Σαν χθες, πριν δύο χρόνια πέθανε η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, σε ηλικία 80 ετών. 

Την είδηση του θανάτου της γνωστοποίηση ο υπεύθυνος για τη σειρά ξένης λογοτεχνίας των εκδόσεων Καστανιώτη, Γρηγόρης Μπέκος. 

Είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε στην Αθήνα, στη νότια Γαλλία και αποφοίτησε στη Γενεύη με το δίπλωμα Μεταφραστών και Διερμηνέων (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Η ποίησή της διακρίνεται από μια έντονη καταφυγή σε φανταστικές χώρες και συνολικά εξέδωσε είκοσι ποιητικά βιβλία. Πρωτοδημοσίευσε ποίημά της σε ηλικία δεκαεπτά ετών, στην «Καινούρια Εποχή». Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε στείλει γράμμα στον Γιάννη Γουδέλη, τον διευθυντή της Καινούργιας Εποχής γράφοντας: «Παρακαλώ, δημοσιεύστε αυτό το ποίημα, το έχει γράψει μία κοπέλα που δεν έχει βγάλει ακόμα το γυμνάσιο. Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ!».

«Εάν δεν έχεις κάποιου είδους μοναξιά – δεν είναι υποχρεωτικό να είναι τραγική, αλλά κάποιου είδους μοναξιά – δεν μπορείς να δημιουργήσεις. Θέλει να είναι κλειστά τα γύρω σου για να μπορέσεις να αναλύσεις τον εαυτόν σου και αυτά που σου έχουν επηρεάσει τη ζωή». Αυτά λέει με τον χαρακτηριστικό γλυκό και μεστό τρόπο της, η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ καθώς υποδέχεται την κάμερα στον χώρο ζωής και εργασίας της στην Ασκληπιού (όταν δεν βρισκόταν στην αγαπημένη της Αίγινα). Ακολούθως, θυμάται τον πατέρα και τον σύζυγό της, δηλώνει ότι δεν τα πήγε ποτέ καλά με τα μηχανήματα και απαγγέλει μεταξύ άλλων το πρώτο ποίημα της που δημοσιεύτηκε ποτέ (το 1956), και είχε τίτλο «Μοναξιά»: «Λέγανε τότε πώς ένα κορίτσι μπορεί να ξέρει τι θα πει μοναξιά. Κι όμως ήξερα».

Το 1962 τιμήθηκε με το Α’ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Είχε δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Darmouth, N.Y.State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών) ενώ το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.

Είχε μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόβσκι, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και άλλους.

Έργα της είναι:

Λύκοι και σύννεφα (1963)
Ποιήματα 63-69, (1971)
Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974)
Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977)
Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978)
Ενάντιος έρωτας (1982)
Οι μνηστήρες (1984)
Όταν το σώμα (1988)
Επίλογος αέρας (1990)
Άδεια φύση (1993)
Λυπιού (1995)
Ωραία έρημος ωραία η σάρκα (1996)
Η Ύλη Μόνη (2001)
Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003)
Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005)
Η ανορεξία της ύπαρξης (2011)
Ποίηση 1963-2011 (ανθολογία), εκδ. «Καστανιώτη»
Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, 2016 εκδόσεις «Καστανιώτη»
Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο, 2018 Εκδόσεις «Καστανιώτη»

«Ο λίγος χρόνος που μου μένει»: Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ είχε μιλήσει στην ΕΡΤ (μαγική όπως πάντα)

Στη μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια ήταν αφιερωμένη η εκπομπή της ΕΡΤ «Το μαγικό των ανθρώπων».

Με τον προσήνεια που τη διέκρινε μίλησε κατασταλαγμένα για την αφοσίωσή της ολόκληρη ζωή στην ποίηση, καθώς και το «λίγο μέλλον» που της μένει.

«Έχω διαγράψει το θα από τη ζωή μου… και είμαι λίγο τρομοκρατημένη», είπε.

Μοναδικά προσηλωμένη στην τελειότητα των λέξεων, θέτει τα εξαίσια ελληνικά της στην υπηρεσία του Μπέκετ, της Σίλβια Πλαθ και όσων άλλων μετέφρασε αριστουργηματικά κατά καιρούς…

Η Κατερίνα Ρουκ ξέρει περισσότερα απ’ όσα σ’ αφήνει να καταλάβεις. Ειναι το ίδιον των σοφών ανθρώπων: να μη σου κάνουν καμία επίδειξη γνώσεων, απλά σου λένε τα απολύτως αναγκαία.

