Ζωολογικός Κήπος Λεμεσού. Ένας χώρος που σχεδόν ο κάθε Λεμεσιανός έχει επισκεφθεί. Ένας χώρος που μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες μας για αναψυχή και να δημιουργήσει ευχάριστες εμπειρίες επιτρέποντάς μας να βιώσουμε με άμεσο τρόπο από κοντά τα διάφορα είδη ζώων που φιλοξενεί.
Έχουμε όμως σκεφτεί το κόστος αυτής μας της εμπειρίας; Έχουμε επεξεργαστεί και κατανοήσει τη θέση στην οποία βρίσκονται τα ζώα που βρίσκονται εντός του συγκεκριμένου χώρου; Πρόκειται για θέμα που κατά καιρούς έχει απασχολήσει την τοπική (και όχι μόνο) κοινωνία, με οργανώσεις όπως το Κόμμα για τα Ζώα Κύπρου να εναντιώνεται στη λειτουργία του και να απαιτεί ακόμα και το άμεσο κλείσιμό του. Παρατηρείται όμως μια τάση το συγκεκριμένο ζήτημα να πέφτει πάντα στα μαλακά και με συνοπτικές διαδικασίες να απομακρύνεται από τη δημόσια σφαίρα.
Οι πρώτοι ζωολογικοί κήποι στην ιστορία, ήταν θηριοτροφεία τα οποία επισκέπτονταν σχεδόν αποκλειστικά οι υψηλές τάξεις τις κοινωνίας στο παρελθόν για να δουν τα «ζωντανά εξωτικά εκθέματα», ανάγκη που αδιαμφισβήτητα δεν υφίσταται στον 21ο αιώνα.
Η δια βίου αιχμαλωσία των άγριων ζώων, μακριά από το φυσικό οικοσύστημα στα οποία η ίδια η φύση τα έχει τοποθετήσει, θεωρείται από πολλούς ως συνώνυμη με την κακοποίηση. Παρά τους σχεδιασμούς τους οποίους ο κάθε ζωολογικός κήπος ακολουθεί με σκοπό τη διασφάλιση ενός χώρου που να ικανοποιεί τις ανάγκες των ζώων και να προσομοιάζει στο φυσικό τους περιβάλλον, αλλά και τις διαδικασίες που ακολουθούνται με στόχο την παροχή φροντίδας, διατροφής και περίθαλψης, πάγια θέση των διαφόρων φιλοζωικών οργανώσεων είναι πως τα ζώα, δεν μπορούν να εκπληρώσουν τον ρόλο που τους έχει ανατεθεί από τη φύση, καθώς βρίσκονται σε συνθήκες μη-προστασίας μακριά από τον φυσικό τους βιότοπο.
Οι προβαλλόμενοι λόγοι για τους οποίους η ύπαρξη των ζωολογικών κήπων δεν αξίζει το κόστος που έχουν για τα ζώα ποικίλουν
Αρχικά, δεν μπορούν να διασφαλίσουν επαρκή χώρο για τα ζώα σε σχέση με τη φύση – κατά μέσο όρο οι χώροι αυτοί είναι 100 φορές μικρότεροι από ότι τα φυσικά περιβάλλοντα των ζώων. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για είδη που μετακινούνται αρκετά καλύπτοντας μεγάλες αποστάσεις εντός ενός ελεύθερου περιβάλλοντος. Έρευνες υποδεικνύουν ότι τα λιοντάρια και οι τίγρεις έχουν κατά μέσο όρο 18.000 φορές μικρότερους χώρους εντός των ζωολογικών κήπων σε σχέση με το αν ήταν ελεύθερα στη φύση. Οι πολικές αρκούδες περίπου 1 εκατομμύριο φορές μικρότερους. Πόσο πιο ενάντια στην ίδια τους τη φύση είναι λοιπόν ο περιορισμός τους σε ασφυκτικά μικρά για τις ανάγκες τους κλουβιά και περιφραγμένους χώρους;
Δεύτερο, αποδεικνύεται ότι τα ζώα υποφέρουν όταν βρίσκονται σε εγκλεισμό. Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα ζώα που βρίσκονται στους ζωολογικούς κήπους έχουν γεννηθεί για να είναι ελεύθερα. Εντός των χώρων στους οποίους το κάθε ζώο κρατείται, η κάθε του ενέργεια, δηλαδή το πότε θα φάει, πότε θα κοιμηθεί, πότε θα παίξει, πόσο θα περπατήσει, ελέγχεται από τον άνθρωπο. Πολλές φορές τα ζώα αποχωρίζονται από τις ίδιες τις οικογένειές τους καθώς μια τακτική που ακολουθείται, είναι τα νεαρά ζώα να μεταφέρονται σε άλλους χώρους. Οι ειδικοί μάλιστα κάνουν λόγο για το άγχος το οποίο τα ζώα βιώνουν σε καθημερινή βάση, το οποίο συχνά οδηγεί σε μη-φυσιολογικές και κάποτε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Όλοι έχουμε δει ζώα να κάνουν άσκοπες κινήσεις όπως κύκλους, ή να κτυπιούνται. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται “zoochosis” και σε ορισμένες περιπτώσεις αντιμετωπίζεται από τους φροντιστές των ζωολογικών κήπων μέσω της χορήγησης ακατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
