Γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης*
Ξέρεις, ευτυχώς, δεν ανακαλύψαμε, ακόμη, εκείνο το χάπι που θα κάνει τις σχέσεις μας σταθερές. Κι’ όπως έλεγε ο παππούς Ηράκλειτος, «τα πάντα ρει, πάντα χωρεί και ουδέν μένει». Σε μια σχέση όλα μεταβάλλονται διαρκώς καθώς επηρεάζονται από τις στάσεις των μελών της σχέσης. Κι αν θες, πραγματικά, να είσαι κοντά με κάποιον θα πρέπει να έχεις διαρκώς στο νου σου, να ευχαριστιέσαι τις καλές στιγμές για/και να αντέχεις τις ζόρικες. Στο τέλος-τέλος, όσο κι αν ακούγεται κάπως ταυτολογία, αν έχεις εξαντλήσει κάθε δυνατότητα για να διατηρήσεις μια σχέση, καλό είναι να μην την διατηρήσεις. Ναι, είναι φάσεις που πρέπει να τα παρατάς, ιδιαίτερα μάλιστα αν ξέρεις ότι το να μείνεις και να υποφέρεις δεν θα διορθώσει τα πράγματα, ενώ είναι πιθανόν να σε εξωθήσει σε συμπεριφορές που δεν θέλεις. Ναι είναι φάσεις που πρέπει να τα παρατάς αν εκτιμάς ότι είναι πιθανόν να καταλήξεις σε αρνητικά τελεσίδικα συμπεράσματα είτε για σένα είτε για τον Άλλο, διαλύοντας ο ένας την εικόνα του άλλου. Αυτό μάλιστα, το «αν ξέρεις ότι το να υποφέρεις δεν θα διορθώσει τα πράγματα», αλλά και η εικόνα του Εαυτού σου ή του άλλου που θα αποσυντίθεται όλο και πιο πολύ, είναι ένα πρώτης τάξεως κριτήριο για το πότε και αν θα τα παρατήσεις.
Η επιλογή συντρόφου
Όμως, πριν φτάσεις εκεί ή μάλλον για να μην φτάσεις εκεί, ήδη από την επιλογή συντρόφου χρειάζεται να προσπαθήσεις να συνδέσεις το συναίσθημα σου με την εμπειρία σου, την επίγνωση του Εαυτού σου και τις ανάγκες σου. Είναι πολύ συγκινητικό και υπέροχα ανθρώπινο να ακολουθεί κανείς το ραντάρ των συναισθημάτων του, να πηγαίνει προς τα εκεί όπου τον σπρώχνει η πυξίδα της ψυχούλας του, αλλά θέλει κι έναν χάρτη παραμάσχαλα που να του θυμίζει τα πέλαγα που ταξίδεψε, τους υφάλους που ναυάγησε και τις ανάγκες του -τη δίψα του για ζωή και σχέση- που έμειναν τότε ανεκπλήρωτες. Οι σχέσεις είναι για να καλύπτουν ανάγκες, βαθιές ανθρώπινες υπαρξιακές ανάγκες. Κι’ αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου εγωκεντρικό. Είναι ανάγκη της ύπαρξης.
Η αντίληψη του χρόνου
Στην αυτήν την ροή της σχέσης ο χρόνος δεν μπορεί να γίνεται ένας αχταρμάς που ανακατεύει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Γιατί, όσο κι αν λογικά ξέρουμε ότι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, δεν συμβαίνουν ταυτόχρονα, εντούτοις συχνά αντιλαμβανόμαστε τη σχέση ως περίπου άχρονη. Θέλω να πω, η σχέση δεν είναι μόνο μια κακή στιγμή στο παρόν. Η σχέση έχει και παρελθόν κι αν δεν παγιδευτεί κανείς μέσα σ’ αυτή την χρονική σαλάτα μπορεί να έχει και μέλλον. Δεν έχεις λοιπόν παρά να αναρωτηθείς: αν κάτι σε πληγώνει τώρα, συνέβαινε από την πρώτη στιγμή της σχέσης; Κι, ύστερα, αν κάτι που σε πληγώνει τώρα, θα είναι και στο μέλλον έτσι;
Η διαφορετικότητα
Αρκεί να μπει κανείς σ’ ένα οποιοδήποτε μέσο κοινωνικής δικτύωσης ή απλά να σερφάρει στο διαδίκτυο και θα συναντήσει δεκάδες ύμνους για την διαφορετικότητα. Κι’ όμως αυτό που όλοι δοξάζουμε, την διαφορετικότητα, στο πλαίσιο των σχέσεων μοιάζει να περνάει σχεδόν απαρατήρητο. Λες και μια εντολή μέσα στο κεφάλι μας ορίζει την σχέση σαν αναγκαστική συγχώνευση με τον Άλλο. Όμως η διαφορετικότητα είναι προϋπόθεση της σχέσης. Σαν να λέμε το αυτονόητο: σχέση είναι η συνάντηση δυο διαφορετικών εαυτών. Και διαφορετικότητα σημαίνει πως δεν έχουμε όλοι οι άνθρωποι τους ίδιους κανόνες. Διαφορετικότητα σημαίνει πως αυτό που πιστεύεις ότι είναι καλό για σένα, δεν είναι απαραίτητα πίστη και του άλλου. Διαφορετικότητα ακόμη σημαίνει πως, ευτυχώς, κάνουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Η διαφορετικότητα είναι τροφή μιας σχέσης και όχι αιτία διάλυσης της, αρκεί κανείς να μπορεί να την παρατηρεί και στον άλλο και να την αποδέχεται.
