Η πρόσβαση σε ευκαιρίες, σε ποιοτικές αστικές εγκαταστάσεις, σε χώρους διαφόρων χρήσεων, αλλά και άλλους ανθρώπους είναι οι κύριοι λόγοι που ωθούν τους ανθρώπους να εγκατασταθούν σε μια πόλη. Όλοι οι κάτοικοι πρέπει να έχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση εντός αυτής. Ο πιο λειτουργικός τρόπος για να διακινείται επομένως ο πληθυσμός σε μια πόλη, είναι χωρίς τη χρήση του αυτοκινήτου. Αποφεύγονται έτσι ταλαιπωρίες που προκύπτουν από την έλλειψη χώρων στάθμευσης, την κίνηση αλλά και την αναμονή που προκαλείται από τον συνωστισμό οχημάτων. Οι ζωές των ανθρώπων που ζουν σε αστικά κέντρα χαρακτηρίζονται από γρήγορους ρυθμούς και αρκετές ώρες διακίνησης με το αυτοκίνητο, που έχουν ως αποτέλεσμα επιπτώσεις τόσο κοινωνικές, όσο και περιβαλλοντικές αλλά και οικονομικές.
Η νέα και αναπτυσσόμενη ιδέα των «πόλεων των 15 λεπτών» υπόσχεται την επίλυση των πιο πάνω προβλημάτων. Αυτή η ιδέα, σύμφωνα με τους ειδικούς πρέπει να αποκτήσει κεντρικό ρόλο στις συζητήσεις περί αστικής ανάπτυξης. Αποτελεί τον αστικό σχεδιασμό που χαρακτηρίζεται από μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση: Εστιάζει στο πού ένας κάτοικος ζει και πού χρειάζεται να πηγαίνει. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να γίνει κατανοητή η ανάγκη για τον σχεδιασμό γειτονιών και πόλεων που να προσφέρουν μεγάλο βαθμό εγγύτητας, ευκολία διακίνησης και πρόσβασης, αλλά και βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αστικές περιοχές, μειώνοντας τον χρόνο που απαιτείται για μετακινήσεις, βελτιώνοντας τις περιβαλλοντικές συνθήκες, και ανακτώντας τον δημόσιο χώρο για τους πολίτες. Η ζωή επομένως γίνεται πιο πρακτική, λιγότερο αγχωτική και κυρίως, πιο βιώσιμη.
Επίσης, η όλη ιδέα μπορεί να συμβάλει στην ίση ένταξη όλων των ομάδων πληθυσμού στο ευρύτερο περιβάλλον της πόλης. Ενόσω οι χώροι σε μια πόλη γίνονται πιο ζωντανοί, ταυτόχρονα ενισχύεται και ο βαθμός κοινωνικοποίησης των κατοίκων εντός αυτών. Η διασύνδεση μεταξύ προνομιούχων και πιο υποβαθμισμένων περιοχών, θα μπορέσει σταδιακά να αμβλύνει τις υπάρχουσες ανισότητες που ο καθένας μπορεί να παρατηρήσει σε κάθε πόλη.
Τι προνοεί η ιδέα των πόλεων των 15 λεπτών (15-minute cities)
Συγκεκριμένα, η ιδέα των πόλεων των 15 λεπτών αποτελείται από 4 μέρη:
[1] Εγγύτητα: Οι χώροι που χρειάζονται οι πολίτες να μεταβαίνουν βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους
[2] Ποικιλία: Ο χώρος πρέπει να αξιοποιηθεί ούτως ώστε να προσφέρει μεικτές και διαφορετικές χρήσεις στους πολίτες
[3] Πυκνότητα: Πρέπει να υπάρχει επαρκής κρίσιμη μάζα πολιτών ούτως ώστε να μπορεί να υποστηρίξει την ύπαρξη χώρων ποικίλων χρήσεων
[4] Να εφαρμόζεται σε ολόκληρη την πόλη: Οι αλληλοσυνδεόμενες γειτονιές να βρίσκονται παντού, και να είναι διαθέσιμες και οικονομικά προσιτές σε όλους τους πολίτες που θέλουν να ζήσουν σε μια πόλη.
