Γράφει ο Μαρίνος Νομικός
Ο Edgar Allan Poe (1809 – 1849) θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης λογοτεχνίας τρόμου και μέντορας για πολλούς μεταγενέστερους μάστορες του είδους, από τον H. P. Lovecraft μέχρι τον Stephen King. Παντρεύοντας τον λυρισμό με τον τρόμο και τον ρομαντισμό με τη γοτθική ατμόσφαιρα, την ελεγεία του θανάτου και το splatter, ο Poe ήταν ο ίδιος προβληματική κι αινιγματική φιγούρα και ο πρόωρος θάνατός του (στα 40) παραμένει μέχρι σήμερα μυστήριο. Αν και πρωτεργάτης, δεν ευτύχησε στη μεγάλη οθόνη όπως πολλοί από τους μαθητές του καθώς πολλές ταινίες καπηλεύτηκαν το όνομά του αλλά ελάχιστες τίμησαν τα γραπτά του. Με αφορμή το The Pale Blue Eye του Netflix ορίστε μερικές από τις καλύτερες ταινίες από τα έργα του Poe (ή και τον ίδιο).
Murders in the Rue Morgue (1932)
Το διήγημα Murders in the Rue Morgue (1841) θεωρείται ο πρόδρομος της αστυνομικής ιστορίας, ένα κλασικό “έγκλημα κλειδωμένου δωματίου” που για να εξιχνιαστεί επιστρατεύεται το… CSI της εποχής. Ο κεντρικός ήρωας, ο Γάλλος ντετέκτιβ Auguste Dupin αποτέλεσε το μοντέλο για τους γνωστότερους λογοτεχνικούς συναδέλφους του Sherlock Holmes και Hercules Poirot. Αυτή εδώ είναι η πρώτη ομιλούσα μεταφορά έργου του Poe (είχαν προηγηθεί μερικές βωβές) και η πρώτη του “κύκλου του Poe” της Universal. Όπως και αυτές που ακολούθησαν, αποτελεί περισσότερο ένας φόρος τιμής στον συγγραφέα κι ένα όχημα για τον Bela Lugosi (φρέσκος από την επιτυχία του Dracula) παρά αυτούσια μεταφορά του έργου του.
The Black Cat (1934) & The Raven (1935)
Οι υπόλοιπες δύο ταινίες του “κύκλου του Poe” από το στούντιο της Universal φέρνουν αντιμέτωπους τους τιτάνες του τρόμου Boris Karloff και Bela Lugosi. Στην πρώτη μπλέκονται σε μια περίεργη ιστορία θανάσιμου ανταγωνισμού και εκδίκησης ενώ στη δεύτερη ο Karloff είναι ο γκάνγκστερ που ζητάει από τον Lugosi να του αλλάξει το πρόσωπο αλλά η δουλειά στραβώνει άσχημα. Αμφότερες δεν έχουν και πολλά να κάνουν με το έργο του Poe αλλά λειτουργούν περισσότερο ως αναφορές στον συγγραφέα.
The Mystery Of Marie Roget (1942)
Η συνέχεια του Murders in the Rue Morgue γράφτηκε το 1842 και αν και είναι το πρώτο αστυνομικό διήγημα στην ιστορία που βασίστηκε σε αληθινό έγκλημα, παραμένει από τα λιγότερο γνωστά έργα του Poe. Η εκδοχή του 1942 είναι η μοναδική ταινία που ενέπνευσε το διήγημα και διαθέτει τον ντετέκτιβ Dupin να ερευνά το φόνο μιας νεαρής ηθοποιού.
The Fall of the House of Usher (1960)
Η διασημότερη μεταφορά έργου του Αμερικανού συγγραφέα στη μεγάλη οθόνη είναι και η πρώτη του λεγόμενου “κύκλου του Poe” του δαιμόνιου σκηνοθέτη/παραγωγού Roger Corman που διήρκεσε μέχρι το 1964 και γέννησε συνολικά επτά ταινίες – όλες σχεδόν με πρωταγωνιστή τον Vincent Price. Μέχρι να ανακαλύψει τον Poe ο Corman έβγαζε το ψωμάκι του με no-budget σαβουρίτσες όπως τα She Gods of Shark Reef και Attack of the Giant Leeches ενώ την ίδια περίοδο ο Price τσιμέντωνε τη φήμη του ως horror star χάρη στις ταινίες του William Castle. Οι δυο τους συναντιούνται και γράφουν ιστορία. Ο “Οίκος των Άσερ” αν και λαμβάνει πολλές ελευθερίες από το πρωτότυπο κείμενο, ποντάρει στην γοτθική, μελαγχολική ατμόσφαιρα (σήμα κατατεθέν του Poe) και πετυχαίνει να σκορπίσει μερικές -ανώδυνες σήμερα- ανατριχίλες.
