Του Θοδωρή Ρακόπουλου*
Η Κύπρος είναι μακράν το μικρότερο διχασμένο νησί στον κόσμο και το μόνο νησί παγκοσμίως που μοιράζεται σε περισσότερες από δύο χώρες – με την εξαίρεση του τεράστιου νησιού του Βόρνεο (80 φορές το μέγεθος της Κύπρου). Επίσης, αποτελεί μοναδικό γεγονός ότι οι κρατικές οντότητες που λειτουργούν στην Κύπρο, είναι είτε ανεσταλμένες ή ελλιπείς και μη αναγνωρισμένες (η ΚΔ και τα κατεχόμενα), είτε ακόμα και στρατιωτικά αποικιακά απομεινάρια (οι Περιοχές των Κυρίαρχων Βάσεων του Ηνωμένου Βασιλείου).
Αυτή η κατάσταση, περιπλέκει αυτό που «φαίνεται μόνο φυσικό», όπως μου είπαν στην έρευνά μου Κύπριοι και στις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής, δηλαδή «να ζήσουμε μαζί στο ίδιο μικρό νησί».
Από αυτή την άποψη, ο δικοινοτισμός θεωρήθηκε και θεωρείται θεσμικά και συναισθηματικά ο λογικός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει το νησί για το μέλλον του, το «φυσικό» πράγμα που πρέπει να κάνουμε όλοι για την Κύπρο – το ακριβώς αντίθετο δηλαδή από την καταστροφική λογική των δύο κρατών.
Αυτός ο «λογικός δρόμος» αμφισβητείται από το θυμικό κάποιων, όπως θα εξηγήσω μέσα από ένα εθνογραφικό σύντομο χρονογράφημα, το οποίο στους περισσότερους αναγνώστες θα φανεί πολύ γνώριμο.
Είκοσι χρόνια πριν, ενώ ήμουν φοιτητής Νομικής στη Θεσσαλονίκη, υπήρχε ένα ετήσιο ανεπίσημο, αν και πολύ ζωντανό, πολιτικό τελετουργικό μεταξύ ελληνοκυπρίων φοιτητών σε αυτό το μεγάλο Πανεπιστήμιο των 80.000 φοιτητών. Κάθε 15 Νοεμβρίου γίνονταν επίσημες πορείες των ελληνοκυπριακών φοιτητικών ομάδων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, για να διαμαρτυρηθούν για την επέτειο της μονομερούς διακήρυξης της ανεξαρτησίας της «ΤΔΒΚ» το 1983 στο Βορρά του νησιού – μια διακήρυξη που οι Τ/Κ εορτάζουν ακόμα, αλλά που αποδοκιμάστηκε από τον ΟΗΕ.
Η πορεία ξεκινά από το Πανεπιστήμιο (η πανεπιστημιούπολη βρίσκεται στο κέντρο της πόλης), με κατεύθυνση προς το κοντινό Προξενείο της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το Προξενείο είναι ένα καλά φυλαγμένο ιστορικό κτίριο, που προσελκύει τώρα πολλούς Τούρκους τουρίστες, καθώς στεγάζεται εκεί όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.
Ως εκ τούτου, κάθε χρόνο στις 15 Νοεμβρίου, διαφορετικές πολιτικές ομάδες που εκπροσωπούν διαφορετικά πολιτικά κόμματα συναντιόντοσαν μπροστά στο Προξενείο όπου οι πορείες συγχωνευόντουσαν σε μια μεγάλη διαδήλωση.
Το θέμα για καθεμιά ομάδα, σε τέτοιες πορείες, είναι να υψώσει μια ηγεμονική φωνή έναντι των άλλων και να καταφέρει να σηματοδοτήσει την πορεία με το δικό της σύστημα πεποιθήσεων. Τα κύρια αξιώματα είναι δύο, απολύτως γνώριμα στους Ε/Κ και εντελώς αντίθετα μεταξύ τους: από τη μία, «Η Κύπρος είναι ελληνική», ψάλλουν φοιτητές εθνικιστικών πεποιθήσεων, που εκπροσωπούν την Πρωτοπορία, καθώς και την τότε περιώνυμη εθνικιστική ΠΕΟΦ, ακροδεξιά ομάδα τώρα σε μεγάλο βαθμό ανενεργή. Η ιδέα πίσω από το αξίωμα είναι προφανώς εθνικιστική, αλλά είναι επίσης μια έκφραση αυτού που στην κυπριακή κοινωνία ονομάζεται «απορριπτισμός», η πρακτική της απόρριψης οποιωνδήποτε προτάσεων για επανένωση της Κύπρου υπό μια κοινή διοίκηση.
