Γράφει ο Χριστόφορος Χριστοφόρου*
Στα θέματα τα οποία συνήθως προκαλούν «αισθήματα ανησυχίας» περίοπτη θέση κατέχει το φαινόμενο της αποχής. Εδώ και μια δεκαετία, η αποχή «απασχολεί σοβαρά» τα κόμματα και τους πολιτικούς στην Κύπρο, επίσης. Πλείστοι, μάλιστα, άκριτα, το υποβαθμίζουν, παραλληλίζοντας την κατάσταση με «όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη». Παραγνωρίζουν πως οι τάσεις σε χώρες της Ευρώπης δεν ακολουθούν μονόδρομο, πως όταν παρουσιάζονται υποψήφιοι ελπίδας, η συμμετοχή αυξάνεται σημαντικά.
Στις Προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, τον Απρίλη 2022, η αποχή στο δεύτερο γύρο ανήλθε στο 28%, (ακριβώς στο ίδιο ποσοστό με τον πρώτο γύρο των προεδρικών στην Κύπρο, το 2018)! Μερικές εβδομάδες αργότερα, η πρόσκληση στις κάλπες για τις βουλευτικές εκλογές αγνοήθηκε από την πλειοψηφία των Γάλλων ψηφοφόρων: Απείχαν από τις κάλπες πάνω από τους μισούς, σε ποσοστό 54%! Το πρώτο κόμμα, το “Ensemble”/ Μαζί, του νεοεκλεγέντα προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν, εξασφάλισε οκτώ εκατομμύρια (28% των έγκυρων ψήφων, 16% των εκλογέων!), μα πήρε πάνω από 38% των εδρών. Αυτό το φαινόμενο είναι η αφετηρία για να εξετάσουμε πέντε ζητήματα που καθιστούν προβληματική τη Δημοκρατία, στο σύστημα που αποκαλείται Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία.
Αποχή και νομιμοποίηση
Βέβαια, το μεγάλο ποσοστό αποχής δεν παραπέμπει σε αμφισβήτηση νομιμότητας του αποτελέσματος, εγείρει όμως ερωτηματικά, με κυριότερο: Πόσο αντιπροσωπευτική είναι η εκπροσώπηση των πολιτών όταν, με οκτώ εκατομμύρια ψήφους, που είναι το ένα έκτο των εκλογέων, το κόμμα έλαβε 38% των εδρών; Πρόσθετα, τι νόημα έχει ο όρος «Εθνοσυνέλευση» όταν το νομοθετικό σώμα πήρε ψήφο μόνο από 42,6% των ψηφοφόρων; Ναι, δεν αμφισβητείται η νομιμότητα, έχουμε όμως θέμα νομιμοποίησης στο μυαλό του πολίτη. Αν η θέση του είναι «αυτή δεν είναι η δική μου Βουλή», τότε, το πρόβλημα αποξένωσης από την πολιτική σημαίνει αποκοπή από τη συλλογικότητα, πρόβλημα συμμετοχής σε κάθε προσπάθεια του συνόλου.
Ο αυταρχισμός του πλειοψηφικού δύο γύρων
Μετά την αποτυχία εξασφάλισης πλειοψηφίας, ο επανεκλεγής Πρόεδρος φάνηκε να καταβάλλεται από ακραία αναστάτωση, γιατί «δεν θα μπορούσε να κυβερνήσει». Ναι, στην προηγούμενη εκλογή, πριν πέντε χρόνια, ενώ ο Μακρόν δεν είχε κόμμα, το αυτοσχέδιο σχήμα του “En marche”, πήρε εννιά εκατομμύρια ψήφους (από 48 εκ. εκλογικό σώμα) και εξασφάλισε απόλυτη πλειοψηφία εδρών, 314 σε σύνολο 577! Τώρα, 2022, δεν έχει δυνατότητα μόνος του να επιβάλει τα σχέδια του. Μίλησε και μιλά για ακυβερνησία, ενώ το κρίσιμο στοιχείο στη δημοκρατία είναι η διαβούλευση, ο συγκερασμός απόψεων και συμφερόντων, ο σεβασμός δικαιωμάτων της μειοψηφίας. Σημαντικό επίσης, η συνεργασία πολιτικών δυνάμεων, ο συγκερασμός πολιτικών.
Η διαστροφή του προεδρικού κοινοβουλευτισμού
Ενώ η συνήθης μορφή του κοινοβουλευτισμού παραπέμπει σε πρόεδρο με μάλλον διακοσμητικό ρόλο, γενικά εγγυητή του Συντάγματος, στη Γαλλία έχουμε υπερπρόεδρο που κυβερνά, που μπορεί να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση. Χειρότερα, μετά τον περιορισμό της προεδρικής θητείας (2002) από εφτά σε πέντε χρόνια, οι βουλευτικές εκλογές που πραγματοποιούνται μερικές βδομάδες μετά τις προεδρικές αποκτούν τραγελαφική εικόνα: Υποψήφιοι από δεξιά, αριστερά, κέντρο, πράσινους και άλλους, συνωστίζονται να ενταχθούν στα ψηφοδέλτια της προεδρικής πλειοψηφίας. Αναπάντεχα, ο Πρόεδρος καταλήγει με πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, μπορεί να κάμει ότι θέλει, χωρίς διαβούλευση, χωρίς εθνική συνεννόηση. Ταυτόχρονα, έχει τη δυνατότητα να κυβερνά με διατάγματα, σαν να είναι μονάρχης.