Ζητώ και αρνούμαι
Η σχέση είναι εκεί για να μπορείς να ζητάς. Να ζητάς την οικειότητα, το πάθος, την δέσμευση. Αλίμονο αν δεν επιτρέπεται να ζητάς, γιατί τότε είσαι ά-σχετος, εκτός σχέσης. Δεν έχει νόημα να είναι ο άλλος ευχαριστημένος από εσένα, όταν δεν μπορείς να ζητήσεις κάτι και εσύ. Εύλογα, νιώθεις χάλια με τον εαυτό σου. Δεν έχει νόημα ακόμη να ζητήσεις κάτι και να το λάβεις κι ύστερα εσύ να σιχαίνεσαι τον εαυτό σου ή ο άλλος να μην θέλει να σε ξαναδεί. Η σχέση είναι εκεί ακόμη για να μπορείς να αρνείσαι. Να αρνείσαι ό,τι δεν μπορείς. Γιατί, ξέρεις, σε μια σχέση, δεν μετράει μόνο το «τελικό αποτέλεσμα», αν πήρες ό,τι ζήτησες ή αν δεν έδωσες ό,τι δεν ήθελες. Μετράει ακόμη πως θα είναι μετά η αυτοεικόνα σου, ο αυτοσεβασμός σου ή η εικόνα του άλλου στα μάτια σου. Μετράει ακόμη πως θα διαμορφωθεί η σχέση, αυτό το παράξενο συννεφάκι ανάμεσα στους δυο, μετά την παρέμβαση σου.
Τραμπάλα
Συχνά στις σχέσεις οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά του άλλου δεν είναι πάντα δείγμα έλλειψης αγάπης και κατανόησης, αλλά αποτέλεσμα του διαφορετικού τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Η παραμικρή στιγμή δεν μπορεί να σημαίνει και κάτι σημαντικό για τα συναισθήματα του άλλου. Μια απαίτηση που δεν ικανοποιείται δεν μπορεί να αποτελεί απόδειξη της αδιαφορίας του άλλου. Αυτή η στρεβλή πίστη οδηγεί αρκετά συχνά τους ανθρώπους να γίνονται πολύ υποχωρητικοί -σε μια πρώτη φάση- προσπαθώντας να είναι ο άλλος ικανοποιημένος. Όμως, ακριβώς επειδή η υποχωρητικότητα δεν είναι μια στάση που μπορεί κανείς να διατηρήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, έρχεται η δεύτερη φάση της επιθετικότητας, ιδιαίτερα μάλιστα καθώς ο άλλος δεν ξέρει πόσο πολύ προσπαθείς. Αρκεί μια στιγμή ή μια λεπτομέρεια ή ένα παράπονο του άλλου και εσύ εγκαταλείπεις την υποχωρητική στάση και πηγαίνεις στο αντίθετο άκρο, στην υπερβολική απαιτητικότητα. Αυτός ο παράξενος συντονισμός των δυο, δημιουργεί μια διπολική τραμπάλα που είτε προσφέρει πολύ κατανόηση είτε καθόλου. Στην μια θέση της ανακουφίζεται ο ένας, στην άλλη θέση της ο άλλος. Σε καμιά θέση όμως δεν υπάρχει χώρος για αλληλοκατανόηση και ισορροπία.
Από την οδύνη στην μομφή κι από το θύμα στον θύτη.