Η απάντηση στους εθνικιστές ήταν: «Η Κύπρος ανήκει στον λαό της». Είναι μια φράση που φώναζαν οι αριστεροί της Προοδευτικής, αντιμετωπίζοντας τους εθνικιστές που συμπορεύονταν μαζί τους.
Εδώ, «ο λαός» στον οποίο ανήκει η Κύπρος είναι εξίσου Ε/Κ και Τ/Κ και άνθρωποι από τις μικρότερες κοινότητες του νησιού (Αρμένιοι, Λατίνοι και Μαρωνίτες). Αυτό που συνέβαινε τελικά, κάθε χρονιά, σχεδόν σαν τμήμα του τελετουργικού και συνήθως μετά από λιγότερο από μισή ώρα αγωνιστικών και ανταγωνιστικών φωνών και φωνών, ήταν μια εσωτερική ενδοκοινοτική σύγκρουση. Με απλά λόγια, έπεφτε ξύλο.
Πράγματι, αυτές οι ενδοκοινοτικές εντάσεις έχουν μακρά ιστορική καταγραφή στην Κύπρο και επικεντρώνονται στο μονοπώλιο του κράτους από τους Ε / Κ, αλλά στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη, σε ουδέτερο, αλλά ολισθηρό έδαφος, ξαναζούσαν μια δική τους μικροζωή, ενώ ανύποπτοι Θεσσαλονικείς παρακολουθούσαν τα επεισόδια.
Συνήθως, η βία ξεσπούσε, με μια λεκτική επίθεση («φασιστές» ή «πραξικομηματίες» ήταν μια κλασική ατάκα από την πλευρά της Προοδευτικής, «Τούρκοι» ή οι «προδότες» ήταν η κλασική απάντηση από την άλλη πλευρά, αυτή των εθνικιστών). Οι φωνές γρήγορα κλιμακώνονταν, με γροθιές, κλωτσιές και τα παρόμοια. Τουλάχιστον σε μία περίπτωση που είδα, άνθρωποι νοσηλεύτηκαν με σπασμένες μύτες και δόντια, ακόμη και σπασμένα πλευρά.
Σε αντίθεση με τους παραπάνω δύο πόλους «Η Κύπρος είναι Ελληνική» / «Η Κύπρος ανήκει στο λαό της», συνθήματα διαμετρικά αντίθετα που αποτελούν πράγματι τη διαρθρωτική αντίθεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, υπάρχει ένα κοινό σύνθημα σχεδόν σε όλους. «Τα σύνορά μας είναι στην Κερύνεια» είναι ένα αξίωμα που φυσικοποιεί το κρατικό αποτύπωμα της κυριαρχίας στη γεωγραφία, σχηματίζοντας ένα φανταστικό ενοποιημένο νησί όπου τα σύνορα συμπίπτουν –όπως σε όλα τα άλλα μικρά νησιά του κόσμου– με ένα κράτος. Το λιμάνι της Κερύνειας είναι μια προβολή της κυπριακής πολιτείας στο γεωγραφικό της όριο, το οποίο, ως νησί, είναι το αδιαμφισβήτητο τέλος όλων των γαιών: η θάλασσα, στην περίπτωση αυτή η Ανατολική Μεσόγειος.
Ακόμα και οι νεαροί Κύπριοι που έπαιζαν ξύλο προ εικοσαετίας στη Θεσσαλονίκη συμφωνούσαν σε αυτό το φυσικό, ιστορικό, γεωγραφικό όριο για το νησί ως πολιτική οντότητα. Το περιεχόμενο που απέδιδαν στο σύνθημα διέφερε, αλλά το σύνθημα ήταν κοινό. Ας συμφωνήσουμε σε αυτό τουλάχιστον, και ας ρίξουμε στη Μεσόγειο κουβέντες περί δύο κρατών.
Αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο του Όσλο