Γράφει ο Κυριάκος Κωνσταντά
Press Freedom Index 2023 – Reporters Without Borders (RSF)
Μπορεί η Κύπρος να ανέβηκε 10 θέσεις στην ετήσια κατάταξη του RSF για το 2023, εξακολουθεί όμως να εμπίπτει στην κατηγορία των “προβληματικών” χωρών – σε σχέση με την ελευθερία του Τύπου.
Το Press Freedom Index έχει ως σκοπό τη σύγκριση του επιπέδου ελευθερίας που απολαμβάνουν οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ σε 180 χώρες και περιγράφει τις δυνατότητες επιλογής, παραγωγής και διανομής ειδήσεων στο κοινό, ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, και χωρίς να προκύπτουν οποιεσδήποτε απειλές για τη φυσική και ψυχολογική τους ασφάλεια.
Για το 2023, η Κύπρος, με συνολική βαθμολογία 68.62 κατατάσσεται στη 55η θέση και για ακόμη μια χρονιά στις “προβληματικές” χώρες (από το σύνολο των 180 χωρών/ελεγχόμενων εδαφών), σημειώνοντας τις εξής βαθμολογίες:
Πολιτικό Πλαίσιο: 64.66 (50ή θέση)
Στην Έκθεση αναφέρεται ότι τα ΜΜΕ γίνονται στόχος λεκτικών επιθέσεων από πολιτικούς, γεγονός που συμβάλλει στην έλλειψη ελευθερίας έκφασης. Επίσης, οι άτυπες σχέσεις μεταξύ πολιτικών και ιδιοκτητών ΜΜΕ ενισχύουν την επιρροή των πολιτικών στη δημοσιογραφία.
Οικονομικό Πλαίσιο: 53.12 (56η θέση)
Η διαφημιστική αγορά και η πρόσφατη οικονομική κρίση έχουν κάνει τα ΜΜΕ στην Κύπρο ιδιαίτερα ευάλωτα σε επιρροές εμπορικών συμφερόντων. Οι εξαρτήσεις από τη διαφήμιση και τις χορηγίες έχουν αυξήσει την επιρροή των εταιρειών και των ιδιοκτητών στο εκδοτικό περιεχόμενο. Η εξαρτήσεις των ιδιωτικών ΜΜΕ από τις κρατικές επιδοτήσεις και οι εξαρτήσεις των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων από την κρατική χρηματοδότηση ενισχύουν την αυτολογοκρισία και απειλούν τη συντακτική ανεξαρτησία.
Νομικό Πλαίσιο: 71.89 (52η θέση)
Μπορεί να υπάρχουν οι διαδικασίες που να διασφαλίζουν την προστασία των πηγών και τη συντακτκή αυτονομία, αλλά οι μηχανισμοί ή/και οι διαδικασίες για την προστασία των δημοσιογράφων και την αποφυγή πολιτικών παρεμβάσεων είναι περιορισμένες. Συχνά παρατηρείται άμεση παρέμβαση στο εκδοτικό έργο. Η νομοθεσία προστατεύει τις ιδιωτικές επικοινωνίες αλλά δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες για τις παρακολουθήσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας. Οι αγωγές για συκοφαντική δυσφήμιση συμβάλλουν στην αυτολογοκρισία και αποθαρρύνουν την ερευνητική δημοσιογραφία.
Κοινωνικοπολιτισμικό Πλαίσιο: 64.98 (85η θέση)
Το Κυπριακό είναι ταμπού και όλοι οι δημοσιογράφοι “απαιτείται” να είναι πιστοί στο αφήγημα του κράτους. Όσοι αμφισβητούν την κρατική γραμμή, συχνά χαρακτηρίζονται ως “προδότες”. Υπάρχουν επίσης απαγορευμένοι όροι για χρήση που σχετίζονται με το Κυπριακό.
Ασφάλεια: 88.44 (29η θέση)
Υπάρχουν περιστατικά λεκτικών επιθέσεων από κρατικούς αξιωματούχους κατά των ΜΜΕ, που θίγουν την ελευθερία της έκφρασης. Αν και δεν υπάρχουν σοβαρές σωματικές απειλές ή επιθέσεις, οι δημοσιογράφοι συχνά πέφτουν θύματα διαδικτυακής παρενόχλησης. Υπάρχουν καταγγελίες για παρακολουθήσεις και παραβίαση συσκευών/ηλεκτρονικών αρχείων ενός δημοσιογράφου που δημοσίευσε ένα βιβλίο για τη διαφθορά (αναφέρεται στον Μακάριο Δρουσιώτη), χωρίς η αστυνομική έρευνα να αποφέρει ποτέ κάποιο αποτέλεσμα.
Η συνοπτική περιγραφή της κατάστασης που επικρατεί στην Κύπρο το 2023, από το RSF είναι η εξής:
Ενώ η ελευθερία του Τύπου διασφαλίζεται από το σύνταγμα, η κυβέρνηση, η Ορθόδοξη Εκκλησία και τα επιχειρηματικά συμφέροντα έχουν σημαντική επιρροή στα ΜΜΕ. Η μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων έχει επίσης σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ.
