Είμαστε σχεσιακά όντα, δηλαδή, το ποιος είσαι είναι πάντα ένας συνδυασμός του πως βλέπεις εσύ τον εαυτό σου, αλλά και του πως σε βλέπουν οι άλλοι. Είμαστε φτιαγμένοι έτσι ως κοινωνικά όντα και αυτό είναι περισσότερο μια βιολογική πραγματικότητα, παρά μια φιλοσοφία.
Ήδη από την πρωταρχική σχέση προσκόλλησης με την μάνα μας, από το πρώτο της βλέμμα, από το πρώτο της φιλί, μέχρι τον τελευταίο θηλασμό και την αγκαλιά της που σαν έφηβοι πλέον δυσανασχετούμε, ο Εαυτός μας συγκροτείται σε σχέση μαζί της. Ακόμη και αυτό θα έλεγε κανείς προσωπικότητα διαμορφώνεται στο πλαίσιο εκείνης της πρωταρχικής σχέσης με την φροντιστική μας φιγούρα.
Αν μια τέτοια αντίληψη ισχύει, τότε ορίζονται ως άνευ νοήματος οι ατομοκεντρικοί αφορισμοί που όλοι, λίγο ως πολύ, έχουμε καταπιεί, όπως για παράδειγμα “να είσαι ο εαυτός σου”, “πρέπει πρώτα να γνωρίσεις τον εαυτό σου”, “πρέπει πρώτα να αγαπήσεις τον εαυτό σου” και λοιπά.
Στην πραγματικότητα, μπορεί να πει κανείς πως δεν υπάρχουν ξεχωριστά ο Εαυτός και η Σχέση, γιατί γνωρίζουμε τον εαυτό μας μόνο μέσα στο πλαίσιο των σχέσεων μας ή όπως το λέει ο Σαρτρ “είμαστε οι σχέσεις μας!”.
Μια τέτοια σχεσιακή προοπτική είναι μια υπαρξιακή προοπτική, που πάει να πει πως ακόμη και ο τρόπος που μιλάμε καθορίζεται από τον τρόπο που ο άλλος μας ακούει, ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας επηρεάζεται από τον τρόπου που οι άλλοι μας βλέπουν. Και αντίστροφα.
Όχι μόνο διαμορφώνουμε τις σχέσεις μας, αλλά διαμορφωνόμαστε και απο αυτές, έτσι που -παρά το γεγονός ότι έχουμε κάποια σταθερά χαρακτηριστικά- είμαστε διαφορετικά άτομα σε κάθε διαφορετική σχέση. Όπως το λέει ο Λακάν “γεννιόμαστε στα μάτια του απέναντι άλλου”, όπως κάποτε γεννηθήκαμε στα μάτια της μάνας μας.
Η σχέση είναι το δυναμικό πεδίο, ο χώρος, ανάμεσα σε σένα και σε μένα. Οπότε, μάλλον δεν έχει τόσο σημασία ποιος είμαι εγώ και ποιος είσαι εσύ, αλλά το τι προξενούμε ο ένας στον άλλο. Η σχέση δεν είναι δυο άνθρωποι μαζί, αλλά αυτό που δημιουργούν μαζί και αυτό που “βγάζουν” ο ένας στον άλλο.
Η αλήθεια είναι πως, όσο κι αν η κυρίαρχη κουλτούρα το καλλιεργεί, δεν μπορούμε να διαφύγουμε από την ανάγκη μας να είμαστε συνδεδεμένοι, για τον απλούστατο λόγο ότι είμαστε ως βιολογικά όντα συνδεδεμένοι. Γιατί είναι το ίδιο σαν να ισχυριζόμαστε ότι ξεδιψάσαμε δηλώνοντας πως δεν διψάμε. Θέλω να πω διψάμε για σχέση, πεινάμε για σχέση!