Το διαμέρισμά της, γεμάτο βιβλία, πίνακες που έπρεπε να ξεσκονίζονται, και παλιά φωτιστικά που έπρεπε να μπαίνουν στην πρίζα. Κάθεται στο γραφείο της, ακριβώς μπροστά της μια φωτογραφια του Ρόντνεϊ Ρουκ -του άντρα της- εκτελεί χρέη φυλακτού, αλλά και έμπνευσης υποπτεύομαι!

Στα 17 της θα γράψει το ποίημα για το οποίο ο Νίκος Καζαντζάκης -που είναι νονός της- θα στείλει ένα γράμμα στον Γουδέλη, τον διευθυντή της «Καινούργιας Εποχής», γράφοντάς του: «Παρακαλώ, δημοσιεύστε αυτό το ποίημα, το έχει γράψει μία κοπέλα που δεν έχει βγάλει ακόμα το γυμνάσιο. Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ!».

Ήταν μια σπουδαία σύσταση για την καριέρα που ακολούθησε… Ναι, άνοιξαν οι πόρτες να δημοσιεύω, να βγάζω βιβλία… δεν είχα κανένα πρόβλημα. Μεγάλη είσοδος.

Λες κάπου «ό,τι μου λείπει με προστατεύει από εκείνο που θα χάσω». Η Τζένη Χόλτζερ -εικαστικός- έγραψε με νέον: «Protect me from what I want». Καλά! Είναι καταπληκτική σύμπτωση! Όταν βρίσκω τέτοιες συμπτώσεις συγχρόνων μου και μη, αισθάνομαι μία αγαλλίαση, γιατί είναι σαν να πίνουμε όλοι νερό από την ίδια πηγή.

Η Χόλτζερ έχει πει επίσης: «Everything that’s interesting is new». Το νέο εσύ πώς το καταλαβαίνεις στην ποίηση; Άμα διαβάσεις έναν μεγάλο ποιητή, είτε παλιό είτε νεότερο -κι όταν αυτός φθάνει στα ύψη-, λες, «μα… αυτό! Αυτό πώς το πρόβλεψε, πως το κατάλαβε, πώς… Ένας μεγάλος ποιητής εκφράζει συγχρόνως -κι αυτή νομίζω είναι η δουλειά του ποιητή- το παλιό και το καινούργιο. Έτσι βγαίνει το κλασικό. Γιατί τι είναι το κλασικό; Η ζυγαριά και των δύο.

Η δουλειά σου έχει «διαβαστεί » σωστά; Α, δεν ξέρω, εγώ δεν είμαι αυταρχική… Όποιος θέλει καταλαβαίνει αυτό που θέλει… (Εγώ, βέβαια, εννοώ άλλο, αν το έργο της έχει εκτιμηθεί όσο του αξίζει, αλλά την αφήνω την ερώτηση γιατί η απάντηση βγαίνει από μόνη της: στην κορυφαία αυτή ποιήτρια έχει δοθεί μόνο ένα δεύτερο Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το 1984, για τους «Μνηστήρες»).

Μίλησέ μου για ποιητές που σου αρέσουν. Ο θεός μου ο μεγάλος ήταν, είναι και θα είναι ο Καβάφης. Ηταν σαν να μου υπαγόρευε τη φιλοσοφία της ζωής μου. «Κι αν πτωχική τη βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε . Ετσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες Ιθάκες τι σημαίνουν». Ναι, αυτό είναι το ευαγγέλιό μου! Από τους νεότερους, ο Καρούζος, τι ποιητής!… Συνδυάζει το σουρεαλιστικό, το μεταφυσικό και βέβαια το καθημερινό! Μια άλλη απίθανη ποιήτρια είναι η Μαρία Σερβάκη. Ο Καρούζος τη λάτρευε! Τι μου θυμίζεις… τον Σαχτούρη… την παλιά παρέα στο Μπραζίλιαν, στου Λουμίδη…

Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις ελεύθερα, όχι κάτω από κοινωνικές επιταγές, κάτω από τη δικτατορία των δυνατών, των ισχυρών, των πλουσίων. Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις με τους όρους που εσυ επέλεξες, που δεν έχουν απαραίτητα σχέση με χρήμα και ισχύ.