Σχόλιο
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μέσων Ενημέρωσης είναι μια συζήτηση που χρονολογείται μεταξύ των ειδικών στον τομέα των ΜΜΕ και της Επικοινωνίας. Η Έκθεση των Reporters Without Borders έρχεται να επιβεβαιώσει για ακόμα μια φορά τις ανησυχίες που κατά καιρούς εκφράζονται. Ότι δηλαδή, οι οικονομικές εξαρτήσεις που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ των ΜΜΕ και των διαφόρων επιχειρηματικών κύκλων αλλά και των κέντρων πολιτικής εξουσίας, αλλά και οι άτυπες σχέσεις μεταξύ των ΜΜΕ και των πολιτικών φορέων, αλλοιώνουν και υποβαθμίζουν την ισχύ της 4ης εξουσίας.
Τα όρια της εγγύτητας μεταξύ των πολιτικών φορέων και των ΜΜΕ (είτε αυτή είναι άμεση είτε έμμεση), έχουν δημιουργήσει μια προβληματική κατάσταση στην οποία πρακτικές όπως η διερευνητική δημοσιογραφία δεν μπορούν να αναπτυχθούν επαρκώς. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που οι σημαντικότερες αποκαλύψεις σε σχέση με τη διαφθορά και τη διαπλοκή τα τελευταία χρόνια, να προήλθαν από οργανισμούς του εξωτερικού (Al Jazeera, OCCRP κ.ο.κ.).
Από την άλλη, η διαχρονική προσκόλληση σε κοινωνικοπολιτισμικές νόρμες, αξίες και αρχές, περιορίζουν τους δημοσιογράφους να εξετάσουν συγκεκριμένα ζητήματα (για παράδειγμα οι υπερευαισθησίες σε ό,τι έχει να κάνει με την Εκκλησία ή η κάλυψη των θεμάτων που σχετίζονται με το Κυπριακό).
Γενική κατάταξη των χωρών για το 2023 (full index: Index | RSF)
1. Norway (95.18)
2. Ireland (89.91)
3. Denmark (89.48)
4. Sweden (88.15)
5. Finland (87.94)
…
53. Romania (69.04)
54. Ivory Coast (68.83)
55. Cyprus (68.62)
56. Kosovo (68.38)
57. Poland (67.66)
Κατηγοριοποίηση κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Κατάταξη κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Οι βαθμολογίες προκύπτουν από την αξιολόγηση 5 δεικτών, οι οποίοι βαθμολογούνται από το 0 (χαμηλότερο επίπεδο) μέχρι το 100 (υψηλότερο επίπεδο ελευθερίας του Τύπου), από ειδικούς στον τομέα των ΜΜΕ (ακαδημαϊκούς, ερευνητές, δημοσιογράφους κλπ.):
[1] Πολιτικό Πλαίσιο
– Ο βαθμός υποστήριξης και σεβασμού της αυτονομίας των ΜΜΕ έναντι των πολιτικών πιέσεων από το κράτος ή/και άλλους πολιτικούς παράγοντες.
– Το επίπεδο αποδοχής μιας ποικιλίας δημοσιογραφικών προσεγγίσεων που να ικανοποιούν τα επαγγελματικά πρότυπα.
– Ο βαθμός υποστήριξης των ΜΜΕ στον ρόλο τους να υποχρεώνουν τους πολιτικούς και την κυβέρνηση να λογοδοτούν για το δημόσιο συμφέρον.
[2] Νομικό Πλαίσιο
– Ο βαθμός στον οποίο οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ είναι ελεύθερα να εργάζονται χωρίς λογοκρισία ή νομικές κυρώσεις ή υπερβολικούς περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης.
– Η ικανότητα πρόσβασης σε πληροφορίες χωρίς διακρίσεις μεταξύ δημοσιογράφων και η ικανότητα προστασίας των πηγών.
– Η παρουσία ή η απουσία ατιμωρησίας των υπεύθυνων για πράξεις βίας κατά των δημοσιογράφων.
[3] Οικονομικό Πλαίσιο
– Οικονομικοί περιορισμοί που συνδέονται με τις κυβερνητικές πολιτικές (δυσκολία στην εγκαθίδρυση ΜΜΕ, ευνοιοκρατία στην κατανομή των κρατικών επιδοτήσεων, διαφθορά).
– Οικονομικοί περιορισμοί που συνδέονται με μη-κρατικούς φορείς (διαφημίσεις και εμπορικές συμφωνίες).
– Οικονομικοί περιορισμοί που συνδέονται με ιδιοκτήτες ΜΜΕ που επιδιώκουν να προωθήσουν ή να υπερασπιστούν τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα.
[4] Κοινωνικοπολιτισμικό Πλαίσιο
– Κοινωνικοί περιορισμοί που προκύπτουν από την απαξίωση και τις επιθέσεις στον Τύπο με βάση ζητήματα φύλου, τάξης, εθνικότητας και θρησκείας.
– Πολιτιστικοί περιορισμοί (πίεση στους δημοσιογράφους να μην αμφισβητούν ορισμένα προπύργια εξουσίας ή επιρροής ή/και να μην καλύπτουν ορισμένα θέματα επειδή είναι αντίθετα στην κυρίαρχη κουλτούρα της χώρας).
[5] Ασφάλεια
– Πρόκληση σωματικής βλάβης σε δημοσιογράφους (δολοφονία, βία, σύλληψη, κράτηση, εξαφάνιση, απαγωγή, κλπ.).
– Πρόκληση ψυχολογικής/συναισθηματικής βλάβης σε δημοσιογράφους (εκφοβισμός, παρενόχληση, παρακολούθηση, διαρροή προσωπικών πληροφοριών με κακόβουλη πρόθεση, κλπ.).
– Επαγγελματική βλάβη (απώλεια εργασίας, κατάσχεση επαγγελματικού εξοπλισμού, λεηλασία εγκαταστάσεων κλπ.).