Και κάπως έτσι, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τον Εαυτό μας και τις υπαρξιακές ανάγκες του, αντί να γράφουμε αυτάρεσκους ύμνους σε μια ανύπαρκτη υπαρξιακή αυτονομία, είναι καλύτερο να σκεφτόμαστε τι χρειάζεται να κάνουμε για να σώζουμε και τις σχέσεις μας.
Και παρ’ όλο που θέλω να αποφεύγω τις αμερικανιές και τις σχετικές συνταγές ευτυχίας της ποπ ψυχολογίας, θα άξιζαν εδώ τρείς γραμμές-συμβουλές, που πιθανόν θα μπορούσαν να βελτιώσουν μια σχέση-μέσα από την αλληλεπιδραστική οπτική που αναφέραμε προηγούμενα.
- Αν θες να αλλάξεις τον Άλλο, άλλαξε τον εαυτό σου. Γιατί όταν αλλάζεις την ιστορία σου, αλλάζει και η ιστορία του άλλου. Αυτή είναι η δυναμική αλληλεπίδραση της σχέσης. Και μην ξεχνάς, πως μπορείς ανά πάσα στιγμή να έχεις μια διαφορετική αντίδραση σε μια ίδια κατάσταση. Κάθε στιγμή μπορείς να κάνεις κάτι διαφορετικό, που θα προκαλέσει κάτι διαφορετικό και στην συμπεριφορά του Άλλου.
- Είναι πολύ σημαντικό μερικές φορές να πεις απλά «μπορώ να σε ακούσω». Γιατί, πολύ συχνά, ο καλύτερος τρόπος να μιλάμε στις σχέσεις είναι απλά να ακούμε-δίχως βέβαια να είναι απαραίτητο να συμφωνούμε. Γιατί εκείνο που χρειάζεται η σχέση είναι να δώσουμε χώρο στην άποψη του άλλου, επιβεβαιώνοντας έτσι την μοναδική του σημαντικότητα για μας.
- Ας μην αφήνουμε ποτέ το παιχνίδι, την χαρά, την ευχαρίστηση, το γέλιο, για κάποιο «αργότερα», για κάποιο «μετά». Μπορούμε ακόμη και να αυτοσαρκαστούμε, να στραπατσάρουμε λιγάκι το σοβαροφανές προσωπείο που φοράμε όταν μια σχέση μπαίνει σε κρίση. Η χαρά, ακόμη και η σαχλαμάρα, είναι απίστευτα σημαντικές εμπειρίες ζωής εν μέσω μιας κρίσης. Και χρειάζεται να απαλλαγούμε από την κυρίαρχη κουλτούρα της επίδοσης που θεωρεί πως πρέπει να είμαστε ντε και καλά σοβαροί για να ξεπεράσουμε διάφορες δυσκολίες. Όπως η φτώχεια θέλει καλοπέραση, έτσι η κρίση σε μια σχέση θέλει γέλια-που ποτέ δεν θα μας βγουν ξινά, όπως μας τρόμαζε η μητέρα μας.
Γιατί, για να μείνουμε συνδεδεμένοι σε μια σχέση, πρέπει να παραμείνουμε συνδεδεμένοι με την ομορφιά, την χαρά, το γέλιο και ιδιαίτερα με τον αισθησιασμό της σεξουαλικότητας.
Πριν μάθεις λοιπόν «να φεύγεις από την ασφάλεια τρύπιων αγκαλιών», να μάθεις να μένεις και να κάνεις το καλύτερο που μπορείς. Τότε, ακόμη κι αν χρειαστεί να φύγεις, θα μάθεις να μην επαναλαμβάνεις το ά-σχετο πάτερν που μας «εκπαίδευσαν» από παιδιά. Τότε θα έχεις μάθει πως η κάθε σχέση είναι σαν ένα ανυπεράσπιστο παιδί, που διψάει για μια αγκαλιά, για μια σταλιά χαρά και μια γερή δόση συναισθηματικής κατανόησης. Ένα παιδί που πονάει για σύνδεση.
