Γράφει ο Χρήστος Χαραλάμπους
Για πολλούς θωρείται ότι αποτελεί μια από τις τραγικότερες σελίδες στην κοινωνική ιστορία της σύγχρονης Κύπρου, γραμμένης στα χρόνια του Μεσοπολέμου αλλά και στη διάρκεια της δεκαετίας του ’40, όταν η πανάρχαια ασθένεια της φυματίωσης βρισκόταν και πάλι σε έξαρση.
Μια περίοδος μαρτυρίου για εκατοντάδες ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων και μικρών παιδιών, που βρέθηκαν στο πέρασμα της φοβερής «φθίσης», όπως την έλεγαν ή της «νόσου των φτωχών», όπως θεωρούνταν καθώς οι πάσχοντες ήταν, κατά κύριο λόγο, άτομα που διαβίωναν σε δύσκολες συνθήκες με εξασθενημένο οργανισμό λόγω άλλων ασθενειών, κακουχιών αλλά και ακατάλληλης διατροφής ή ακόμα και ασιτίας.
Η προκατάληψη
Η προκατάληψη μαζί με την άγνοια και το φόβο, το αίσθημα της ντροπής και ο έντονος κοινωνικός ρατσισμός ακόμα και ανάμεσα στα μέλη των ίδιων των οικογενειών, ο πόνος και το αίσθημα της απομόνωσης και του στιγματισμού από τη μια και της απανθρωπιάς από την άλλη, αποτελούσαν κυρίαρχα στοιχεία εκείνης της εποχής, με θύματα τους «χτικιάρηδες», όπως περιφρονητικά αποκαλούσαν τους ανθρώπους που ασθενούσαν.
Κυπερούντα: Το Σανατόριο
Η αναφορά στη φυματίωση και φυματικούς της Κύπρου, αβίαστα παραπέμπει στην Κυπερούντα, όπου, μετά από πολλούς αγώνες, δημιουργήθηκε το Σανατόριο που αποτέλεσε το καταφύγιο όσων ασθενούσαν. Και αναμφίβολα, εκεί μπόρεσαν κάποιοι να βρουν τη γιατρειά τους όμως ήταν αρκετοί και εκείνοι που δεν τα κατάφεραν, που τους νίκησε η αρρώστια και έμειναν στα αζήτητα. «Πετάχτηκαν» σε ένα νεκροταφείο που δημιουργήθηκε ειδικά γι’ αυτούς, μακριά από το χωριό, μέσα σε πυκνό και απρόσιτο δάσος, για να μην τους βλέπει ανθρώπου μάτι, για να μην γνωρίζει κανένας την ύπαρξη τους. Θεωρούμενοι, ακόμα και από τις οικογένειες τους, ως να μην γεννήθηκαν ποτέ.
Κηδεύονταν μόνο με παπά και νεκροθάφτες – τους έλεγαν χτικιάρηδες
Στην ταφή αυτών των «χτικιάρηδων», όπως θυμούνται ηλικιωμένοι κάτοικοι της Κυπερούντας και των γύρω κοινοτήτων, συνήθως ήταν μόνο ο ιερέας και ένας ή δύο κηπουροί του Σανατορίου που άνοιγαν τον τάφο και έθαβαν το νεκρό. Καμιά φορά και κάποιος νοσοκόμος ή και κανένας περισσότερο ευαίσθητος συγγενής αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι είχαν εγκαταλειφθεί στο Σανατόριο.
Το κοιμητήριο των φυματικών αφέθηκε στη λησμονιά
Το κοιμητήριο των φυματικών, εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60, η ύπαρξη του ξεχάστηκε με την πάροδο των χρόνων… χάθηκε μέσα στα δέντρα και τους θάμνους του δάσους και τους νεκρούς δεν τους γύρεψε ποτέ κανένας.
Και χρειάστηκε να περάσουν αρκετές δεκαετίες σιωπής και λησμονιάς για να βγει στην επιφάνεια αυτή η τραγική πτυχή της ιστορίας της φυματίωσης και των φυματικών της Κύπρου και να αναληφθεί μια πρωτοβουλία για να ξεπληρωθεί μια ελάχιστη υποχρέωση προς αυτούς τους ανθρώπους.
Με αφορμή μια εκπομπή («24 Ώρες») που είχε κάνει πριν από 2 χρόνια ο συνάδελφος δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Λεμεσού Κώστας Κώστα, θέλησε να αναζητήσει αυτό τον «μυστικό» τόπο ανάπαυσης των θυμάτων της φυματίωσης, και τον βρήκε μετά από αρκετή περιπλάνηση μέσα στο πευκόφυτο δάσος, σε κάποιο σημείο στο δρόμο Καρβουνά-Τροόδους.
