...δεν τον αθωώνουμε απλώς
Γράφει η Ανθή Ερμογένους*
Για όσα περιστατικά ζούμε απαθείς, φταίει που ζούσαμε μόνο με κατακτητές και πάντα εξουσιασμένοι; ∆εκαεννέα κατακτητές, ελάχιστα χρόνια χωρίς υποταγή, φοβάµαι σοβαρά µην µάθαµε μόνο µε αφέντες που προσφέρουν εικόνες εξευτελισμού. Μην εξοικειωθήκαμε τόσο με αυτή την εικόνα που δεν ξέρουμε –ή χειρότερα, δεν θέλουμε- να ζούμε χωρίς τη βία και την υποταγή.
Η σπονδή όποιου µας κυριαρχεί, οι παράδοξες αγάπες µας µε τους εξουσιαστές, ως πραγματικότητα, βγαίνει σε όλη τη σημερινή ζωή μας. Σουλτάνοι, Άγγλοι διοικητές, ρυθµιστές μας, βασανιστές, χαφιέδες για να ανήκουν στην πλευρά του εξουσιαστή-του δυνατού, τρομοκρατημένοι τόσο που δεν τους αντιστέκονται, παρατηρητές που όχι μόνο δεν το εμποδίζουν αλλά τους παρακολουθούν σχεδόν με ηδονή να βασανίζουν, όλα βγαίνουν στο σήμερα ακόμα σε νεόκοπες εκδοχές.
Τα περιστατικά βίας στα σχολεία, σαφώς και δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Σημερινό φαινόμενο είναι η κατοχή κινητών για να την καταγράφουν. Αν είναι να αναλύσουμε ένα φαινόμενο, πιο πολύ θα έπρεπε να μας τρομάζει εκείνος που παρακολουθεί να δέρνουν, να κοροϊδεύουν και να καταπιέζουν συμμαθητές τους, χωρίς να κάνει απολύτως τίποτα για να το εμποδίσει. Και ακόμα χειρότερα, όταν τον ηδονίζει τόσο ένα τέτοιο θέαμα που ανοίγει θέαμα για να το καταγράψει, όσο ένα παιδί διατρέχει κίνδυνο.
Βystander effect, ή bystander apathy
Το σύνδρομο αυτό έχει αξιολογηθεί πολύ κοινωνιολογικά και ψυχολογικά. H απάθεια του περαστικού, είναι μια κοινωνική ψυχολογική θεωρία που δηλώνει ότι τα άτομα είναι λιγότερο πιθανό να προσφέρουν βοήθεια σε ένα θύμα παρουσία άλλων ανθρώπων. H διάχυση της ευθύνης όταν γύρω βρίσκονται πολλά άτομα, ενισχύει την αμοιβαία άρνηση. Πέραν όμως μιας επιστημονικής εξήγησης, εμείς, πώς μεγαλώνουμε αυτά τα παιδιά; Δεν τους μιλήσαμε ποτέ για βοήθεια, αλληλεγγύη, αρχές, βοήθεια, δράση, συναίσθηση, παρεμπόδιση κινδύνου, συμπαράσταση; Τελικά, μεγαλώνουμε μπούλις
Δώσε θέαμα βίας στον λαό
∆εν διαπραγµατευόµαστε καν τους όρους ζωής που θα έχουμε σε μια κοινωνία µε αρχηγούς-δυνάστες. Θέλουμε διοικητές να «τακτοποιούν» απειθαρχίες και να κάνουν επιδείξεις δύναμης σε αδύναμους. Και εμείς κοιτάμε σχεδόν με ποπ-κορν στο χέρι, να ειρωνεύονται, να προσβάλλουν, να ξεφτιλίζουν, να δέρνουν, να σκοτώνουν, να βιάζουν, αποζητώντας την ενοχή και την ευθύνη του θύματος… «Ας μην προκαλούσε/ας ήταν πιο δυνατός». Για να εξωραϊσουμε την ανάγκη, την αποδοχή, το απυρόβλητο, τον αρχηγικό άβωνα του εξουσιαστή.
Οι κοινωνία χωρίζεται στους εξής δύο: Τιµωροί – γιουσουφάκια.