Η πανδημία του κορωνοϊού ήταν η αιτία πίσω από την απόφαση κρατών για τον περιορισμό των μετακινήσεων των πολιτών. Ήταν το σημείο όπου ο καθένας από εμάς αναθεώρησε την αξία της ελευθερίας του να κυκλοφοράς ανέμελα. Κάτι που βεβαίως δεν μας προβληματίζει ιδιαίτερα την ώρα που επισκεπτόμαστε ένα ζωολογικό κήπο στον οποίο κρατούνται ζώα χωρίς καν να προβάλλεται οποιοδήποτε επιχείρημα που να δικαιολογεί αυτή την πράξη (όπως σε αντίθεση έγινε με τον δικό μας εγκλεισμό κατά τις περιόδους lockdown).
Τέλος, τα όποια επιχειρήματα για τον ρόλο των ζωολογικών κήπων ως φορείς περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και προστασίας των απειλούμενων προς εξαφάνιση ειδών, αμφισβητούνται έντονα και καταρρίπτονται. Σύμφωνα με την PETA (People for the Ethical Treatment of Animals), η συντριπτική πλειοψηφία των ειδών που κρατούνται σε ζωολογικούς κήπους, δεν είναι υπό εξαφάνιση. Επίσης, επικρατεί μια λανθασμένη αντίληψη σε σχέση με τον ρόλο των ζωολογικών κήπων στην επιστροφή υπό εξαφάνιση ζώων στα φυσικά τους περιβάλλοντα. Στην πραγματικότητα, οι πλείστοι ζωολογικοί κήποι δεν έχουν καμία ανάμειξη με οποιοδήποτε τρόπο σε αυτή τη διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι τα αιχμαλωτισμένα ζώα που απειλούνται με εξαφάνιση (όπως ελέφαντες, πολικές αρκούδες, τίγρεις, χιμπατζήδες κ.ά.) σπάνια απελευθερώνονται στα φυσικά τους περιβάλλοντα για την αντιμετώπιση της μείωσης στους πληθυσμούς τους.
Από την άλλη, οι ζωολογικοί κήποι απαιτούν μεγάλα κονδύλια για τη διατήρησή τους, ενώ ταυτόχρονα, τα φυσικά περιβάλλοντα των ζώων συνεχώς βρίσκονται υπό απειλή και σταδιακά καταστρέφονται, και μαζί τους χάνονται μεγάλοι αριθμοί ζώων, χωρίς ωστόσο να υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση δράσεων και προγραμμάτων για την προστασία τους. Τα ζώα απειλούνται καθημερινά από καταστροφές βιοτόπων, τη λαθροθηρία και τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Εδώ παρατηρείται το εξής οξύμωρο: Ο άνθρωπος αποφασίζει να συντηρεί χώρους εγκλεισμού των ζώων, προσπαθώντας βέβαια να τους προσομοιάσει στο φυσικό περιβάλλον του κάθε είδους, αλλά δεν προνοεί επαρκώς για την προστασία του φυσικού τους περιβάλλοντος. Τότε, πού ακριβώς εντοπίζεται η λογική σε αυτό το φαινόμενο; Όλοι όσοι τάσσονται υπέρ της άποψης πως οι ζωολογικοί κήποι είναι φορείς περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και προστασίας των απειλούμενων ειδών, γιατί δεν αντιδρούν σε αυτή την αδικία που συντελείται εις βάρος των ζώων;
Τι θα μπορούσε να γίνει για να αποκατασταθεί αυτή η εμπειρία της άμεσης επαφής με άγρια ζώα
Τεχνολογία. Αυτή η λέξη αποτελεί ικανοποιητική απάντηση από μόνη της. Ας προχωρήσει η κοινωνία μας προς τα μπροστά. Να βάλουμε τον ορθολογισμό στην καθημερινότητά μας: Παρά τα βραχυπρόθεσμα οφέλη που έχει στον καθένα μια επίσκεψη σε ένα ζωολογικό κήπο, ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στα ζώα; Στη φύση; Στο περιβάλλον μας; Ορθολογικά, τι ακριβώς εξυπηρετεί ο εγκλεισμός διαφόρων ειδών άγριων ζώων σε καταθλιπτικές συνθήκες; Γιατί αν κανείς το παρατηρήσει πέραν του ρόλου του επισκέπτη, αυτό θα διαπιστώσει.
