Γράφει η Αθανασία Παλέντζα*
Πόσες φορές μας έχει τύχει στις διαπροσωπικές μας σχέσεις να μας προσβάλουν κι εμείς να το ανεχόμαστε; Πόσες φορές μας έχει τύχει να αναλαμβάνουμε περισσότερες αρμοδιότητες στη δουλειά μας χωρίς πάντα να αναγνωρίζεται; Πόσες φορές έχουμε κάνει πίσω σε μέλη της οικογένειας για να αποφύγουμε έναν καυγά;
Αν τα παραπάνω παραδείγματα φαίνονται γνώριμα, τότε μιλάμε για έναν άνθρωπο που δεν έχει μάθει να (ή εσκεμμένα δεν) βάζει όρια στις σχέσεις του. Πόσο σημαντική είναι όμως η οριοθέτηση και ποιον βοηθάει; Τι είδους όρια υπάρχουν; Όλα αυτά θα αναλυθούν σε αυτό το άρθρο.
Την καλύτερη περιγραφή δίνει η Κολτσίδα (2016), αναφέροντας το εξής: τα όρια “υποδεικνύουν πού τελειώνει ο δικός μας σωματικός και ψυχικός χώρος και πού αρχίζει του διπλανού”. Με άλλα λόγια, παρότι τα όρια είναι προσωπικά, τείνουν να επηρεάζουν και τους γύρω μας. Τα όρια μπορεί να είναι οι πνευματικές πεποιθήσεις του καθενός, οι σεξουαλικές πεποιθήσεις, τα συναισθήματα κ.λπ. (Οικονομάκου, 2021)’ ουσιαστικά, πρόκειται για το σύνολο των συναισθημάτων, των αξιών, των αντιλήψεων και των σκέψεων του ατόμου (Κολτσίδα, 2016).
Πόσα είδη ορίων υπάρχουν όμως και ποια είναι αυτά; Γενικά, υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ορίων, ανάλογα την προσέγγιση που ακολουθεί ο κάθε επαγγελματίας. Για παράδειγμα, η Holowaychuk (2018) θεωρεί πως υπάρχουν τα υγιή και τα μη υγιή όρια. Τα υγιή όρια είναι εκείνα που μας βοηθούν να διατηρήσουμε ισχυρές σχέσεις με τους άλλους (η Holowaychuk το εξειδικεύει, μάλιστα, ώστε να επιτυγχάνεται η ισορροπία ανάμεσα στην εργασία και την προσωπική ζωή). Αντιθέτως, τα μη υγιή όρια είναι αυτά που εμφανίζονται όταν δεν θέτουμε κανένα περιορισμό τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους (λόγου χάρη, να πούμε “όχι” ́ Holowaychuck, 2018).
Άλλες φορές τα όρια χωρίζονται σε πιο συγκεκριμένες κατηγορίες. Αρχικά, μία πολύ σημαντική κατηγορία ορίων είναι τα συναισθηματικά και τα πνευματικά όρια. Αυτού του είδους τα όρια συμπεριλαμβάνουν τις πεποιθήσεις μας (π.χ. σχετικά με την πίστη μας στο Θεό ή σε κάποια ανώτερη δύναμη), την αίσθηση υπευθυνότητας απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους, την ικανότητα να αναπτύσσουμε εγγύτητα μαζί τους, αλλά και να μπορούμε να διαφοροποιούμαστε αν το απαιτεί η κατάσταση (για παράδειγμα, να είμαστε σε θέση να μην “επωμιζόμαστε” την ενοχή για τα προβλήματα ενός άλλου ατόμου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε δείχνουμε ενσυναίσθηση, να διαχωρίσουμε τα συναισθήματά μας κ.λπ.). Αυτά τα όρια δεν είναι εύκολα ορατά (Κολτσίδα, 2016 ́ Psychology Team, 2017).
Μια άλλη σημαντική κατηγορία ορίων είναι τα σωματικά και τα φυσικά όρια, που είναι πάντα ορατά και διακριτά. Αυτά τα όρια συμπεριλαμβάνουν το σώμα και το δέρμα μας. Εμείς είμαστε εκείνοι που επιτρέπουμε ή όχι σε κάποιον να μας πλησιάσει ή να μας αγγίξει (π.χ. αγκαλιά ή χειραψία) αλλά και για πόσο διάστημα και με ποιον τρόπο, σεβόμενοι πάντα τη σχέση (Κολτσίδα, 2016 ́ Psychology Team, 2017). Στις μέρες μας, δυστυχώς, είναι αρκετά σύνηθες να παραβιάζονται τα σωματικά όρια, κυρίως των γυναικών, αλλά αυτό το θέμα θα αποτελέσει ξεχωριστό άρθρο.