Πιο τρομακτικοί δεν είναι όσοι ασκούν βία αλλά όλοι εκείνοι που δεν κάνουν τίποτα να την εμποδίσουν όσο την βλέπουν να εξελίσσεται μπροστά τους. Πολλές φορές μάλιστα, προτεραιότητα είναι να αρπάξουν κινητό να την καταγράψουν κι έπειτα να τη διαμοιράσουν στα σόσιαλ. Θυμίζουμε την δικαστική απόφαση που ενοχοποίησε τους νεαρούς που πότισαν μέχρι θανάτου τον 16χρονο Παναγιώτη, αφού πρώτα τον ανάγκαζαν να λέει συνθήματα ον κάμερα. Η σκέψη πάει σε πολλά άλλα περιστατικά των τελευταίων χρόνων όπου κατέληξαν σε θάνατο (κι άλλα πόσα που δεν κατέληξαν σε θάνατο για να καταλήξουν στις ειδήσεις και στην αντίληψη μας). Ήταν όλα όμως στην αντίληψη μας. Το πάρτυ στους Τρούλους όπου ο νεαρός Παναγιώτης πέθανε με αλκοολική δηλητηρίαση και όσα προηγήθηκαν, δεν έγιναν μόνο παρουσία των μπουλις/βασανιστών/εξουσιαστών, Έγιναν και γίνονταν παρουσία δεκάδων άλλων παιδιών/θεατών που ποτέ δεν το εμπόδισαν. Και αυτό, είναι από όλα το πιο δραματικό.
Θα ήταν µια εξαιρετικά πειστική απάντηση να τα εξηγούσε όλα αυτά τα της κουλτούρας μας, η ιστορία χρόνων από κατακτητές, αλλά δεν µπορώ να πω µε σιγουριά αν είναι μόνο αυτό.
Μπορεί να είναι και το σύνδροµο του βραστού βάτραχου
Ο βάτραχος προσαρµόζει στο σώμα του θερµοκρασία όσο του γίνεται οικεία. Αν τον ρίξεις απότομα σε καυτή κατσαρόλα, σε ξένη δηλαδή συνθήκη, αντανακλαστικά θα πεταχτεί έξω. Αν µπει σε νερό κρύο, µένει. Είναι γνωστή συνθήκη. Ανάβεις φωτιά σιγανά, ο βάτραχος προσαρµόζεται. Όταν το νερό κοχλάσει, έχει πια καταβεβληθεί µε την προσαρµογή, δεν πηδά έξω. Ψήνεται, πεθαίνει προσαρµοσµένος. ∆εν σκότωσε τον βάτραχο το βραστό νερό, αλλά η αναποφασιστικότητα να πηδήξει έξω την κατάλληλη στιγµή.
Αυτά τα παιδιά που παρακολουθούσαν (στο πάρτι και πριν) χωρίς να κάνουν κάτι, δεν πετάχτηκαν ποτέ έξω από την κατσαρόλα που έβραζε σιγά-σιγά. Δεν αποφάσισαν να αδράξουν ποτέ μια κατάλληλη στιγμή να σώσουν τον συμμαθητή τους. Ούτε οι γονείς, ούτε οι δασκάλοι δεν μπήκαν στον κόπο της διαμόρφωσης τέτοιας συνείδησης…
Ξύλο στη µαθήτρια
Θυμάστε το περιστατικό που καθηγητής έδειρε μαθήτρια και οι συμμαθητές τραβούσαν βίντεο αντί να του αρπάξουν το χέρι να τον εμποδίσουν; Θυμάστε τι γράφαμε οι υπόλοιποι στο δημοσιοποιημένο βίντεο; «Καλά να της κάνει/φούστα κοντή/ξέκωλο/σκατά η νεολαία/δώσ’ της κι άλλες/εμένα αν ήταν κόρη μου θα έτρωγε παραπάνω». Εγκυκλοπαιδιστές που στοιβάζουν ψεγάδια κοινωνικής διάταξης από τσαούσιηδες και φιλόπονους, άλαλους εξουσιασµένους. Που στοιβάζουν ελαφρυντικά κοινωνικής διατάραξης από κακοποιηµένους ορθά. Για το καλό τους.
«Η απόλυτη τάξη είναι επιθυµία θανάτου», λέει η Κάραλη
∆έρνουµε οτιδήποτε προσπαθεί να βρει ταυτότητα. Τον έφηβο για παράδειγμα. Θέλουμε τα παιδιά στρατιωτάκια κάποιου αλλιώς θα πουν ότι είναι χάλια αυτή η γενιά. Μιλούν έτσι για τη γενιά που σουλούπωσαν, το δηµιούργηµά τους.Ωστόσο όσο ανοίγεις γενιές (πίσω ή μπρος) βρίσκεις νέο οµοίωµα εξουσιαστή, νέα κόπια ανδρείκελου… Ποτέ αν κάνω παιδί να μην γίνει βάτραχος βρασμένος. Ποτέ να μην παρακολουθεί την εξουσία και να την καταπίνει. Ποτέ να μην δεχτεί να ασκηθεί βία μπροστά του. Το παιδί μου καλύτερα να σκοτωθεί εμποδίζοντας το.