Βρισκόμαστε στο 2021, ζούμε σε εποχές όπου η τεχνολογία έχει κάνει τεράστια βήματα προόδου, κάνοντας τη ζωή μας πιο εύκολη και αναβαθμίζοντας ραγδαία την ποιότητά της. Γιατί δεν την εμπιστευόμαστε λοιπόν για ακόμα μια φορά και να υποκαταστήσει αυτή την ανάγκη για άμεση εμπειρία μας με διάφορα άγρια ζώα; Χωρίς να επιβαρύνεται κανείς, και ειδικά τα ζώα.
Μια λύση θα ήταν η επένδυση στις τεχνολογίες επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας.
Το Guangzhou Zoo στη Νότια Κίνα έγινε από το 2018 ο πρώτος ζωολογικός κήπος εικονικής πραγματικότητας στον κόσμο ο οποίος συνδυάζει τεχνικές όπως η τρισδιάστατη αναπαράσταση και η χρήση ολογραμμάτων με στόχο να φέρει τους επισκέπτες πραγματικά κοντά στα ζώα. Μάλιστα, η συγκεκριμένη εξέλιξη αποτέλεσε πόλο έλξης για πολύ μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η χρήση τεχνικών εικονικής πραγματικότητας επιτρέπει στους επισκέπτες να έχουν μια ρεαλιστική αλληλεπίδραση με τα ζώα με τη χρήση κινητών συσκευών και ακουστικών, παρέχοντας ταυτόχρονα χρήσιμες πληροφορίες για το κάθε ζώο μέσω της σάρωσης QR codes. Όλη δηλαδή η εμπειρία μπορεί να παρέχεται μέσω ηλεκτρονικών συσκευών, οδηγώντας στο λεγόμενο “edutainment” (συνδυασμός εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας).
Το Guangzhou Zoo στοχεύει μελλοντικά στην εκμετάλλευση της τεχνολογίας της εικονικής πραγματικότητας για την ενίσχυση της επιστημονικής έρευνας και προστασίας των ζώων.
Επίσης, με τον ίδιο τρόπο σεβόμενο τους όσους προβληματισμούς προκύπτουν σε σχέση με την κακοποίηση των ζώων, το τσίρκο Roncalli στη Γερμανία υιοθέτησε από το 2018 τεχνολογίες επαυξημένης πραγματικότητας για να αντικαταστήσει τις παραστάσεις που περιλάμβαναν ζώα. Συγκεκριμένα, τα ζώα που συμμετείχαν στις συγκεκριμένες παραστάσεις έχουν αντικατασταθεί από ολογράμματα τα οποία προσφέρουν τη δυνατότητα θέασης 360 μοιρών στους παρευρισκόμενους. Η ψυχαγωγία λοιπόν που σχετίζεται με τα ζώα, μπορεί να επιτευχθεί και με τρόπο ηθικό.
Επενδύοντας στις νέες τεχνολογίες λοιπόν, η επαφή του ανθρώπου με τα ζώα θα μπορούσε, όχι μόνο να υποκατασταθεί, αλλά και να ενισχυθεί μέσω της τεχνολογίας, χωρίς να θέτει υπό αμφισβήτηση την αντιμετώπιση των ίδιων των ζώων.
Κυριάκος Κωνσταντά
*Το Limassol Today στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης του ζητήματος, θα επικοινωνήσει και με τον ίδιο τον Ζωολογικό Κήπο Λεμεσού με στόχο να προβάλει και τη θέση του ίδιου του Οργανισμού σε σχέση με τα όσα καταλογίζονται στον κάθε ζωολογικό κήπο από τις διάφορες οργανώσεις που ασχολούνται με τα δικαιώματα των ζώων
