του Παύλου Ηλ. Αγιαννίδη
«Ανάμεσα στις ευχάριστες εκπλήξεις που με περίμεναν στον Βόλο, είταν και ένα παιδάκι έξι ή εξήμισυ χρονώ, που ανακάλυψα προικισμένο με το θείο δώρο του ταλέντου. Ο μικρός αυτός με τις ποδίτσες της πρώτης δημοτικού και με τα γκρίζα γελαστά ματάκια του, είναι από τώρα ένας αυτοδίδαχτος μικροσκοπικός συνθέτης», έγραφε σε ένα ταξιδιωτικό του αφήγημα, στην έκδοση «Απ’ την Ελλάδα» ο πεζογράφος Στράτης Μυριβήλης.
Το «παιδί-θαύμα» του Βόλου, που στα τέσσερά του άρχισε να παίζει πιάνο και να συνθέτει. Και στα έξι (κοντά στη συνάντηση με τον Μυριβήλη) έδωσε την πρώτη συναυλία με έργα του, ενώπιον 2.000 ακροατών! Εντυπωσιακό, δε, ήταν ότι δεν διάβαζε ούτε έγραφε νότες, κάτι που δεν άλλαξε ως το τέλος. Πίστευε, άλλωστε, στην αυθόρμητη μουσική δημιουργία, που «ακούει» τη μουσική του Σύμπαντος.
«Οταν άρχισα να συνθέτω ήμουν σχεδόν τεσσάρων ετών», θυμόταν ο ίδιος σε μια από τις ελάχιστες συνεντεύξεις του, το 1992, στο τεχνικό έντυπο «Keyboard». «Η μουσική ήταν κάτι ενστικτώδες για μένα από πολύ μικρή ηλικία. Στα τέσσερα δεν είχα καμία μνήμη μουσικής, ήταν πολύ νωρίς. Και όμως, καθόμουν στο πιάνο και χρησιμοποιούσα ό,τι μπορούσα να βρω γύρω μου, στο σπίτι, που να μπορεί να λειτουργήσει ως κρουστό. Περνούσα ώρες ολόκληρες παράγοντας ήχους ή παίζοντας στο πιάνο ό,τι μου περνούσε από το νου. Δεν θυμάμαι ποτέ τον εαυτό μου να μη συνθέτει». Από τότε που βγήκαν στις κινηματογραφικές αίθουσες «Οι δρόμοι της φωτιάς» του Χιου Χάντσον, δεν πρέπει να υπάρχει μέλος του λεγόμενου «πολιτισμένου» κόσμου που να μην έχει ακούσει το μουσικό θέμα της ταινίας. Σύμβολο πλέον του στοχασμού επί της ευγενούς άμιλλας (σώματος και πνεύματος) και παγκόσμιο μουσικό σήμα του Ολυμπιακού Πνεύματος. Δεν ήταν, λοιπόν, τυχαίο ότι ανέλαβε το 1997 την οργάνωση της καθηλωτικής τελετής έναρξης του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Στίβου, στην Αθήνα, που κέρδισε διεθνή εύσημα και αναγνώριση για την Ελλάδα.
Παρά το γεγονός ότι τηρούσε δημοσίως σιωπή και απείχε συνειδητά, πεισματικά σχεδόν, από τα φώτα της δημοσιότητας, τα τελευταία στρέφονταν (αναγκαστικά) στα ίδια τα προϊόντα της δημιουργίας του. Αυθόρμητης, ενστικτώδους, εγγενούς, καθοριστικής. Διότι, κατά τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, ή Vangelis, όπως ήταν γνωστός διεθνώς, «η μουσική μας καθορίζει πάντα». Δεν την καθορίζουμε εμείς. Δεν θυμόταν τον εαυτό του χωρίς μουσική. «Η επαφή μου με τον έξω κόσμο ήταν πάντοτε μέσω των μουσικών ήχων. Δεν ένιωσα ποτέ τη μουσική ως επάγγελμα, ή ως συνυφασμένη με κάτι δηλαδή που είχε σχέση με τη δόξα», μου έλεγε. Είδε τη μουσική του για τους «Δρόμους της φωτιάς» να κυκλοφορεί σε περίπου εκατό χώρες του κόσμου, να μένει ενενήντα επτά εβδομάδες στα τσαρτ της Βρετανίας, αλλά και τη μουσική για το «1492, Χριστόφορος Κολόμβος» (1992) του Ρίντλεϊ Σκοτ να αναδεικνύεται ως το πρώτο σε πωλήσεις σινγκλ στη Γερμανία και σε δεκαεπτά άλλες χώρες.
Ανάλογη τύχη είχαν και οι μουσικές του για τον «Αγνοούμενο» του Κώστα Γαβρά, την «Ανταρσία του Μπάουντι» (1984) το «Κάποιος να με προσέχει» (1987) και, βεβαίως, για το θρυλικό «Blade Runner» του Ρίντλεϊ Σκοτ (1991), που έχει αναδειχθεί ως η πλέον «προφητική» ταινία επιστημονικής φαντασίας. Εχει στο ενεργητικό του πάνω από εξήντα άλμπουμ και διπλάσια σινγκλ, που κυκλοφόρησαν σε διαφορετικές εκδόσεις σε δεκάδες χώρες του κόσμου, ένα Oσκαρ μουσικής για τους «Δρόμους της φωτιάς».