Δεν ήθελαν να τους ξέρουν ούτε οι συγγενείς τους
Μέσα από τους χοντρούς πετρόχτιστους τοίχους, 6 πέτρινοι σταυροί μόνο αφού, τότε, ο ιερέας έφτιαχνε πρόχειρους ξύλινους σταυρούς, οι οποίοι καταστράφηκαν με τη πάροδο των χρόνων. Ένας σταυρός γράφει πάνω «Τίτος» 12/10/44 -14/8/47», και ένας άλλος «Θεοδώρα Ιεροδιακόνου, θανούσα 8/3/48, ετών 22».
Μαρτυρίες
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ανθρώπων που εργάζονταν στο Σανατόριο εκείνη την εποχή, το «Τίτος» είναι ψευδώνυμο ενός τρίχρονου παιδιού που οι γονείς του δεν ήθελαν να γράφει στο σταυρό το αληθινό όνομα του και να…στιγματιστεί η οικογένεια, ενώ η Θεοδώρα από την πρώτη στιγμή που μπήκε στο Σανατόριο μέχρι τη στιγμή που πέθανε, δεν μίλησε ποτέ με κανένα.
«Το μόνο που σκέφτεσαι όταν βρεθείς εκεί, είναι γιατί αυτοί οι άνθρωποι, που βασανίστηκαν όσο ζούσαν, έπρεπε να είχαν αυτό το τέλος»
Κώστας Κώστα
Ο Κώστας Κώστα υποδεικνύει ότι το καλύτερο μνημόσυνο για αυτούς τους ανθρώπους που η ζωή και η τότε κοινωνία αδίκησαν τόσο και τους πέταξαν κυριολεκτικά, θα είναι να μάθει ο κόσμος της τραγική ιστορία τους και να βρουν δικαίωση….
Το καθάρισαν οι κοινότητες Αμίαντου & Κυπερούντας
Μετά από κάποιες επαφές με άμεσα εμπλεκόμενους ανθρώπους και φορείς, έγινε κατορθωτό να γίνει πριν από ένα χρόνο η πρώτη κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Τα ξεχασμένο κοιμητήριο καθαρίστηκε από τα άγρια χόρτα που το έπνιγαν και με πρωτοβουλία του Διευθυντή του Νοσοκομείου Κυπερούντας, σε συνεργασία και με τις κοινότητες Κυπερούντας και Αμίαντου, πραγματοποιήθηκε στις 24 Μαρτίου του 2021 που είναι η Παγκόσμια Ημέρα κατά της φυματίωσης, το πρώτο μνημόσυνο των θυμάτων της φυματίωσης και ακολούθησε τρισάγιο στον χώρο του κοιμητηρίου. Κάτι που καθιερώθηκε πλέον και θα τελείται κάθε χρόνο την ίδια μέρα.
Εκφράζοντας την βεβαιότητα ότι σε αυτό τον χώρο έχουν θαφτεί δεκάδες άνθρωποι που κανένας δεν τους έψαξε και δεν τους θυμάται, που έμειναν στην αφάνεια, ο Κώστας Κώστα, υποδεικνύει ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί στον χώρο του κοιμητηρίου και ένα μικρό μουσείο για την ιστορία της φυματίωσης και των φυματικών στην Κύπρο.
Μοναδικό καταφύγιο το Σανατόριο Κυπερούντας
Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι η οργανωμένη καταπολέμηση της φυματίωσης στην Κύπρο, ξεκίνησε με την ίδρυση του Αντιφυματικού Συνδέσμου το 1935, περίοδο όπου υπήρχε μεγάλη φτώχεια, οι οικογένειες συνήθως ήταν πολυμελείς και οι συνθήκες διαβίωσης, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, ήταν πραγματικά δύσκολες. Η προκατάληψη και ο φόβος, σε συνδυασμό με την έλλειψη ενημέρωσης, συνέβαλαν στην δυσκολία ανίχνευσης και δήλωσης των περιστατικών φυματίωσης.
Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η υποδιάγνωση, η αύξηση της μετάδοσης της νόσου ανάμεσα στο πληθυσμό και κατ’ επέκταση η μεγάλη θνησιμότητα.
Το Σανατόριο της Κυπερούντας με 100 κλίνες λειτούργησε το 1940. Η τοποθεσία για την ανέγερση του, επιλέγηκε λόγω των κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών που βοηθούσαν την ανάρρωση των ασθενών. Κτίστηκε, μετά από πολλές αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής, κι αυτό, όπως όλοι εκ των υστέρων αναγνωρίζουν, έγινε κατορθωτό με τη βοήθεια του τότε κοινοτάρχη Κυπερούντας Γεώργιου Φάκα.
Ο άνθρωπος παραχώρησε κτηματική περιουσία και προέτρεψε τους συγχωριανούς του όχι μόνο να αποδεχθούν αλλά και να συμβάλουν στην ανέγερση και τη λειτουργία του Σανατορίου το οποίο, με την μείωση των νέων περιστατικών φυματίωσης μετά το 1974, μετατράπηκε σε περιφερειακό Νοσοκομείο.
