Του Δρ. Σάββα Δ. Ιωάννου*
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, μια από τις πιο κοινές χρόνιες ασθένειες στην παιδική ηλικία, προκαλείται από ανεπάρκεια ινσουλίνης μετά την καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Είναι μια αυτοάνοση πάθηση, δηλ. το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού επιτίθεται στο πάγκρεας και καταστρέφει τα β-κύτταρα. Ως εκ τούτου, ο οργανισμός δεν μπορεί να ρυθμίζει την ποσότητα σακχάρου στο αίμα. Εμφανίζεται συχνότερα στην παιδική ηλικία, αλλά το 1/4 των περιπτώσεων διαγιγνώσκεται σε ενήλικες. Αποτελεί το 5 – 10% των τύπων ΣΔ.
Υπογλυκαιμία
Η υπογλυκαιμία είναι η πιο συχνή επιπλοκή του ΣΔ1 στην παιδική ηλικία [1] και ορίζεται ως η μείωση της γλυκόζης πλάσματος κάτω των 70 mg/dL με ή χωρίς συμπτώματα. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε παιδί στο οποίο η δόση της χορηγούμενης ινσουλίνης υπερβαίνει τις ανάγκες σε ινσουλίνη. Η αποφυγή της σοβαρής και υποτροπιάζουσας υπογλυκαιμίας είναι ένας σημαντικός στόχος της διαχείρισης του διαβήτη, επειδή αυτά τα συμβάματα μπορεί να οδηγήσουν σε οξείες και μόνιμες νευρολογικές επιπλοκές.
Κατηγορίες υπογλυκαιμίας
Η κατηγοριοποίηση των υπογλυκαιμικών επεισοδίων σε παιδιά με ΣΔ1 έχει ως εξής:
Γλυκόζη επιφυλακής: Γλυκόζη αίματος κάτω από 70 mg/dL. Αυτό χρησιμοποιείται συνήθως ως κατώφλι για την αναγνώριση και αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας.
Κλινικά σημαντική υπογλυκαιμία: Γλυκόζη αίματος κάτω από 54 mg/dL. Οι τιμές σε αυτό το εύρος τείνουν να σχετίζονται με ελαττωματική αντιρρόπηση, μειωμένη επίγνωση της υπογλυκαιμίας και, ενίοτε, γνωστική δυσλειτουργία.
Σοβαρή υπογλυκαιμία: Σύμβαμα που σχετίζεται με σοβαρή έκπτωση της νοητικής λειτουργίας (συμπεριλαμβανομένου κώματος και επιληπτικών κρίσεων) και απαιτεί τη βοήθεια άλλου ατόμου για τη διόρθωση, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης υδατανθράκων ή γλυκαγόνης ή ενδοφλέβιας δεξτρόζης.
Παράγοντες κινδύνου
Ο κίνδυνος υπογλυκαιμίας σχετίζεται με τα ακόλουθα:
·Yπέρβαση της δόσης της ινσουλίνης η οποία απαιτείται για την επίτευξη ευγλυκαιμίας, λόγω λανθασμένης εκτίμησης ·Ένεση της ινσουλίνης ενδομυϊκώς αντί υποδορίως (ταχύτερη του αναμενόμενου απορρόφηση της ινσουλίνης) ·Μυϊκή άσκηση και δραστηριότητες χωρίς την απαιτούμενη πρόσληψη επιπλέον υδατανθράκων ή χωρίς την ανάλογη μείωση της δοσολογίας της ινσουλίνης ·Παράλειψη ή καθυστέρηση γεύματος/κολατσιού ή μείωση της πρόσληψης της ενδεικνυόμενης κατά το γεύμα ποσότητας υδατανθράκων ·Ακραίες θερμοκρασίες ή ζεστό μπάνιο ·Μικρή ηλικία: τα υπογλυκαιμικά επεισόδια είναι πιο συχνά και σοβαρά σε μικρότερα παιδιά ·Τύπος σχήματος ινσουλίνης: Τα δοσολογικά σχήματα σταθερής δόσης ινσουλίνης αποτελούνται από ένα σταθερό ημερήσιο πρόγραμμα ένεσης που χρησιμοποιεί ινσουλίνες μέσης και ταχείας ή βραχείας δράσης και αυξάνουν τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας [4]. ·Οξεία ασθένεια: κατά τη διάρκεια οξέων ασθενειών που σχετίζονται με ναυτία, έμετο και ανορεξία, μπορεί να εμφανιστεί υπογλυκαιμία λόγω μειωμένης πρόσληψης από το στόμα. ·Συνυπάρχουσες αυτοάνοσες διαταραχές: Η κοιλιοκάκη, η νόσος του Addison και η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα σχετίζονται με τον ΣΔ1 και μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας. Αυτές οι διαταραχές θα πρέπει να αποκλείονται σε παιδιά με υποτροπιάζουσα ανεξήγητη υπογλυκαιμία.
Συμπτώματα
Η υπογλυκαιμία μπορεί να είναι συμπτωματική ή μπορεί να ανιχνευθεί από χαμηλή συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα απουσία συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας περιλαμβάνουν:
- Αδρενεργικά συμπτώματα: Τρόμος, ωχρότητα, ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών άγχος, περιχείλιες αιμωδίες, ναυτία, αίσθημα θερμότητας και εφίδρωση. Προέρχονται από τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος (έκκριση κατεχολαμινών) [5].
