Του Θοδωρή Ρακόπουλου*
Οι καλαμαράδες που επισκέπτονται την Κύπρο εντυπωσιάζονται από δύο πράγματα που αφορούν την σχέση των Κυπρίων με τον αστικό χώρο. Πρώτον, την υπερβολικά στενή σχέση των ντόπιων με το αυτοκίνητό τους: σχεδόν τον μόνο τρόπο που περιδιαβαίνουν την πόλη τους. Δεύτερον, την μικρή σχέση που έχουν οι Κύπριοι με την ονοματοθεσία των οδών και πλατειών στις πόλεις τους: όπως ξέρουμε, ο μέσος Κύπριος δίνει οδηγίες κίνησης στην πόλη με βάση τα περιβόητα «φώτα» – τα «φώτα του Λιμανιού» στη Λεμεσό, τα «φώτα του Όχι» στην Λευκωσία, και ούτω καθεξής. Στην πραγματικότητα όμως η οδική ονοματοθεσία δείχνει ιστορική μνήμη ή και αμνησία. Δείχνει, σε ό,τι αφορά τη Λεμεσό για παράδειγμα, την ζωντανή δικοινοτική ιστορία του τόπου, που πολλοί ελληνοκύπριοι και ξένοι κάτοικοι (επιλέγουν να) αγνοούν.
Πινακίδες στα τουρκικά
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα σε επίπεδο δρόμου από το πολύ άμεσο, εθνογραφικό έργο της ιχνηλάτισης της ιστορίας και της σύγχρονης ζωής της Λεμεσού. Η πόλη είναι γεμάτη ονομαστική δικοινοτικότητα καθώς, σύμφωνα με το νόμο, διατηρεί όλες τις πινακίδες στα τουρκικά για την ιστορικά τουρκοκυπριακή γειτονιά στο κέντρο. Αυτό συμβαίνει διότι, όπως ξέρουμε, οι Τ/Κ είναι Κύπριοι πολίτες και η πόλη είναι η ιστορική κατοικία πολλών τουρκοκυπρίων, συμπεριλαμβανομένου και του πρώην Τ/Κ ηγέτη και πραγματικού δικοινοτιστή Mustafa Akıncı.
Από τη Δυτική Λεμεσό στην παλιά πόλη
Ένας κυκλικός κόμβος στη Λεμεσό, που οδηγεί προς το κέντρο και την παλιά πόλη, ενσωματώνει αυτές τις σημειολογίες μιας ιστορίας πρόσφατων διακοινοτικών συγκρούσεων, αλλά και την τοπική ιστορία δικοινοτικής συνεργασίας. Η διασταύρωση είναι μια στιγμή ιστορικών εντάσεων και τάσεων, ουσιαστικά – καθώς και συμβολικά – συνάντηση και χωρισμός σε διαφορετικούς τρόπους πάνω από έναν βρετανικό κλασικό κυκλικό κόμβο (αυτό που στα κυπριακά έμεινε να ονομάζουμε ραουνταπάουτ που διασχίζει κανείς για να ταξιδέψει από τις φτωχότερες περιοχές της Δυτικής Λεμεσού του Παλαιού Λιμανιού στην Παλιά Πόλη.
Οι δρόμοι Djelal [sic] Bayar και Yildiz διασχίζουν τον κεντρικό κυκλικό κόμβο από νοτιοανατολικά προς βορειοανατολικά. Ο πρώτος τιμά τον Mahmut Celâl Bayar, εξέχοντα πολιτικό στην Τουρκία, ο οποίος ήταν πρόεδρος της χώρας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Αγνοώ πότε επελέγη, αλλά προφανώς έγινε μετά από επιλογή της τοπικής Τ/Κ ηγεσίας. Ο δεύτερος, Yildiz, έχει πιο ποιητικό όνομα, καθότι σημαίνει “αστέρι”, ένα κοινό όνομα για ένα μέρος ή άτομο στα τουρκικά. Σημειώστε ότι κανένας από τους Ελληνοκύπριους (εφεξής: Ε/Κ) κατοίκους της πόλης που ρώτησα στην ερευνητική μου διαμονή στην Λεμεσό δεν γνώριζε αυτές τις έννοιες, εκτός από έναν πρώην δήμαρχο της πόλης.
