Ο όγκος των επικίνδυνων αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να αυξάνεται από το 2004, παρά τα μέτρα που έχουν ληφθεί ώστε να μειωθεί η παραγωγή τους, σύμφωνα με επισκόπηση της κατάστασης την οποία έδωσε στη δημοσιότητα το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ στον τομέα της διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων είναι η βελτίωση της ταξινόμησης, η διασφάλιση της ιχνηλασιμότητας, η αύξηση της ανακύκλωσης και η καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης.
Η νομοθεσία της ΕΕ ορίζει ως επικίνδυνα τα απόβλητα που εμφανίζουν μία ή περισσότερες επικίνδυνες ιδιότητες, παραδείγματος χάριν τα απόβλητα που είναι εκρηκτικά, ερεθιστικά ή τοξικά. Τα επικίνδυνα απόβλητα μπορούν να είναι επιζήμια για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον.
Σε δήλωσή της η Εύα Λίντστρομ, το μέλος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου με ευθύνη κατάρτισης της επισκόπησης, υπογράμμισε πως οι καλύτεροι τρόποθι για αντιμετώπιση των επικίνδυνων αποβλήτων είναι η ανακύκλωση και η ανάκτηση ενέργειας.
«Ωστόσο, πάνω από το 50% των επικίνδυνων αποβλήτων της ΕΕ καταλήγει στα σκουπίδια. Στην επισκόπηση που δημοσιεύουμε αυτό που φαίνεται είναι ότι η πρόληψη της δημιουργίας επικίνδυνων αποβλήτων και η επεξεργασία τους εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση, παρουσιάζουν όμως και ευκαιρίες», πρόσθεσε.
Όπως αναφέρεται, η πρόληψη αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ από το 1991, και οι προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο εστιάζουν στο να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται και κατασκευάζονται διάφορα προϊόντα, καθώς και σε προσπάθειες αυτοί που ρυπαίνουν να είναι υπόλογοι για τα απόβλητα που παράγουν, ενώ παράλληλα προωθείται η καλύτερη ενημέρωση των καταναλωτών.
Αν και ο σωστός τρόπος διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων είναι η επεξεργασία τους σε ειδικές εγκαταστάσεις, ο διοικητικός φόρτος και το υψηλότερο κόστος που συνεπάγονται αυτές οι διαδικασίες αυξάνουν τον κίνδυνο της παράνομης απόρριψης ή μεταφοράς μη δηλωμένων αποβλήτων.
Η απάντηση, σημειώνεται στην έκθεση, είναι η σωστή ταξινόμηση και ιχνηλάτηση επικίνδυνων αποβλήτων. Αυτή τη στιγμή, επισημαίνεται, η ταξινόμηση των επικίνδυνων αποβλήτων διαφέρει μεταξύ κρατών μελών, κάτι που σημαίνει πως η Κομισιόν θα πρέπει να εντατικοποίησει τις προσπάθειές της για εναρμόνιση της ενωσιακής νομοθεσίας που εφαρμόζεται. Επίσης χρήσιμη θα ήταν η ευθυγράμμιση των εθνικών ηλεκτρονικών μητρώων επικίνδυνων αποβλήτων με το προβλεπόμενο ευρωπαϊκό μητρώο για τη μεταφορά αποβλήτων.
Επίσης, δεδομένου ότι πολλά επικίνδυνα απόβλητα είναι ακατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση, και καθώς οι δυνατότητες ανακύκλωσης πολλές φορές περιορίζονται λόγω τεχνικών δυσκολιών και της έλλειψης ζήτησης στην αγορά ανακυκλωμένων υλικών, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο επισημαίνει πως θα μπορουσαν να δημιουργηθούν ευκαιρίες μέσω της βελτίωσης των τεχνολογιών αυτών.
Όπως τονίζεται, η βελτίωση των τεχνολογιών και των ικανοτήτων ανακύκλωσης μπορεί και να δημιουργήσει ευκαιρίες, όπως για παράδειγμα για την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ μέσω της ανάκτησης κρίσιμων πρώτων υλών από ηλεκτρονικές συσκευές και άλλα απόβλητα.
Όσον αφορά την παράνομη διακίνηση και απόρριψη αποβλήτων, η οποία σήμερα αποφέρει στους διακινητές 1,5 μέχρι 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο, σημειώνεται ότι σήμερα η διερεύνηση και οι διώξεις για τέτοιες πρακτικές είναι σπάνιες και τα πρόστιμα και οι επιπτώσεις χαμηλά.
Μεταξύ άλλων, προστίθεται, οι πρακτικές αυτές μπορούν να περιοριστούν μέσω της ψηφιοποίησης για καλύτερη ιχνηλάτηση των επικίνδυνων αποβλήτων και την καταπολέμηση της υποβολής ψευδών δηλώσεων, και μέσω αποτρεπτικών κυρώσεων. Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει προς αυτή την κατεύθυνση η καθολική απαγόρευση των μεταφορών αποβλήτων προς διάθεση, την οποία πρότεινε η Επιτροπή το 2021.
Οι τομείς της μεταποίησης (ιδίως των μετάλλων), της επεξεργασίας υδάτων και αποβλήτων, των κατασκευών και της εξόρυξης ευθύνονται συνολικά για το 75% των επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται στην ΕΕ. Τα νοικοκυριά παράγουν και αυτά επικίνδυνα απόβλητα (ο΄πως ορισμένα φάρμακα, χρησιμοποιημένες μπαταρίες, καθαριστικά προϊόντα, ηλεκτρονικές συσκευές).
Καθώς τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της νομοθεσίας, η Κομισιόν έχει αρκετές φορές ξεκινήσει διαδικασίες επί παραβάσει κατά κρατών μελών που δεν έχουν μεταφέρει τις σχετικές νομοθεσίες στο εθνικό δίκαιο ή που δεν συμμορφώνονται.
Όπως τονίζεται, αν και η Κομισιόν έχει σφαιρική εικόνα για τη διάθεση κονδυλίων για τη διαχείριση των αποβλήτων (€4,3 δισ. έχουν διατεθεί για την περίοδο 2014 – 2020), δεν υπάρχει συνολική εικόνα συγκεκριμένα για τα επικίνδυνα απόβλητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της επισκόπησης, τα κονδύλια για τα επικίνδυνα απόβλητα παρέχονται μέσω του προγράμματος «Ορίζων 2020», και μέσω του Ταμείου Συνοχής και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, ενώ συμπληρωματική χρηματοδότηση προέρχεται από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.
Μετά την έγκριση του κανονισμού για την ταξινόμηση το 2020, προστίθεται, η ΕΕ δεν χρηματοδοτεί την αποτέφρωση των επικίνδυνων αποβλήτων και τη διάθεσή τους μέσω υγειονομικής ταφής καθώς θεωρούνται μη βιώσιμες δραστηριότητες. Τα έργα που χρηματοδοτούνται αφορούν δραστηριότητες ανακύκλωσης.