The Pit and the Pendulum (1961)
Η δεύτερη ταινία του “κύκλο του Poe” εμπνέεται από ένα από τα πιο φρικιαστικά διηγήματα του συγγραφέα για μια ιστορία έρωτα και παραφροσύνης στην εποχή της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης. Ο Vincent Price είναι για μια ακόμα φορά έξοχος στο ρόλο του παρανοϊκού ιεροεξεταστή όμως το σενάριο του Richard Matheson παρεκκλίνει αρκετά από το διήγημα που έτσι κι αλλιώς περιείχε μόλις έναν χαρακτήρα. Στο τελευταίο δεκάλεπτο βλέπουμε και το το διαβολικής σύλληψης εκκρεμές με τη λεπίδα που ταλαντεύεται πάνω από το δεμένο θύμα και κατεβαίνει σιγά-σιγά προς αυτό (και το οποίο κάνει επίσης ένα guest στην εναρκτήρια σκηνή του Saw V).
The Premature Burial (1962)
Η μοναδική ταινία του ”κύκλου του Poe” όπου δεν πρωταγωνιστεί ο Vincent Price. Ο τίτλος προέρχεται από ένα διήγημα του συγγραφέα και το μόνο κοινό με την πλοκή του φιλμ είναι ο φόβος σε βαθμό εμμονής του Ray Milland ότι θα θαφτεί ζωντανός. Από αυτή τη φοβία διακατεχόταν κι ο ίδιος ο Poe και το θέμα της πρώιμης ταφής συναντάται επίσης στα διηγήματα The Fall of the House of Usher και Berenice.
Tales of Terror (1962)
Μ’ αυτή την άνιση ανθολογία ο Corman αλλάζει τη συνταγή του “κύκλου του Poe”. Έτσι κι αλλιώς τα διηγήματα του συγγραφέα είναι τόσο μικρά και συνοπτικά που ξεχειλώνονταν στις μεγάλου μήκους ταινίες. Υποτίθεται μια σπονδυλωτή ταινία απαρτιζόμενη από τρεις μικρού μήκους ιστορίες θα έδινε τη λύση όμως δεν είναι όλες εξίσου καλές. Στην πρώτη (Morella) ο Vincent Price κατηγορεί την κόρη του για τον θάνατο της αγαπημένης του συζύγου με το φάντασμα της οποίας να επεμβαίνει στην μεταξύ τους συμφιλίωση. Στη δεύτερη (The Black Cat), ο Peter Lorre και ο Vincent Price μπλέκονται σε μια ιστορία ζήλιας, φόνου και μιας μαύρης γάτας στον τοίχο ενώ στην τρίτη (The Facts in the Case of Mr. Valdemar ) ο Price με τον Basil Rathbone πρωταγωνιστούν σε μια υπόθεση υπνωτισμού που πάει στραβά. Το σενάριο υπογράφει και πάλι ο Richard Matheson όμως το φιλμ βλέπεται κυρίως για τους πρωταγωνιστές.
The Raven (1963)
Το διασημότερο ποίημα του Poe μετατρέπεται από τον Corman (και τον σεναριογράφο Matheson) σε μια ανάλαφρη κωμωδία τρόμου που ελάχιστα έχει να κάνει με την αρχική πηγή. Διαθέτει όμως τρεις θρύλους του είδους (Vincent Price, Boris Karloff και Peter Lorre) ως ανταγωνιστές μάγους και έναν νεαρότατο Jack Nicholson στο ρόλο του γιου του Lorre. Στο τέλος ο Price αναφωνεί “Quoth the raven, “Nevermore!”, διάσημος στίχος του ποιήματος και ίσως η μοναδική σύνδεση του φιλμ μαζί του (πέρα από τον τίτλο).