Πολιτικός αυταρχισμός
Μέσα από τις πλειοψηφίες που εξασφαλίζει το διαστροφικό εκλογικό σύστημα ενισχύεται βασικό χαρακτηριστικό των Γάλλων πολιτικών, η αυταρχική νοοτροπία διακυβέρνησης. Όπως ανέφερα ήδη, η διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων στηρίζεται πιο πολύ στα «θέλω» του ηγέτη παρά σε λογικές διαβούλευσης, διαλόγου και αναζήτησης λύσεων που να λαμβάνουν υπόψη το κοινό καλό, ευρύτερα συμφέροντα από αυτά των κρατούντων, των μεγάλων συμφερόντων. Είτε ανήκει στη δεξιά ή το κέντρο ή την αριστερά, η εξουσία ένα γνωρίζει, την επιβολή. Οι αντιδράσεις που υπήρξαν σε όλη τη θητεία Μακρόν, με τα «κίτρινα γιλέκα» και άλλους, αλλά και που διαχρονικά σημειώθηκαν στη Γαλλία, οφείλονται ακριβώς στην άρνηση διαβούλευσης, ακρόασης των θέσεων των ενδιαφερομένων. Φυσικά, η εξυπηρέτηση μεγάλων συμφερόντων οδηγεί σε διαιώνιση των κοινωνικών και άλλων ανισοτήτων στη Γαλλία. Είναι χαρακτηριστικές οι συμπεριφορές Μακρόν, τόσο το 2017 όσο και το 2022. Το 2017 αρνήθηκε πεισματικά να υιοθετήσει θέσεις που θα «διευκόλυναν» ψηφοφόρους πέρα από τους οπαδούς του να τον ψηφίσουν στο δεύτερο γύρο απέναντι στην Λε Πεν. Την περασμένη εβδομάδα, ενώ είχε επικρατήσει της Λε Πεν με την αποφασιστική ψήφο αριστερών ψηφοφόρων, αρνήθηκε να πάρει θέση που να αποκλείει ψήφο προς την ακροδεξιά, σε δεκάδες περιφέρειες με υποψήφιους μόνο Αριστεράς – Εθνικού Συναγερμού. Αντίθετα, υπάρχουν μαρτυρίες πως αποκλιεσθέντες υποψήφιοι του βοήθησαν την ακροδεξιά.
Διαστροφικό εκλογικό σύστημα
Σημαντικός παράγοντας, στη ρίζα αρκετών από τα δεινά της γαλλικής πολιτικής σκηνής είναι το εκλογικό σύστημα, πλειοψηφικό δύο γύρων, αλλά με κατακερματισμό εδάφους και του εκλογικού σώματος. Η Γαλλία χωρίζεται σε 577 περιφέρειες, με μια έδρα καθεμιά. Αυτό, περιορίζει τις εκλογές, σε μεγάλο βαθμό, σε αναμετρήσεις τοπικών σατραπών, οι οποίοι κυριαρχούν για δεκαετίες και, κατά κανόνα, μόνη έγνοια έχουν την κατάκτηση της έδρας. Ακόμα, χειρότερα, εύκολα κινούνται προς προεδρικές πλειοψηφίες, αφήνοντας κατά μέρος ιδεολογία και αρχές. Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πως ο κατακερματισμός σε περιφέρειες καταλήγει σε κατακερματισμό συμφερόντων, με την έγνοια για το ευρύτερο σύνολο, το συλλογικό καλό να περνά σε δεύτερη μοίρα. Το γεγονός πως στο δεύτερο γύρο έχουμε ‘δίδυμα’, με δυο μόνο υποψήφιους, όπου οι αποκλεισμένοι μπορεί να έχουν ρόλο Πόντιου Πιλάτου, δημιουργεί συνθήκες για συνδιαλλαγές που πολύ λίγο λαμβάνουν υπόψη τη βούληση των πολιτών ή τα συμφέροντα ευρύτερων ομάδων. Αυτό καταλήγει και στην τεράστια αποχή, που από 28% στις προεδρικές κατέληξε σε 54% στις βουλευτικές.
Τα πιο πάνω υποδεικνύουν πως η Δημοκρατία στη Γαλλία έχει ανάγκη δραστικών αλλαγών. Δραστικών και ριζικών, αρχίζοντας από το εκλογικό σύστημα, με κατάργηση του ακραίου κατακερματισμού και του συστήματος δύο γύρων, και φτάνοντας στην κορυφή, όπου ο πρόεδρος θα προεδρεύει αντί να βασιλεύει. Αλλαγών επίσης νοοτροπίας και κουλτούρας των πολιτικών ηγετών.