕ ή αντιπρόσωποι ή σύμβουλοι του ΟΗΕ ή ειδικοί, για την εξεύρεση λύσης, είναι εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων όλοι άνδρες και ως επί το πλείστον νομικοί.
«Η Κυπριακή διένεξη μετατράπηκε σε μια βιομηχανία.
Ο αριθμός των προσώπων που έχουν αναμειχθεί
για να βρουν λύση υπερβαίνει
τον αριθμό των κατοίκων που ζουν στο νησί»
Τι μας λέει αυτό για την συμμετοχική δημοκρατία, την κοινωνική ανάπτυξη και τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα;
Μήπως το Κυπριακό πρόβλημα αφορά μόνο τους ελίτ άνδρες του νησιού μας; Αυτή η έλλειψη συμπερίληψης της γυναικείας φεμινιστικής προοπτικής τόσο στην ανάλυση του προβλήματος όσο και στην ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων όσο και στην συζήτηση όλων των θεμάτων στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αποτελεί παραβίαση βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων και μιας πληθώρας από σχετικά ψηφίσματα του διεθνούς οργανισμού, Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα Σχέδια Δράσεων από Διεθνή Συνέδρια (πχ Πεκίνο 1995) ή την ‘Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων ενάντια στις Γυναίκες’ (1979).
Οι γυναίκες στις εθνοτικές διενέξεις και στους πολέμους παρουσιάζονται συνήθως ως τα θύματα και οι άνδρες οι ‘γενναίοι, τολμηροί’ στρατιώτες με το ‘ηρωικό ήθος’ και με μια συγκεκριμένη αρρενωπότητα, να πολεμήσουν τον εχθρό και να προστατέψουν τα γυναικόπαιδα και το κράτος. Δηλαδή κατασκευάζεται μια παθητική θηλυκότητα και μια ηγεμονική θαρραλέα αρρενωπότητα. Σκεφτείτε πως τα κράτη ή η κοινωνία αντιμετωπίζει τους άνδρες στρατιώτες που πληγώθηκαν μετά τον πόλεμο και τις γυναίκες κάθε ηλικίας που βιάστηκαν από τον εχθρό. Τις βιασμένες γυναίκες τις θεωρούν ως μια ‘ντροπή’ και τις κρύβουν ή κρύβονται. Η Κύπρος δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Για δεκαετίες οι γυναίκες αυτές ήταν ‘κρυμμένες’ περιθωριοποιημένες ή αν ήταν παντρεμένες υπήρξαν περιπτώσεις που οι σύζυγοι τους ζητούσαν διαζύγιο.
Για δεκαετίες βλέπαμε πάμπολλες φωτογραφίες εργαλειοποίησης και πολιτικοποίησης από το κράτος του γυναικείου πόνου και θλίψης σχετικά με το ανθρωπιστικό δράμα των οικογενειών με αγνοούμενους που για δεκαετίες ζητούσαν το πιο απλό δικαίωμα, να μάθουν τι απόγιναν οι αγαπημένοι τους. Στήνονταν στα οδοφράγματα κρατώντας στο στήθος τους τις φωτογραφίες και ντυμένες στα μαύρα να διερωτούνται, πότε θα εισακουστούν.
Σήμερα καλούνται, αυτές που είναι τυχερές, να τους δοθούν τα οστά για μια πολύ καθυστερημένη κηδεία. Για δεκαετίες το κράτος και πολλά μέσα ενημέρωσης δεν αναφέρονταν στο ίδιο δράμα που και οι Τουρκοκύπριες γυναίκες βίωναν στην αναζήτηση των αγαπημένων τους από το 1958 ως σήμερα.
“The Cyprus conflict has become an industry.
M.NIMITZ, 1997
The number of people
who have gotten involved to solve it
exceeds the number of people living on that island”
Γιατί αυτή η αποσιώπηση;
Μήπως αυτή η αναγνώριση θα μείωνε τη δική μας θυματοποίηση, και θα αποδυνάμωνε τη δαιμονοποίηση του Τούρκου εχθρού; Γιατί άργησε τόσο πολύ; Μήπως δεν εξυπηρετούσε την ‘κυρίαρχη εθνικιστική πολιτική’;
Το έμφυλο πορτρέτο του Κυπριακού συνεχίζεται ένθεν και ένθεν της Πράσινης Γραμμής –της Γραμμής του Αττίλα, τη Νεκρή Ζώνη, τη Γραμμή Kατάπαυσης του πυρός, τη Γραμμή του Αίσχους, κλπ-με την στενή συνεργασία της πατριαρχίας, του εθνικισμού, του μιλιταρισμού και του ηγεμονικού ανδρισμού.
Είναι καιρός να ξανασκεφτούμε το Κυπριακό πέραν από την εθνοτική του διάσταση και να συμπεριλάβουμε και την έμφυλη και τόσες άλλες διαστάσεις αν πραγματικά θέλουμε η διαδικασία διαπραγμάτευσης του Κυπριακού να είναι αντιπροσωπευτική όλων των πολιτών της, (δέστε και εκθέσεις του ΟΗΕ για αυτή την έκκληση), να είναι πλουραλιστική, και η ειρήνη και ασφάλεια στο νησί μας να αφορά όλες και όλους μας. Αυτό θα μας βοηθήσει να αναθεωρήσουμε το πώς λειτουργεί η δημοκρατία στο τόπο μας, το τι σημαίνει Πολιτική μέσα και από μια γυναικεία ματιά και το πώς κατανέμεται η εξουσία και ποιοι λαμβάνουν τις αποφάσεις, και τέλος τι σημαίνει ισότητα των φύλων στην καθημερινότητα μας.
*Ακαδημαϊκός, φεμινίστρια, ακτιβίστρια της ειρήνης και conflict resolution
Ο Mathew Nimitz Αμερικάνος διπλωμάτης ήρθε στη Κύπρο και γνώριζε καλά το Κυπριακό. Μίλησε σε πάνελ στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον στην Αμερική, όπου ήμουν και εγώ καλεσμένη το 1997.
Σχετική επιλεκτική Βιβλιογραφία
Nira Yuval-Davis and Floya Anthias (eds) Women, Nation, State. New York Macmillan ,1989.
Cynthia Cockburn, The Line : Women, Partition and the Gender Order in Cyprus., London:Zed Books 2004. (Μεταφράστηκε στα Ελληνικά Η Γραμμή-εκδ. Μεταίχμιο).
Olga Maya Demetriou, Refugeehood and the Post Conflict Subject, Reconsidering Minor Losses. SUNY Press, State University of New York Press.2018
Maria Hadjipavlou, ‘No Permission to Cross: Cypriot Women’s Dialogue across the Divide’. In Gender, Peace and Culture: A Journal of Feminist Geography, 13 August, 4, 2006 pp.329-51.
Maria Hadjipavlou, Women and Change in Cyprus Feminisms, Gender in Conflict. I.B. Tauris 2010.
Seema Shekhawat,(ed), Gender, Conflict, Peace and UNSC Resolution 1325. Lexinghton Books , 2018.
Nayia Kamenou, ‘Feminism in Cyprus: Women’s Agency, Gender and Peace in the Shadow of Nationalism’. In International Feminist Journal of Politics, Nov. 2019, pp.359-381.
Women’s Peace in Cyprus: Recommendations of the Gender Advisory Team (GAT) on implementing UNSCR1325 Provisions on Women, Peace and Security. PRIO Center Cyprus 2012. www. Prio. no/Cyprus.