The Masque of the Red Death (1964)
Από τις καλύτερες προσθήκες στον “κύκλο του Poe”, ο Corman τη γύρισε στην Αγγλία για να πετύχει καλύτερη ατμόσφαιρα, προσλαμβάνοντας μάλιστα τον μετέπειτα σκηνοθέτη του Performance Nicolas Roeg για διευθυντή φωτογραφίας. Το αποτέλεσμα είναι ένα όντως πανέμορφο φιλμ εποχής και τρόμου που κρύβει επιμελώς τις low budget καταβολές του (τα σκηνικά είχαν περισσέψει από άλλη παραγωγή). Ο Vincent Price είναι για μια ακόμα φορά άψογος ως ο βάναυσος πρίγκιπας Prospero που συγκεντρώνει τους φίλους αριστοκράτες στο κάστρο του προκειμένου να σωθούν από την πανούκλα, μόνο και μόνο για να του παίξει ο ίδιος ο Χάρος ένα άσχημο παιχνίδι.
The Tomb of Ligeia (1964)
Στο τελευταίο φιλμ του “κύκλου του Poe” ο Vincent Price υποδύεται έναν κλασικό χαρακτήρα του συγγραφέα: έναν απαρηγόρητο χήρο που πενθεί τον πρόωρο χαμό της όμορφης γυναίκας του. Το σενάριο υπογράφει ο τότε άσημος νεαρός Robert Towne που μια δεκαετία αργότερα θα πάρει το Όσκαρ σεναρίου για το Chinatown.
Torture Garden (1967)
Αυτό το σπονδυλωτό φιλμ της ειδικευμένης στο είδος βρετανικής εταιρίας Amicus δεν έχει άμεση σχέση με τον Poe (είναι βασισμένο σε διηγήματα του Robert Bloch) πέρα από την τέταρτη ιστορία που τιτλοφορείται The Man Who Collected Poe. Σ’ αυτή ο Jack Palance υποδύεται τον “μεγαλύτερο συλλέκτη αναμνηστικών του Edgar Allan Poe του κόσμου” ο οποίος διαπιστώνει πως ένας άλλος συλλέκτης (Peter Cushing) διαθέτει το απόλυτο συλλεκτικό κομμάτι: τον ΙΔΙΟ τον συγγραφέα κλειδωμένο στο υπόγειο να γράφει ακόμα ιστορίες!
Histoires Extraordinaires (Spirits of the Dead, 1968)
Αυτό συμβαίνει σπάνια. Τρεις από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους σκηνοθέτες ενώνουν τις δυνάμεις τους (και το μοναδικό όραμά τους) για να αποτίσουν φόρο τιμής στον Edgar Allan Poe. Ο Roger Vadim αφηγείται μια ιστορία καταστροφικού πάθους στο Metzengerstein με πρωταγωνιστές την Jane και τον Peter Fonda, ο Louis Malle στο William Wilson βάζει τον Alain Delon να καταδιώκεται από τον διαβολικό σωσία του, ενώ ο Federico Fellini στο Never Bet the Devil Your Head (ή Toby Dammit) σκηνοθετεί τον Terence Stamp ως μέθυσο σταρ του σινεμά που έχει ένα φρικιαστικό ραντεβού με το πεπρωμένο του. Το κομμάτι του Fellini θεωρείται το καλύτερο και το 2008 αποκαταστάθηκε και προβλήθηκε στο φεστιβάλ του Tribeca όπου αποθεώθηκε ως χαμένο φελινικό αριστούργημα.
Vincent (1982)
O Tim Burton (τότε animator στην Disney) διασκευάζει ένα δικό του ποίημα σ’ αυτό το εξάλεπτο stop-motion animation με ήρωα ένα παθιασμένο με τον Edgar Allan Poe αγόρι που θέλει όταν μεγαλώσει να μοιάσει στον αγαπημένο του ηθοποιό Vincent Price. Ο ίδιος ο θρυλικός ηθοποιός αφηγείται την ιστορία και η φιλία του με τον Burton θα διαρκέσει μέχρι το θάνατό του το 1993 (αφού όμως πρώτα προλάβει να εμφανιστεί στο Edward Scissorhands). Το ταινιάκι είναι προσωπικό και αποτελεί τον ιδανικό φόρο τιμής τόσο στον Poe όσο και στον Price, πετυχαίνοντας τον μακάβριο απόηχο των δύο προσωπικοτήτων.