Η οδός Μισιαούλη και Καβάζογλου
Αυτοί οι δύο δρόμοι συναντιούνται με μια μακρύτερη και πιο ευθεία λεωφόρο, τον μεγάλο δρόμο Μισιαούλη και Καβάζογλου (Misiaouli and Kavazoglou [sic]), που θυμίζει στους κατοίκους της πόλης και τους ταξιδιώτες την οδυνηρή ιστορία δύο μελών του ΑΚΕΛ που δολοφονήθηκαν από την TMT το 1965. Όπως πολλοί γνωρίζουμε, ο Ντέρβις Αλί Καβάζογλου είχε ενταχθεί στο (κυρίως) Ελληνοκυπριακό κομμουνιστικό κόμμα και σκοτώθηκε με πυροβόλα όπλα στο αυτοκίνητό του, όταν έπεσε σε ενέδρα της εθνικιστικής οργάνωσης, μαζί με τον σύντροφό του Κώστα Μισιαούλη. Οι δυο τους είναι προφανώς σύμβολα ενός συνδικαλιστικού, αριστερού δικοινοτικού αγώνα για ενότητα και συνεργασία, αλλά και θύματα της εθνικιστικής τυφλής βίας της δεκαετίας του ‘60, και όπως είναι γνωστό είναι από τους ήρωες της ιστορίας του ΑΚΕΛ.
Η διττή τους θυσία παρέχει ένα ένα αντίδοτο στο δίπολο που κυριαρχεί σε κάθε πλευρά του νησιού (ήρωες για τους Ε/Κ τα μέλη της ΕΟΚΑ, «μάρτυρες» για τους Τ/Κ τα μέλη της ΤΜΤ).
Επίσημη ιστορία
Στη βόρεια πλευρά της διασταύρωσης που συζητάμε βρίσκεται ένας πολύ εξέχων και γνωστός εθνικός σύλλογος: μια τεράστια σημαία της Ελλάδας ενώνεται με μια μαζική απεικόνιση της Κύπρου με το βόρειο τμήμα της βουτηγμένο στο αίμα και ένα ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ γραμμένο πάνω του.
Αυτός ο δείκτης συντηρητικού εθνικισμού σε σημείο που φέρει τόσο έντονα και ορατά την κοινωνική μνήμη των Τουρκοκυπρίων δεν πρέπει απαραίτητα να θεωρηθεί ως άκρο ή ως κάτι αξιοπερίεργο.
“Στις αυτοκινητικές βόλτες στην πόλη το να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τέτοιες μικροϊστορίες & αντιθέσεις που επιβιώνουν στα ονόματα οδών είναι ένας τρόπος να θυμόμαστε το τι είναι η πόλη – και τι είμαστε εμείς οι ίδιοι”.
Η πολιτική κουλτούρα στην Κύπρο είναι αποτέλεσμα από αιώνες ανάμειξης και υβριδισμού και βρίθει αντιθέσεων, ενώ ο κυρίαρχος λόγος της αμφισβητείται συχνά «εσωτερικά» μεταξύ των ίδιων των Ελληνοκυπρίων. Το παραπάνω, η ύπαρξη Τ/Κ συμβόλων και η τιμή στους Μισιαούλη και Καβάζογλου, είναι ένα ζωντανό παράδειγμα. Στις αυτοκινητικές βόλτες στην πόλη το να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τέτοιες μικροϊστορίες και αντιθέσεις που επιβιώνουν στα ονόματα των οδών είναι ένας τρόπος να θυμόμαστε το τι είναι η πόλη – και τι είμαστε εμείς οι ίδιοι.
*Αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο του Όσλο