Ξέρουμε πως δεν έχουμε ακόμη εφεύρει ένα «πονόμετρο». Μια μεζούρα της οδύνης που βιώνουμε οι άνθρωποι. Κι έτσι παραμένει δύσκολο να συγκρίνουμε τον πόνο που νιώθουν δυο άνθρωποι ακόμη και από τα ίδια ακριβώς ερεθίσματα. Ξέρουμε ακόμη πως υπάρχουν άνθρωποι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην επαφή τους με τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Είναι μια ευλογία και μια κατάρα ταυτόχρονα αυτό. Γιατί αυτή η οδύνη που βιώνουν τους κάνει να φαίνονται στα μάτια των άλλων από υπερβολικοί έως ανυπόφοροι. Όμως οι ίδιοι δεν βιώνουν καθόλου έτσι την ευαλωτότητα τους αυτή και έτσι η διαφορετικότητα τους -που δεν γίνεται κατανοητή- τους κάνει να αναστατώνονται και να γίνονται επιθετικοί. Μετατρέποντας την οδύνη σε θυμό, γίνονται από θύματα θύτες για να προστατευτούν. Ο τρομαγμένος γίνεται τρομαχτικός, εγκαθιστώντας μια δικτατορία της μομφής και της επίκρισης. Τα δικαστήρια στις ανθρώπινες σχέσεις, οι εισαγγελείς, οι ανακριτές, οι συνήγοροι υπεράσπισης, οι μάρτυρες, είναι το καλύτερο διαλυτικό τους. Μια σχέση απαιτεί για το σκοπό αυτό την ικανότητα των ανθρώπων να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο. Να μπορούν να μπουν στη θέση του, να δουν με τα δικά του μάτια αυτό που νιώθει και πιστεύει.
Το τείχος της οδύνης
Η οδύνη γίνεται συχνά ανυπόφορη και για τα δυο μέλη της σχέσης. Κι’ όταν η τραμπάλα της μη-κατανόησης κουράσει, οι άνθρωποι συχνά απομακρύνονται, απομονώνονται, παραιτούνται ή καταφεύγουν σε διάφορα καταφύγια που διατίθενται άφθονα στις εμπορικές μέρες μας. Το αλκοόλ, οι ουσίες, οι κάθε είδους συμπεριφορές υπέρβασης των ορίων του Εαυτού, η βουλιμία, η διαρκής αναζήτηση νέων ηδονιστικών υποκατάστατων, ακόμη και το shopping therapy, αλλά και κάθε είδους αυτό-καταστροφικές συμπεριφορές, φτιάχνουν ένα ψευτο-τείχος προστασίας από τον πόνο. Στην πραγματικότητα όμως κλείνουν τον πόνο μέσα στο τείχος. Κι όσο κι αν αυτός ο μηχανισμός ανακουφίζει, αυτό ισχύει μόνο προσωρινά. Γιατί η απομάκρυνση από τα ίδια τα συναισθήματα μας, η αποδέσμευση από την δυσβάσταχτη οδύνη, το «πάγωμα» που θέτει τον ψυχισμό σε μια μηχανική κατάσταση τύπου «δεν κουνιέται φύλο», σχετικά σύντομα οδηγεί στην αυτό-ενίσχυση της οδύνης.
Στο εδώ και τώρα
Τις πιο πολλές φορές οι σχέσεις διαλύονται γιατί οι άνθρωποι δεν αντέχουμε τις ατομικές διαφορές με τον άλλο. Και δεν αντέχουμε γιατί κάπως έχουμε εκπαιδευτεί να χωρίζουμε τους άλλους σε απλοποιητικά δίπολα. Ο άλλος είναι ή έτσι ή «γιουβέτσι». Ο άλλος είναι η άγγελος ή δαίμονας. Για την ακρίβεια άγγελος στην αρχή, δαίμονας στο τέλος. Ξεχνάμε πως κουβαλάμε μέσα μας, όλοι μας, τόσο τις λευκές όσο και τις μαύρες ή κατάμαυρες πτυχές μας. «Είμαστε φτιαγμένοι από σκατά και αίμα» όπως είχε διαγνώσει ο ερωτευμένος Αλέκος Παναγούλης.
Η σχέση είναι ένα συνεχές κατόρθωμα, ένας πρωταθλητισμός. Κι αυτό σημαίνει, όπως είπαμε στην αρχή, αν θέλεις να είσαι σε αληθινή σχέση με τον άλλο χρειάζεται να ευχαριστιέσαι την καλή στιγμή και να αντέχεις τη ζόρικη. Μιλάμε για περίσσευμα μαγκιάς, αν με εννοείς.