- Νευρογλυκοπενικά συμπτώματα: Κόπωση, πείνα, αδυναμία, θάμβος όρασης και διπλωπία, πονοκέφαλοι, αλλαγές συμπεριφοράς, ελάττωση της συγκέντρωσης, δυσαρθρία, σύγχυση, υπνηλία, επιληπτικές κρίσεις ή κώμα. Οφείλονται στη μειωμένη τροφοδοσία του εγκεφάλου με γλυκόζη.
Αντιμετώπιση
Tα παιδιά περνούν 8 με 10 ώρες την ημέρα στο σχολείο ή στον παιδικό σταθμό. Ένα μέλος του σχολικού προσωπικού, κατά προτίμηση νοσοκόμα εάν υπάρχει, θα πρέπει να εκπαιδευτεί κατάλληλα ώστε να υποστηρίζει και να εφαρμόζει το συνταγογραφούμενο θεραπευτικό σχήμα για το μαθητή [6, 7]. Οι δάσκαλοι επίσης πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν την υπογλυκαιμία. Οι απλοί υδατάνθρακες που απορροφώνται από το στόμα θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι στην τάξη. Ένα κιτ έκτακτης ανάγκης γλυκαγόνης πρέπει επίσης να φυλάσσεται στο σχολείο, επειδή μπορεί να χορηγηθεί πιο εύκολα από μη εκπαιδευμένο προσωπικό.
Ήπια και μέτρια υπογλυκαιμία: Ασθενείς με ήπια και μέτρια υπογλυκαιμία (γλυκόζη αίματος < 70 mg/dL και/ή αδρενεργικά και νευρογλυκοπενικά συμπτώματα που περιγράφονται παραπάνω) θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από το στόμα με μια συμπυκνωμένη και ταχέως απορροφούμενη πηγή τροφής απλών υδατανθράκων (10 έως 15 g γλυκόζης).
Οι επιλογές περιλαμβάνουν:
- Ταμπλέτες γλυκόζης (GlucoTabs): 5 g ανά δισκίο
- Γέλη γλυκόζης: 15 g ανά σωληνάριο
- Χυμούς φρούτων: 12 g υδατάνθρακες ανά 120 mL
- Μέλι: 17 g υδατάνθρακες ανά 1 κουταλιά της σούπας (15 mL)
- Κρυσταλλική ζάχαρη: 12.5 g σακχαρόζη ανά 1 κουταλιά της σούπας
- Ζελεδάκια: 10 g υδατάνθρακες (σακχαρόζη) ανά 10
Αυτοί οι απλοί υδατάνθρακες αυξάνουν γρήγορα τη συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα. Οι απλοί υδατάνθρακες θα πρέπει να ακολουθούνται από την κατανάλωση ενός σνακ που περιέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνη και λίπος προκειμένου να διατηρηθούν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, όπως ένα σάντουιτς με φυστικοβούτυρο ή ένα κουλούρι με τυρί κρέμα ή άλλο λίπος και πρωτεΐνη. Η γλυκόζη του αίματος θα πρέπει να ελεγχθεί ξανά σε 15 έως 20 λεπτά για να επιβεβαιωθεί ότι οι τιμές της γλυκόζης έχουν ομαλοποιηθεί και να καθοριστεί εάν απαιτείται περαιτέρω παρέμβαση. Ο ασθενής μπορεί να χρειαστεί να φάει επιπλέον υδατάνθρακες έως ότου οι συγκεντρώσεις της γλυκόζης στο αίμα διατηρηθούν πάνω από 100 mg/dL.
Σοβαρή υπογλυκαιμία: Ασθενείς με σοβαρά νευρολογικά συμπτώματα που δεν μπορούν να λάβουν από του στόματος θεραπεία απαιτούν παρέμβαση με γλυκαγόνη που χορηγείται υποδορίως ή ενδομυϊκώς και/ή ενδοφλέβια δεξτρόζη.
Γλυκαγόνη (GlucaGen Hypokit 1 mg): H γλυκαγόνη είναι μια ορμόνη του οργανισμού που έχει την ιδιότητα να αυξάνει γρήγορα τη γλυκόζη του αίματος. H διάρκεια δράσης της είναι περίπου μισή ώρα και χρειάζονται περίπου 10 λεπτά για να δράσει. Eάν με την πρώτη ένεση δεν υπάρξει ανταπόκριση μέσα σε 10 λεπτά, πρέπει να γίνει και δεύτερη.
Αν ΔΕΝ υπάρχει γλυκαγόνη, τότε προτείνεται η χορήγηση βρεγμένης ζάχαρης ή μελιού με το δάκτυλο του χεριού στο διάστημα μεταξύ παρειάς (μάγουλου) και οδοντοστοιχίας με παράλληλη μάλαξη της παρειάς με το άλλο χέρι. Δεν πρέπει ποτέ να χoρηγούνται υγρά σε άτομο που βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση! Μόλις το παιδί επαναφέρει τις αισθήσεις του χορηγείται χυμός με μπισκότα.
*MD PhD FEFIM Ειδικός Παθολόγος – Διαβητολόγος