Τη θέλεις πίσω τη νεότητά σου; Α, θα τα έδινα όλα… τη φήμη, το μπλα μπλα, αν μπορούσα να πάρω τη νεότητά μου πίσω. Δεν θα την έκανα τίποτε καλύτερο και τίποτα χειρότερο απο εκείνο που την έκανα, αλλά η αίσθηση της νεότητας… όχι μόνο σωματικά ή εμφανισιακά, αλλά σαν εσωτερική κατάσταση. Τι ωραίο πράγμα…

Για το μέλλον του πλανήτη; Για την προστασία του; Καλύτερα ζωντανοί παρά πλούσιοι… Τι έχεις να πεις; Εγώ δεν είμαι καταναλώτρια, δεν μ’ ενδιαφέρει το χρήμα, αλλά και το νερό το σκέπτομαι πώς το χρησιμοποιώ.

Αν έγραφες όμως κάτι… Η ποίηση δεν γράφεται με οδηγίες.

Ωραία, κατά τα άλλα τι υπερασπίζεσαι; Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις ελεύθερα, όχι κάτω από κοινωνικές επιταγές, κάτω από τη δικτατορία των δυνατών, των ισχυρών, των πλουσίων. Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις με τους όρους που εσυ επέλεξες, που δεν έχουν απαραίτητα σχέση με χρήμα και ισχύ.

Οι ποιητές είναι προνομιούχοι; Όταν όλα σ’εγκαταλείπουν, τότε παίρνεις το μολύβι και το χαρτί και γράφεις και αισθάνεσαι κάτι ελαφρύτερο μέσα σου – απ’ αυτή την αποψη είναι προνόμιο! Αλλά από την άποψη του πώς σε βλέπουν, αν σε ευνοούν, αν δεν σ’ ευνοούν, αυτά δεν τα ξέρω…

«Πιάνεις τότε την πέννα

και νομίζεις πως γίνεσαι ένα

με την ωραιότητα και την αθανασία.

Όμως η ποίηση ποια σου ζητάει θυσία;

Τι θέλει για αντάλαγμα;

Μονάχα ένα πράγμα.

Απ’ τη Γη που κατοικείς

τίποτα μην απαιτείς».

― Στροφή από το ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ «Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει».

Από την τελευταία σου ποιητική συλλογή «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» έχει περάσει καιρός. Τι ετοιμάζεις τώρα; Ξαναλέω το περίφημο, του νονού μου Νίκου Καζαντζάκη: Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερη.

Αλλά όνειρα; Όνειρα τώρα… Όχι, σ’ αυτήν τη φάση δεν κάνω σπουδαία όνειρα.

Δεν σκέφτεσαι να γράψεις κάτι ακόμα; Θα γράψω ένα δύο βιβλία το πολύ ακόμα, γιατί, ξέρεις, έχω έμμονες ιδέες να μην πέσω στο λάκκο που έχουν πέσει πολλοί συνάδελφοί μου, γνωστοί ποιητές, που εξακολουθούν να γράφουν, να δημοσιεύουν, ενώ έχει στερέψει το ντεπόζιτο· δεν έχει άλλο. Τελειώνει κάποτε το νερό. Για να γράψεις κάτι πρέπει να είσαι μέσα στη ζωή, να συζείς με το μέλλον, όχι να συζείς με το παρελθόν.

Η σοφία όμως δεν είναι μεγαλύτερη τότε; Η ποίηση είναι σαν την κυρία με το σκυλάκι. Το σκυλάκι είναι η ποίηση. Η κυρία η νιότη. Τις πιο πολλές φορές εξακολουθούμε και γράφουμε γιατί δεν μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς αυτό το μπαστούνι.

Η ποίηση γεννιέται από την απουσία; Πολλές φορές έχω πει κάτι ανάλογο μ’ αυτό που λες, ότι δηλαδή η ρίζα ενός ποιήματος είναι μια πληγή, και το ποίημα η ουλή. Αν έχεις την ευλογία να μπορείς να γράφεις ποίηση, αυτό είναι το φάρμακο για την πληγή.

Υπάρχει ένας στόχος; Εκεί θέλω να φτάσω… Μήπως εκεί βρίσκεται η γέννηση του ποιήματος; Όχι, στόχος στην ποίηση δεν υπάρχει. Υπάρχει ερέθισμα, υπάρχει αυτό που λέγεται έμπνευση.

5 υπέροχα ποιήματα της

Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα

Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή
την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω
πώς κερδίζει πάντα αυτή
ενώ χάνουμε εμείς.
Πώς οι αξίες γεννιούνται
κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει:
το σώμα.
Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας
ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά
ανασαίνω κι ας είμαι
σε κοντινή μακρινή απόσταση
απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει…
Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα
με ελάχιστα.