Two Evil Eyes (1990)
Η -ονειρεμένη για τους horror fans- συνεργασία Dario Argento και George Romero με κοινό παρονομαστή τον Poe, δυστυχώς αποδείχθηκε άνιση και μάλλον απογοητευτική, κυρίως από την πλευρά του Romero. Ο Argento προσφέρει την καλύτερη ιστορία του ντουέτου (The Black Cat) με τον Harvey Keitel ως φωτογράφο που σκοτώνει τη φίλη του και τον εκδικείται η μαύρη γάτα του θύματος. Η ιστορία περιλαμβάνει κι άλλες αναφορές στον Poe, καθώς ο πρωταγωνιστής ονομάζεται Usher ενώ σε μια σκηνή βλέπουμε κι ένα πτώμα κομμένο στα δύο από το γνωστό εκκρεμές. Η συνεισφορά του Romero (The Facts in the Case of M. Valdemar) με την Adrienne Barbeau να χρησιμοποιεί τον υπνωτισμό για να ξαφρίσει τον ετοιμοθάνατο άντρα της, είναι εντελώς ανέμπνευστη και τετριμμένη.
The Raven (2012)
Στη Βαλτιμόρη του 1849 ένας serial killer τρομοκρατεί την πόλη αντιγράφοντας τις ιστορίες του Edgar Allan Poe. Όταν απαγάγει την αρραβωνιαστικιά του, ο διάσημος συγγραφέας (εξαιρετικός όπως πάντα ο John Cusack) ενώνει τις δυνάμεις του με έναν νεαρό αστυνομικό επιθεωρητή (Luke Evans) προκειμένου να τον σταματήσουν. Ατμοσφαιρικός συνδυασμός αστυνομικού θρίλερ, splatter και αυθαίρετης βιογραφίας που διαδραματίζεται στις τελευταίες μέρες της ζωής του συγγραφέα. Όλα τα best of είναι παρόντα (ένας αιματηρός φόνος με το εκκρεμές, τα εγκλήματα της οδού Μοργκ, ο χορός από το Masque of the Red Death κ.ά.) όμως ο James McTeigue (V for Vendetta) αδυνατεί να ισορροπήσει επιδέξια ανάμεσα στα διάφορα είδη. Παρακολουθείται πάντως με ενδιαφέρον και ειδικότερα από τους fans του Poe.
The Pale Blue Eye (2022, Netflix)
To The Pale Blue Eye δεν βασίστηκε σε έργο του Edgar Allan Poe αλλά έχει τον ίδιο για πρωταγωνιστή, βασικά ως sidekick του ικανότατου αλλά με πονεμένο παρελθόν ντετέκτιβ Augustus Landor (Christian Bale) ο οποίος καλείται στη στρατιωτική σχολή του West Point του 1830 για να εξιχνιάσει τον φόνο ενός στρατιώτη που βρέθηκε κρεμασμένος με την καρδιά του να έχει αφαιρεθεί χειρουργικά. Ο Landor στρατολογεί ως βοηθό του έναν συνεσταλμένο αλλά πανέξυπνο, διορατικό και καλλιεργημένο συνάδελφο του θύματος ονόματι Edgar Allan Poe (εκπληκτική η ομοιότητα του Harry Melling) και οι δυο τους μπλέκονται σε μια υπόθεση μαγείας, απόγνωσης και εκδίκησης όπου τίποτα και κανείς δεν είναι αυτό που δείχνει. Σαν στόρι δεν λέει και πολλά, το μυστήριο είναι μεν ιντριγκαδόρικο αλλά αναιμικό και προβλέψιμο, ως ένα σημείο γιατί εκεί που νομίζεις πως έχει λυθεί η υπόθεση να’ σου η γκράντε ανατροπή. Όμως σε κρατάει με την πυκνή ατμόσφαιρα (σκιές στην ομίχλη, σκοτεινοί διάδρομοι, παρακμιακά καπηλειά, συζητήσεις υπό το φως των κεριών), τη διάχυτη μελαγχολία, τους ενδιαφέροντες χαρακτήρες και τις προσεγμένες ερμηνείες (ο Melling καταφέρνει να επισκιάσει ακόμα και τον Bale). Αν και δεν έχει ανακοινωθεί sequel (είναι από stand-alone μυθιστόρημα) στο τέλος νιώθεις ότι είδες πιλότο μιας επερχόμενης σειράς με ήρωα τον Landor – και ανυπομονείς για τα επόμενα!