Άλλα είδη ορίων περιλαμβάνουν τα υλικά όρια, τα γνωστικά και τα εσωτερικά. Τα υλικά όρια συνήθως σχετίζονται με το κατά πόσο συχνά δίνουμε ή δανείζουμε τα προσωπικά μας αντικείμενα και υπό ποιες συνθήκες ́ τα γνωστικά αφορούν στο να γνωρίζει ο καθένας τι ακριβώς πιστεύει αλλά και να μπορεί να το στηρίξει και να παραμένει σταθερός σε αυτό, παρά τις διαφορετικές απόψεις ́ τέλος, τα εσωτερικά όρια έχουν να κάνουν με εσωτερικούς κανόνες που διαθέτει ο άνθρωπος για να αυτορυθμίζεται, όσον αφορά τη σχέση με τον εαυτό του δηλαδή (π.χ. αυτοπειθαρχία, διαχείριση του χρόνου, διαχείριση των σκέψεων, έλεγχος των παρορμήσεων κ.λπ. ́ (Psychology Team, 2017).
Η πιο σημαντική κατηγορία, όμως, είναι εκείνη των υγιών ορίων. Τα όρια, δηλαδή, που είναι ελαστικά, εύκαμπτα και ευέλικτα, ανάλογα με την κάθε περίπτωση (ούτε υπερβολικά χαλαρά ούτε υπερβολικά άκαπτα ́ Οικονομάκου, 2021). Προϋποθέτουν να γνωρίζουμε καλά τον εαυτό μας αλλά και να του προσφέρουμε σεβασμό και αγάπη, για να μην τα “σπάμε”. Σε αυτά τα όρια, το άτομο έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στη σχέση και τις συναισθηματικές ανάγκες που προκύπτουν. Παράλληλα, βέβαια, είναι σε θέση να επιβάλλει τα όρια στο μέτρο του εφικτού, για να μη νιώθει ευάλωτο (Κολτσίδα, 2016).
Αφού, λοιπόν, ξεκαθαρίστηκαν αυτά, ήρθε η ώρα να δούμε πώς θέτουμε τα όριά μας! Είναι μια δύσκολη διαδικασία, φυσικά, που απαιτεί τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεών μας (Οικονομάκου, 2021). Καταρχάς, χρειάζεται να αναγωρίσουμε το συναίσθημά μας και να δούμε τις πας προκαλεί η κατάσταση αυτή (άγχος; στρες; γενικότερη δυσφορία;). Στη συνέχεια, χρειάζεται να αναγνωρίσουμε το είδος του ορίου που χρειάζεται να θεσπίσουμε (αν είναι σωματικό, συναισθηματικό κ.λπ.).
Το πιο σημαντικό από όλα είναι να είμαστε σταθεροί, ευθείς και διεκδικητικοί (Holowaychuk, 2018), αλλά και να μπορούμε να το κάνουμε με ηρεμία και ευγένεια, χωρίς να προσβάλλουμε όσους είναι γύρω μας, και να εξηγήσουμε για ποιο λόγο χρειάζεται να γίνει αυτό (Psychologynow Team, 2017).
Ναι, δεν είναι εύκολο, ναι, μάλλον θα δυσαρεστηθούν κάποιοι από τον περίγυρό μας, ναι ναι ναι… Οι λόγοι για να μην το κάνουμε είναι πολλοί. Είναι ουσιαστικό όμως να δίνουμε στον εαυτό μας ό,τι χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά (όπως όταν πεινάει και του δίνουμε τροφή).
Η θέσπιση ορίων είναι απαραίτητη διεργασία για το άτομο. Προσφέρει ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, συναισθηματική ηρεμία και ισορροπία, προστασία του ατόμου από χειραγώγηση (είτε συναισθηματική είτε σωματική είτε άλλου είδους ́ Οικονομάκου, 2021). Τα όρια δηλαδή είναι εκείνα που μας προστατεύουν από οποιαδήποτε κατάσταση μπορεί να μας βλάψει με οποιονδήποτε τρόπο (Κολτσίδα, 2016 ́ Παπαγιάννη, 2020).
Είναι στο χέρι μας να περάσουμε αυτή τη διαδικασία. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε δεν είναι εύκολο, γι ́αυτό μπορούμε να επισκεφθούμε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος θα μας καθοδηγήσει προς αυτή την κατεύθυνση.