~

Ένα απλό κρεβάτι

Κινήσεις που οδηγούν
σ’ ένα απλό κρεβάτι
πώς να εμπνεύσουν πια;
Κρεβάτι χωρίς παραστάτη
χωρίς εφιδρώσεις
χωρίς εντυπώσεις
ένα άδειο στρωμένο πανί
μία οθόνη δίχως προβολή
και κινήσεις μονοσήμαντες
που σημαίνουν μόνο το τέλος
της μέρας.
Μια ειρήνη υπόγραψα φαίνεται
χωρίς καμιά μάχη
να ‘χει κερδηθεί ή χαθεί.
Ειρήνη είναι ο ύπνος
που έρχεται περιβρεγμένος
μόνο με την ελπίδα
του ονείρου.
Αλλά, αναπάντεχα
μια γλύκα απλώνεται στην επιφάνεια
της ταλαιπωρημένης σάρκας.
Τέλειωσε και τούτο το βράδυ.
Ακόμη ένα κομμάτι χρόνου
που δεν πρόδωσα
δε βλαστήμησα
την ώρα και τη στιγμή.
Ήταν η μέρα καλή
καμιά δεν ένιωσα νέα πληγή
καμιά δεν κακοφόρμισε παλιά.
Κρεβάτι απλό
με τέσσερα πόδια
και καλοκαιρινά σεντόνια
βάναυσα λευκά.

~

Υπαρξιακές ερωταποκρίσεις

Τι ωραίος που ήταν ο έρωτας!
Πολιορκούσε χωρίς ενοχές
πολεμούσε χωρίς αιχμές, χωρίς φιλοδοξίες.
Λιοπύρι τα μεσάνυχτα
καλοκαιριά στον πάγο
έρωτας, το αντίθετο του αληθινού
έδινε στο πραγματικό ουσία.
Ήταν ωραία η ευωδιά του ιδρώτα
σοφά τα συμπεράσματα της σάρκας τότε
της σάρκας, της πιο παραμελημένης θεάς.
Τη ζωή μου βλέπω τώρα
σαν ένα ντοκιμαντέρ
που δείχνει σπάνια της φύσης πουλιά
ξεχασμένες του κόσμου ακτές
απλησίαστες κορφές.
Τις κινήσεις της ψυχής μου
παρακολουθώ στην οθόνη.
Ποια μέθοδο ακολουθεί άραγε η ψυχή
για να επιζήσει για λίγο ακόμη χωρίς μέλλον;
Το ψέμα; Την αλήθεια;
Ή αφήνεται στη φυσικότητα του είναι;
Ποιανού «είναι»;
Πώς μπορεί να υπάρξει «είναι» χωρίς μέλλον;
Όταν πια μόνο μια κάποια ιδέα οδηγεί στο σώμα
μόνο τ’ όνειρο φέρνει το πάθος;
Όσο για τον έρωτα τον τελευταίο
είναι σαν τον πρώτο:
βλασταίνει στο χωράφι του Πλάτωνα.

~

Ποιητικό υστερόγραφο

Τα ποιήματα δεν μπορούν πια
να ‘ναι ωραία
αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει.
Η πείρα είναι τώρα
το μόνο σώμα των ποιημάτων
κι όσο η πείρα πλουταίνει
τόσο το ποίημα τρέφεται και ίσως δυναμώσει.
Πονάν τα γόνατά μου
και την Ποίηση δεν μπορώ πια να προσκυνήσω,
μόνο τις έμπειρες πληγές μου
μπορώ να της χαρίσω.
Τα επίθετα μαράθηκαν
μόνο με τις φαντασιώσεις μου
μπορώ τώρα την Ποίηση να διανθίσω.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου.

~

Υπενθυμίσεις του έρωτα

Αν σ’ έχει ξεχάσει ο έρωτας
εσύ θα τον ξαναθυμηθείς
μόλις η ματιά σου αγγίξει τη φύση
τις πλαγιές, τα κύματα
τα φυλλοβόλα δέντρα
που δεν αμφισβητούν ποτέ τις εποχές
τα ζώα που βγαίνοντας
απ’ την κοιλιά της μάνας τους
ξέρουν κιόλας πώς να ζήσουν
πώς ν’ αντισταθούν στους εχθρούς
που τους έχει ορίσει η φύση.
Πρόσεξε μόνο μην η ζωντανεμένη ανάμνηση
πέσει πάνω στο σωρό
απ’ τις προδομένες προσδοκίες σου
τ’ αναπάντητα όνειρά σου.