Όλες οι ανάγκες των κατοίκων ικανοποιούνται σε μικρή απόσταση από τον χώρο διαμονής τους (από εδώ προκύπτει και ο όρος “πόλεις των 15 λεπτών”). Προσφέρονται διευρυμένες δυνατότητες για αγορά προϊόντων, για λήψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, για εξυπηρέτηση από διάφορες υπηρεσίες, για μετάβαση σε εκπαιδευτικά κέντρα, για μετάβαση στους χώρους εργασίας και διάφορα άλλα, τα οποία είναι εύκολα προσβάσιμα χάρις στον σχεδιασμό. Όταν αυτοί οι χώροι συνδεθούν μεταξύ τους και αυξηθεί η μεταξύ τους εγγύτητα, ο χώρος που διατίθετο στα αυτοκίνητα απελευθερώνεται. Ως αποτέλεσμα, αυξάνεται ο διαθέσιμος δημόσιος χώρος για τους πολίτες, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί για τη δημιουργία χώρων πρασίνου, ποδηλατολωρίδων, χώρων άθλησης και αναψυχής. Οι πολίτες μπορούν λοιπόν, να εμπλακούν σε διάφορες δραστηριότητες εντός του δημόσιου αυτού χώρου, ο οποίος υπόσχεται εύκολη πρόσβαση, ασφάλεια και πολυλειτουργικότητα.
Η ιδέα αυτή αλλά και διάφορες παραλλαγές της έχουν ήδη εφαρμοστεί σε διάφορες πόλεις. Το Παρίσι, η Βαρκελώνη, το Ντιτρόιτ, το Λονδίνο, η Μελβούρνη, είναι μόνο μερικές από αυτές. Μάλιστα, η πανδημία του κορωνοϊού έχει ενθαρρύνει τις προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.
Η ελπίδα είναι οι πόλεις να επανασχεδιαστούν ως χώροι που προσφέρονται κυρίως για τον άνθρωπο και ο σχεδιασμός των «πόλεων των 15 λεπτών» συμβάλλει στην επιστροφή σε ένα πιο «τοπικό» μοντέλο ζωής, που θα χαρακτηρίζεται από πιο αργούς ρυθμούς, και όπου ο χρόνος που αφιερωνόταν στις μετακινήσεις θα επενδύεται στη δημιουργία πιο ισχυρών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και με την ίδια την πόλη.
Είναι όντως ουτοπία;
Ενδεχομένως, η συγκεκριμένη ιδέα να αποτελεί ένα ουτοπικό όραμα σε μια εποχή έντονης κοινωνικής δυσφορίας.
Αποτελεί βασική αρχή της αστικής ανάπτυξης το σχήμα «Οι πόλεις προσφέρουν κάτι για όλους, όταν αυτό δημιουργείται από όλους», και για πολλούς η ιδέα αποκόλλησης από το ιδιωτικό τους όχημα ενδεχομένως να μην προσλαμβάνεται ως ιδιαίτερα πρακτική και λειτουργική. Επομένως παρατηρούνται δυσκολίες στην αποδοχή της ιδέας από την κοινωνία. Δεύτερο, για το σχεδιασμό τέτοιων πόλεων απαιτούνται πολλές μελέτες και αναλύσεις. Τόσο των δυνατοτήτων που υπάρχουν, όσο και των υφιστάμενων αναγκών που παρατηρούνται. Τρίτο, απαιτείται μια στενή συνεργασία μεταξύ τεχνοκρατών, κυβερνήσεων, τοπικών αρχών, ιδιωτικού τομέα, ομάδων συμφερόντων και την ευρύτερη κοινωνία για να καταστεί ένας τέτοιος σχεδιασμός εφικτός. Τέλος, είναι και το οικονομικό κομμάτι στην υπόθεση. Ο σχεδιασμός πόλεων των 15 λεπτών αποτελεί μια χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Επομένως, οι πιο αποτελεσματικές προσπάθειες θα είναι αυτές που υιοθετούν της φθηνότερες πρακτικές (όπως για παράδειγμα η χαλάρωση των πολεοδομικών ζωνών για αύξηση της πυκνότητας ή η δημιουργική επανάχρηση του υφιστάμενου χώρου).
“Η ουτοπία βρίσκεται στον ορίζοντα. Όταν την πλησιάζω δύο βήματα, αυτή υποχωρεί δύο βήματα. Όταν κάνω δέκα βήματα, αυτή γρήγορα γλιστρά ακόμα δέκα βήματα μακριά. Όσο μακριά και να προχωρήσω, δεν μπορώ ποτέ να τη φτάσω. Σε τι χρησιμεύει τότε η ουτοπία; Σε αυτό: Να μας αναγκάζει να προχωράμε”, Eduardo Galeano, νομπελίστας δημοσιογράφος.
Κάπως έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε να απαντήσουμε σε όσους θεωρούν ουτοπική τη δημιουργία πόλεων των «15 λεπτών». Ο σημαντικότερος παράγοντας σε κάθε προσπάθεια αστικής ανάπτυξης ή μεταμόρφωσης, είναι η πρόοδος, η οποία είναι σταδιακή και απαιτεί υπομονή και επιμονή.
Κυριάκος Κωνσταντά