Απήχηση διεθνή είχε με το έργο «Φόρος τιμής στον Γκρέκο», που έγραψε το 1995, όταν του ζητήθηκε από την Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας να «ντύσει» μουσικά το περίφημο έργο του ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου «Aγιος Πέτρος». Ο «ύμνος» του για την Opera Sauvage που «έντυσε» μουσικά τη θαυμαστή ταινία «Επικίνδυνα χρόνια» του Πίτερ Γουίρ, είχε ανεβεί στο Τop 20 των Ηνωμένων Πολιτειών, έξι χρόνια μετά την ηχογράφησή του. Το ίδιο συνέβη και με μουσικές του που χρησιμοποίησε ο Ζαν-Ζακ Κουστό στα θρυλικά ντοκιμαντέρ του, αλλά και ο διάσημος αστρονόμος Καρλ Σέιγκαν (υπεύθυνος για το σενάριο και της ταινίας «Επαφή») στην επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά του «Cosmos».
Μουσικές του χρησιμοποιήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο σε μεγάλες διαφημιστικές καμπάνιες, που επανέφεραν δυναμικά στο προσκήνιο και τους δίσκους του συνθέτη (χαρακτηριστικό παράδειγμα η διαφημιστική καμπάνια μάρκας αυτοκινήτων, που σκηνοθέτησε ο Ρίντλεϊ Σκοτ). Με το βλέμμα και τον νου στραμμένα προς το Σύμπαν, που είναι το ίδιο η μουσική, είδε στα χρόνια που πέρασαν αστρονόμους του Smithsonian Institute να δίνουν το όνομά του σε ένα αστέρι. Ενώ η NASA έστειλε μουσική του Vangelis, στα «σήματά» της προς το Διάστημα, ως δείγμα του μουσικού πολιτισμού της Γης! Το 1968 άφησε την Αθήνα για να φύγει σιδηροδρομικώς για το Παρίσι, μαζί με τον Ντέμη Ρούσσο και τον Λουκά Σιδερά. Εκεί γεύτηκε την κοινωνική έκρηξη του Μάη του ’68, γνωρίζοντας και την πρώτη του μεγάλη διεθνή επιτυχία με το συγκρότημα Aphrodite’s Child με το σινγκλ «Rain and tears», που έκαναν σύνθημα οι ξεσηκωμένοι φοιτητές του Μάη. Από το Παρίσι έως το πανεπιστήμιο Κολάμπια στη Νέα Υόρκη.
Τα τελευταία χρόνια συνέχιζε να γράφει κατά καιρούς, πάντα με τα μάτια στραμμένα προς τα άστρα. Και στον Aνθρωπο. Παράδειγμα, η «Μυθωδία» του, που ζωντανά ερμηνεύτηκε στην Αθήνα. Παράδειγμα και η παράσταση «The thread», σε μουσική του και χορογραφία του Ράσελ Μάλιφαντ, που ξεκίνησε από το Saddler’s Wells του Λονδίνου, έφτασε και στην Επίδαυρο και εκδόθηκε το 2020. Ζούσε με τη μουσική… Ο Βαγγέλης ζούσε με τη μουσική. Χαμένος μέσα σε αυτήν, ακόμη κι όταν ακούγεται από κάπου μακριά, από ένα μικρό μεγάφωνο. Είτε στο σπίτι του στο Παρίσι, είτε σε εκείνο στην Αθήνα, στην οδό Μελεάγρου (γείτονας της διάσημης μέτζο σοπράνο Αγνής Μπάλτσα), είτε στο σκάφος του, αραγμένο στη Βουλιαγμένη είτε με την υπέροχη θέα από μια βίλα, όπου έμενε για κάποια χρόνια, ψηλά στη Βουλιαγμένη. Εκεί που πρώτη φορά έστησε ένα πρωτοποριακό και μοναδικό, ειδικά κατασκευασμένο για κείνον από την Yamaha, «πολυόργανο» (που έπιανε μισό… δωμάτιο!) που μπορούσε να μετατρέπει σε τελικό, μουσικό, αποτέλεσμα, με ορχήστρες και χορωδίες, «μεταποιώντας» σε ήχους κάθε άγγιγμα των πλήκτρων και κάθε μουσική σκέψη του.
Χανόταν και στις σκέψεις του και στις συζητήσεις, αφήνοντας όμως πάντα… σκοπιά ένα ευγενικό χαμόγελο που δεν εγκατέλειπε τα γκριζοπράσινα μάτια του.
Εδώ, πλέον, δεν έχω παρά να κρατήσω τα ίδια του τα λόγια από εκείνες τις γοητευτικές συζητήσεις μας. Και να τα απανθίσω, εις ανάμνησιν: «Η μουσική είναι η άυλος υλοποίηση του θείου. Είναι το ίδιο το θείον».